تراریخته چیست و چه تاثیری بر روند زندگی ما دارد؟

تراریخته واژه گنگ و تازه ای است که این روزها زیاد به گوش مان می خورد و حرف و حدیث های زیادی را پیرامون آن می شنویم. اصولاً هر نوع اضافه و کم کردن ژن به ژنوم طبیعی گیاهان و حیوانات زنده را «تراریخت» می گویند و این کار برای افزایش حجم، رشد سریع، مقاومت در برابر آفات و… صورت می گیرد. با اینکه این اتفاق در دنیا جدید نیست، ولی مواضع مختلفی در مقابلش وجود دارد. عده ای از کارشناسان معتقد هستند این تغییرات برای رسیدن به محصول بهتر و مورد نظر لازم است. ولی مخالفان، دستکاری در ژن موجودات را دردسرساز می دانند.

در این مقاله شما می توانید با تراریخته و مزایا و معایب آن آشنا شوید.

ژن ها از نسلی به نسل دیگر به ارث می رسند و باعث بروز ویژگی های هر گونه ای می شوند. هر کدام از ما در سلول های خود ژن هایی را حمل می کنیم که زمانی جزئی از ساختار ژنتیکی اجداد بسیار دور ما بوده اند. ساختار مولکول DNA توسط مکانیسم هایی از تغییر و اشتباه حفاظت می شود، ولی از آنجا که هیچ چیز کامل نیست، به علت اشتباه در به ارث رسیدن ژن ها گاهی صفت هایی ایجاد شده که وجودشان سبب برتری آن گونه می شود و دقیقاً همین اتفاق هم پایه تکامل است.

همه چیز به شکل نرمالی پیش می رفت تا اینکه دانشمندان فهمیدند می توانند در ژن موجودات هم دست ببرند و به روند تکامل سرعت بدهند. از لحاظ تکنیکی، دستکاری ژنتیکی می تواند گیاهانی تولید کند که به آفات و علف های هرز مقاوم تر باشند، عملکرد بهتری داشته باشند، نسبت به انواع تنش های محیطی مانند خشکی و شوری مقاومت نشان دهند و کیفیت بالاتری داشته باشند.

تقریباً سی سال پیش بود که مهندسان ژنتیک بطور جدی به سراغ دستکاری ژنتیکی محصولات دامی و کشاورزی رفتند و آمریکا و فرانسه هم اولین کشورهایی بودند که ژن های طبیعی تنباکو را دستکاری کردند. چینی ها هم برای اولین بار در سال 1990 تجارت تنباکوی تراریخته شده را آغاز کردند. کشورهای دیگر هم که می خواستند از قافله عقب نمانند، مساحت زیادی از زمین های کشاورزی شان را زیر کشت محصولات جدید بردند که نتیجه کار این شد که بیش از 60 میلیون هکتار از زمین های کشاورزی دنیا زیر کشت محصولات دستکاری شده قرار گرفت.

تا سال 1996 بیش از 35 نوع گیاه تراریخته زیر کشت رفت و حدود 80 درصد محصولات هم مختص کشورهای آمریکا و کانادا بود. تحقیقات نشان می دهد با گذشت این سال ها، هنوز هم تغییرات کلانی صورت نگرفته و حداقل 25 درصد از سطح زیر کشت ذرت تراریخته و 40 درصد از سطح زیر کشت سویای تراریخته جهان در آمریکا است؛ این در حالی می باشد که آکادمی پزشکی زیست محیطی آمریکا به پزشکان هشدار داد که برای تمام بیماران خود رژیم های غذایی فاقد مواد دستکاری شده ژنتیکی تجویز کنند.

تفاوت با هسته ای و ارگانیک

هدف عمده دانشمندان علم اصلاح نباتات این است که با توجه به تغییرات اقلیمی و مشکلاتی که وجود دارد، اول بحث تامین مواد غذایی بشر را تامین کند و در درجه دوم بتواند باعث افزایش درآمد کشاورزان شود؛ اما راه های مختلفی برای رسیدن به این هدف وجود دارد. محصولات کشاورزی تراریخته امکان کشاورزی ارگانیک را هم فراهم می کنند، چون پایه کشت ارگانیک، عدم استفاده از کودها و آفت کش های شمیایی است و اگر محصولی در مقابل آفت مقاوم باشد، نیاز به استفاده از انواع سموم برطرف می شود.

در پژوهشکده های هسته ای از روش ابقای جهش استفاده می شود. جهش به صورت طبیعی در تکامل تمامی موجودات وجود داشته است؛ یعنی از همان اول که موجودات زنده به وجود آمدند، روند تکاملی داشتند و یکی از ارکان این تکامل، جهش بوده است. اما فراوانی جهش خیلی کم است و از هر یک میلیون فرد (آن فرد می تواند انسان یا گیاه باشد)، یک مورد جهش اتفاق می افتد که ممکن است آن یک مورد هم جهش مطلوبی نباشد؛ بنابراین بر اساس روش هایی، این فراوانی جهش را تا 1000 برابر بیشتر می کنند؛ یعنی به جای اینکه جهش در بین یک میلیون بوته باشد، می توان در میان هزار بوته به آن جهش دست پیدا کرد. وقتی جهش ایجاد می شود، گوناگونی و تنوع ژنتیکی جمعیت افزایش پیدا می کند و به همان میزان حق انتخاب هم بیشتر می شود؛ بنابراین در پرتودهی هسته ای، تغییری در ژن گیاه ایجاد نمی شود و به نوعی به فرآیند طبیعی جهش در طبیعت سرعت می بخشد.

خوب یا بد؟

هنوز پاسخ قطعی برای این سوال وجود ندارد و تراریخت هم مثل خیلی از فعالیت های نوین، موافقان و مخالفان زیادی دارد. موافقان معتقد هستند دستکاری ژن محصولات برای رسیدن به محصول ایده آل به نفع همه است. در سال 2014 هم مطالعه جامعی در مورد اثرات اقتصادی و کشاورزی محصولات تراریخته انجام گرفت. نتایج این بررسی نشان داد کشاورزانی که از محصولات تراریخته استفاده کرده اند، محصولات مقاوم تری داشته اند و حدود 69 درصد بیشتر سود برده اند.

از طرفی در برخی کشورها، ساکنین مجاور به مزارع و روستاهایی که در آنها بذرهای تراریخته کشت می شود، عوارضی چون حساسیت های شَدید پوستی، آلرژی شَدید دستگاه ایمنی بدن، صدمه به مخاط به ویژه بویایی و تا 90 درصد تخریب پروتئین سلولی و بروز سرطان های مختلف مشاهده شده است. در همین حال بسیاری از سازمان های علمی و زیست محیطی جهان نسبت به خطرات استفاده از گیاهان ترانس ژنیک یا تراریخته و احتمال پیدایش بیماری های غیر قابل پیش بینی و درمان و نیز اختلالات ژنتیکی هشدار داده اند. اما غالب کارشناسان بیوتکنولوژی و اصلاح نباتات، این نکات را قبول نداشته و ادعا می کنند که اینها گزارش های دروغ و دور از واقعیت است و تنها به فواید این محصولات اشاره دارند.

برخی از دانشمندان دنیا معتقد هستند که این محصولات بر نسل های بعد بشر تاثیر منفی می گذارد و این ژن تغییر یافته روی ژن های انسانی اثر دارد. بسیاری از کشورها با همین استدلال و دلایل مشابه سلامت، استفاده از محصولات تراریخته را ممنوع اعلام کرده اند؛ باقی کشورها هم تاکید می کنند که روی این محصولات علامت و مشخصه محصولات تراریخته وجود داشته باشد تا خریدار با اطلاعات کامل محصول مورد نظرش را بخرد.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «تراریخته چیست و چه تاثیری بر روند زندگی ما دارد؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله محمدرضا جعفری در مجله موفقیت، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.