آیا حیوانات روش های درمانی را از والدین خود می آموزند؟

• آیا می دانستید شامپانزه ها برای درمان اختلالات گوارشی از پوست درختان تغذیه می کنند؟
• آیا می دانستید دلفین ها زخم های عمیق را بدون کمک درمان می کنند؟

در ظرف 20 سال گذشته، دانش بشر نسبت به روش های درمانی که حیوانات از آنها استفاده می کنند، بیشتر شده است. مورچه ها، حشرات، پستانداران، پرندگان و حتی موجودات بی مهره روش های جالبی برای درمان خودشان دارند که تا سال ها پیش برای انسان ناشناخته بود.

در این مقاله شما می توانید به صورت مختصر با استعداد خوددرمانی در حیوانات آشنا شوید.

در سال 2014 میلادی، محققی به نام اچ تی دوبلین (H. T. Dublin) مقاله ای را در مجله پولوس (Plos Magazine) چاپ کرد که در آن به موضوع خوددرمانی فیل ها اشاره شده است.

دوبلین می نویسد: «حیوانات بنا به دلایل گوناگون از میوه های ترش یا حتی گیاهان خاص برای درمان استفاده می کنند. یک شاخه از علم فارماکولوژی هم به این مسئله اختصاص دارد که حیوانات چطور و چگونه خودشان را درمان می کنند. ما در این تحقیق، روی رژیم غذایی فیل ها متمرکز شده ایم و مسیرهایی را که آنها در طول روز برای یافتن غذا طی می کنند، مورد مطالعه قرار دادیم. روزی متوجه یک فیل ماده شدم که از گروه خودش جدا شد. این فیل ماده که ظاهراً ماه های آخر بارداری اش را می گذراند، مایل ها راه رفت تا اینکه به یک درختچه رسید و شروع به خوردن برگ های آن درختچه کرد. ما پیش از آن هیچگاه ندیده بودیم که فیلی از آن نوع گیاه تغذیه کند، بنابراین توجه مان جلب شد. فیل برگ های درختچه را با صدای ملچ و ملوچ خاصی تا آخر خورد و روز بعد از آن به الگوی غذایی معمولش بازگشت. درست چهار روز بعد نوزاد سنگین وزن آن فیل ماده به دنیا آمد.»

دوبلین و همکارانش ابتدا فکر می کنند که این رفتار فیل ماده، یک رفتار خاص است اما چندان روی آن متمرکز نمی شوند؛ چرا که دوران بارداری فیل های ماده در حدود 22 ماه است و فاصله میان خوردن برگ های آن درختچه و زایمان فیل مذکور هم فقط چهار روز بوده اما تصمیم می گیرند که گیاه مذکور را بیشتر بشناسند.

دوبلین می گوید: «این گیاهی است که گاهی زنان بومی اهل کنیا از آن استفاده می کنند و کاربرد آن هم القای زایمان و گاهی سقط جنین است. البته استفاده از این درختچه که از خانواده موسوم به گاوزبانیان (Boraginaceae) است، در میان اهالی مدیترانه شایع است و همانطور که گفته شد، باعث القای زایمان می شود. تاکنون 2500 گونه از خانواده گاوزبانیان شناسایی شده که بیشتر آنها گیاهان علفی با کرک های ریش مانند و گاهی هم درختچه های بالا رونده اند. ما در ادامه تحقیقات متوجه شدیم که مردمان بسیاری از سراسر دنیا از این نوع درختچه یا خویشاوندان آن برای همین منظور استفاده می کنند. مشاهدات ما هم این احتمال را تقویت می کند که فیل مذکور برای همین منظور از برگ های آن درختچه تغذیه کرده است.»

دوبلین و همکارانش در مقاله خوددرمانی فیل ها نوشته اند: «اگر فیل ها به راستی از این گیاه برای القای باروری استفاده می کنند، سوال اینجا است که این دانش را از کجا بدست آورده اند؟ ما می دانیم که فیل ها از روابط اجتماعی موسوم به مادرسالاری تبعیت می کنند. همانطور که از اسم آن مشخص است، این نوعی خاص از رابطه حیوانات است که در آن مادرها به فرزندان شان آموزش می دهند. آموزش ها نیز بیشتر به این شکل است که جوانترها چگونگی بقا را می آموزند، یا اینکه یاد می گیرند چطور باید غذا پیدا کنند، یا اینکه می آموزند در کجاها باید به دنبال آب بگردند. این احتمال هست که دانش دارویی و درمانی هم از همین طریق به فیل ها آموزش داده می شود یا شاید این دانش غریزی است. ما به درستی نمی دانیم که فیل ها این دانش را از کجا آورده اند اما روی آن بیشتر کار خواهیم کرد.»

معماهای طبیعت

بررسی ها نشان می دهد که خوددرمانی در حیوانات فقط محدود به حیوانات باهوشی مانند فیل ها یا شامپانزه ها نمی شود بلکه بسیاری دیگر از حیوانات هم هستند که این رفتار خاص را از خود نشان می دهند. تغذیه از بعضی گیاهان خاص، خاک و حتی حشرات نمونه هایی از این رفتار منحصر به فرد در حیوانات هستند که به آن زوفارماکوگنوسی (Zoopharmacognosy) گفته می شود.

یکی از ساده ترین این رفتارها در سگ ها دیده می شود، سگ ها بیشتر علف می خورند تا معده شان را تحریک کنند و غذا را برگردانند اما رفتارهای پیچیده تری هم در حیوانات دیگر دیده شده، به عنوان مثال بعضی از حیوانات تعمداً از رس، آهک یا حتی مواد سمی استفاده می کنند. دلیل استفاده از مواد در حیوانات چیست؟

ظاهر قضیه این است که حیوانات از این طریق جلوی بیماری های عفونی شان را می گیرند یا حتی شاید بدن شان را سم زدایی می کنند اما به هر صورت نمی توان با قطعیت از این موارد صحبت کرد. خوددرمانی در حیوانات یک موضوع بحث برانگیز است که بیشتر بر پایه فرضیه است تا انجام تحقیقات علمی و اصولی.

نمونه های جالب توجه

خرس های قهوه ای در آمریکای شمالی از ریشه های درخت اوشا (Ligusticum Porteri) خمیری درست می کنند و آن را روی پوست شان می زنند تا به این وسیله از شر حشرات موذی راحت شوند. این گیاه را محلی ها به عنوان ریشه خرس می شناسند و حاوی 105 ترکیب فعال از جمله ترکیب شیمیایی موسوم به کومارین است.

ترکیب مذکور از خانواده مواد فنلی است و در دفع حشرات اثری خارق العاده دارد. سرخ پوستان معتقدند که اجداد آنها هم استفاده از این گیاه را از خرس ها آموخته اند، آنها بیشتر از این گیاه برای درمان دردهای معده و موضعی استفاده می کنند.

بسیاری از گونه های مختلف طوطی در آمریکا، آفریقا و پاپوآ گینه نو هستند که کائولین یا رس مصرف می کنند. رس یک کانی طبیعی حاوی فیلوسیلیکات آلومینیوم است که طوطی ها با مصرف آن نه تنها از مواد معدنی که آزاد می سازد، استفاده می کنند بلکه در عین حال برای گوارش غذای آنها هم مفید است.

هوبره های بزرگ هم بیشتر از سوسک های گیاهخوار تاول (Blister Beetle) تغذیه می کنند. بررسی ها نشان داده که این کار کمک می کند تا میزان انگل های دستگاه گوارش آنها به حداقل برسد اما مسئله به همین سادگی ها هم نیست؛ چرا که سوسک های گیاهخوار تاول، حاوی کانتاریدین هستند.

کانتاریدین ترکیبی شیمیایی است که مصرف زیادتر از حد آن کشنده است. پژوهشگران می گویند که مصرف بی رویه این سوسک ها می تواند به بهای جان هوبره ها تمام شود. یعنی اگر یک هوبره بزرگ به اشتباه تعداد زیادی از این سوسک ها را بخورد، بدون تردید تلف خواهد شد.

نمونه جالب دیگر هم شامپانزه ها هستند که دیده شده گاهی به دنبال برگ های کامل گیاه آسپیلیا هستند. گیاه آسپیلیا حاوی یک ترکیب شیمیایی به نام Thiarubrine-A است. این ترکیب شیمیایی فعال به شامپانزه ها کمک می کند که کرم های لوله ای را که به صورت انگل در معده شان هستند، دفع کنند. محققان دیده اند که شامپانزه ها گاهی به دقت دنبال برگ های این گیاه هستند و سپس به آرامی آن را می جوند یا اینکه برگ ها را لوله کرده و در گوشه دهان شان قرار می دهند.

ظاهراً شامپانزه ها هر بار، بین 15 تا 35 برگ آسپیلیا استفاده می کنند و این کار هم بیش از 25 ثانیه طول نمی کشد.

نباید فراموش کرد که لاروهای انگلی در جنگل های بارانی بالاخص در فصل بارش، می توانند روی این برگ ها رشد کنند در نتیجه استفاده یا مصرف نابجا می تواند برای شامپانزه ها تولید دردسر کند. آیا شامپانزه ها از این مسئله اطلاع دارند؟ هنوز کسی نمی داند.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «آیا حیوانات روش های درمانی را از والدین خود می آموزند؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله فرناز حیدری در مجله دانستنیها، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.