چه عواملی باعث افت تحصیلی دانش آموزان می شود؟

یادگیری و آموزش، مطالعه و درس خواندن و هر موضوعی در این خصوص چیزی نیست که برای همه یکسان باشد و عملکرد هر شخص با توجه به عوامل بسیار گوناگون متفاوت است. هر کدام از ما تعریفی منحصر به فرد درباره این موضوع داریم؛ ولی برای اغلب ما خاطرات و تاثیراتی که از دوران تحصیل در مدرسه برایمان باقی مانده، ماندگار و به یاد ماندنی است. در واقع نوع نگاه ما به مطالعه و درس خواندن یا میزان علاقه مندی ما در این دوران نقش تعیین کننده ای در آینده ما و انتخاب و تصمیم گیری ما برای ادامه تحصیل دارد.

اغلب بچه ها با ورود به مدرسه و در شروع دوران دبستان اشتیاق زیادی به درس خواندن و مطالعه دارند و نمرات خوبی هم می گیرند، ولی متاسفانه بعضی بچه ها این علاقه و اشتیاق را بتدریج از دست می دهند، با رفتن به مقاطع دیگر تحصیلی افت می کنند و همین موضوع باعث نگرانی خودشان و والدین شان می شود.

در این مقاله شما می توانید با عوامل افت تحصیلی دانش آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی بخصوص در دوران نوجوانی و با ورود به مقاطع بالاتر آموزشی آشنا شوید.

برخورد والدین

برخورد والدین با فرزندان شان در تمام رفتارهای آنها حتی درس خواندن و میزان علاقه مندی آنها به درس و مدرسه بسیار موثر است. بطورکلی بعضی والدین در همه زمینه ها از جمله درس خواندن فرزندان شان سخت گیر هستند؛ به عنوان مثال گاهی حتی فرزندشان خوب درس می خواند و عملکرد خوبی هم دارد، ولی با توجه به سخت گیری های بیش از حد والدینش کم کم از درس خواندن زده می شود.

والدین سخت گیر فرزندان شان را تشویق نمی کنند و حتی کوچکترین کاهش در نمرات تحصیلی او را هم به عنوان افت تحصیلی اش در نظر می گیرند. به این ترتیب بچه ها هم چون بتدریج به این نتیجه می رسند که نمی توانند تحت هیچ شرایطی والدین خود را راضی نگه دارند، ناامید و بی علاقه می شوند؛ به ویژه در زمان تغییر مقطع تحصیلی؛ چون درس ها هم سخت تر و سنگین تر می شود. عده ای از والدین هم هر امتیازی را که بخواهند برای فرزندشان قائل شوند، با توجه به موفقیت های او در زمینه تحصیلی در نظر می گیرند. دانش آموزان هم وقتی می بینند والدین شان همه چیز را منوط به درس خواندن کرده اند، برای خلع سلاح کردن آنها و گاهی هم لجبازی، درس خواندن را بی اهمیت تر دانسته و نقش شان را کم رنگ تر می کنند.

چرا افت تحصیلی؟

بعضی والدین به اشتباه فکر می کنند اگر فرزندشان بنا به هر دلیلی نمره هایش خیلی بالا نباشد، دچار افت تحصیلی شده و باید کاری کنند، چون امکان دارد به این ترتیب نوجوان در آینده با مشکل مواجه شود؛ در صورتی که افت تحصیلی زمانی اتفاق می افتد که دانش آموز از حد طبیعی توانایی های خودش به صورت معناداری پایین تر بیاید. البته فراموش نکنیم ما همیشه منطبق با توانایی هایمان عمل نمی کنیم؛ بنابراین تفاوت های ناچیز در نمره و کارآیی دانش آموز، افت تحصیلی شمرده نمی شود و ملاک برای ارزیابی و تشخیص افت تحصیلی در نظر گرفتن بهره هوشی دانش آموز است.

وقتی دانش آموزی در هر مقطع تحصیلی ناگهان نمراتش خیلی پایین تر از حد معمول می شود و مانند گذشته میل و اشتیاقی به درس خواندن و مدرسه رفتن ندارد، حتماً دلایلی برای آن وجود دارد؛ ولی این اصلاً به معنای نگران شدن بیش از حد والدین نیست. توجه داشته باشیم که این اتفاق اغلب در مواقعی می افتد که تغییراتی در محیط بیرونی دانش آموز رخ می دهد؛ از مقطع تحصیلی به مقطع تحصیلی دیگر می رود، تغییری در نوع زندگی به وجود می آید، مشکل خاصی در خانواده ایجاد می شود، مجبور می شود مدرسه اش را تغییر دهد و….

انتخاب الگوهای نادرست

اولین الگوی بچه ها اغلب پدر و مادر هستند؛ اما متاسفانه گاهی آنها نمی توانند در این زمینه نقش خوبی را ایفا کنند. به عنوان مثال تمرکزشان بر کسب نمره بالا است و کمتر به جنبه ها و خواسته های دیگر فرزندان خود فکر می کنند و یا در حال مطالعه هستند یا کار در منزل یا بیرون از آن. نوجوانی هم که می بیند والدینش توجهی به جنبه های مهم دیگر زندگی مانند پرداختن به دوستان، تفریح، مسافرت و… ندارند، از آنها فاصله می گیرد و بتدریج از درس خواندن هم زده می شود.

با توجه به اینکه اغلب والدین تحصیل کرده بیش از حد به درس خواندن و نمره خوب اهمیت می دهند، بچه های آنها هم اغلب علاقه کمتری به تحصیل نشان می دهند. به این ترتیب اگر رفتار والدین خوشایند نباشد، نوجوان از آنها فاصله بیشتری می گیرد و به دنبال الگوی مورد علاقه خود در جاهای دیگری می گردد؛ ضمن اینکه فراموش نکنیم ملاک های جذابیت بچه ها با والدین شان بسیار متفاوت است.

هدف از تحصیل

شاید یکی از دلایل افت تحصیلی این باشد که بعضی دانش آموزان خواهان رسیدن به رفاه بیشتر با سرعت بیشتری هستند؛ یعنی ترجیح می دهند به جای اینکه زحمت بکشند و سال های زیادی را به تحصیل و تحمل سختی های آن بگذرانند، با کار کردن زودتر به هدف شان برسند. ولی باید دید اولویت و خواست واقعی هر کس چیست؛ ضمن اینکه این انتخاب باید با آگاهی صورت بگیرد و اگر هم بچه ها را تشویق به درس خواندن می کنیم، این کار باید جزو اولویت های زندگی خودمان هم باشد.

گاهی توجه پدر و مادرها بیشتر به مادیات است و عملاً برای تحصیلات ارزش و اعتباری قائل نیستند؛ ولی از فرزندشان توقع دارند که به درس خواندن و مطالعه علاقه داشته باشد. این موضوع باعث تضاد و سردرگمی دانش آموزان می شود و آنها نمی توانند درست تصمیم بگیرند.

مشکلات نوجوانی

افت تحصیلی دانش آموزان گاهی به خصوصیات خودشان مربوط می شود؛ مثلاً بعضی از آنها به دلایل مختلف نمی توانند تمرکز لازم را برای فراگیری آنچه معلم در کلاس می گوید، داشته باشند و در نتیجه موفقیت زیادی هم نخواهند داشت، زیرا نداشتن تمرکز حواس بسیار مهم است و عوامل بسیار زیادی هم در آن دخیل هستند؛ مثل مسائل خانوادگی و عاطفی، هوش، تنش های محیطی و مشکلات یادگیری. وقتی دانش آموز در خانواده با مشکلات زیادی روبرو باشد، طبیعی است که هنگام یادگیری در کلاس درس هم نتواند تمرکز کافی داشته باشد.

در سنین بلوغ و وقتی موضوعات مهم دیگری وارد زندگی بچه ها می شود، درس خواندن کمرنگ تر می شود؛ ضمن اینکه دانش آموزان با سنگین تر شدن مباحث درسی، اضطراب و استرس و نگرانی بیشتری را تجربه می کنند و همین موضوع هم در بسیاری موارد باعث افت تحصیلی آنها می شود.

در این زمان اگر والدین هم بیش از حد به نوجوان شان فشار بیاورند تا بیشتر درس بخوانند، آنها بیشتر از درس خواندن فاصله می گیرند؛ البته نقش والدین و معلمان در کم شدن این گونه استرس ها و نگرانی ها بسیار مهم است.

نقش مدرسه در افت تحصیلی

نظام آموزشی و روش تدریس بعضی معلمان و فضای آموزشی که منجر به رقابت بیش از حد بین دانش آموزان می شود هم در میزان کارآیی آنها بسیار موثر است؛ تا حدی که گاهی عامل اصلی افت تحصیلی نوجوانان همین موضوع است. گاهی حتی آزمون هایی که برای سنجش و ارزیابی دانش آموزان بکار گرفته می شوند، استاندارد لازم را ندارند؛ ضمن اینکه مدارس هم بیش از حد سخت می گیرند و معلمان و مربیان آموزشی نیز با اصول صحیح و درست شیوه های آموزشی آشنا نیستند؛ در صورتی که معلمان، علاوه بر آگاهی از شیوه های آموزشی، باید از اصول روانشناسی هم شناخت کافی داشته باشند.

مدارس هم در میزان علاقه مندی دانش آموزان به درس خواندن موثر است. البته گاهی مدارسی که تحت عنوان مدارس برتر شناخته می شوند هم با بیش از حد سخت گرفتن و طولانی کردن ساعات درسی دانش آموزان، آنها را خسته و بی حوصله می کنند. این مدارس با دادن تکالیف خیلی زیاد و فشار بیش از حد به دانش آموزان، اغلب با کاهش نتیجه و بازدهی مطلوب دانش آموزان شان مواجه خواهند شد؛ یعنی بچه ها در این گونه مدارس کاملاً خسته هستند و علاقه و انگیزه اصلی خود را بتدریج از دست می دهند.

در واقع سخت گیری بیش از حد، چه از جانب والدین و چه از طرف مدارس، نتیجه عکس می دهد و شوق و اشتیاق لازم را در دانش آموزان از بین می برد؛ بنابراین توجه داشته باشیم که باید به نوجوانان خود فرصت بیشتری بدهیم تا راحت تر بتوانند خود را با شرایط جدید و موقعیت های سخت تر زندگی سازگار کنند.

یادگیری باید با گام های کوچک، منظم و متوالی انجام شود، چون به این ترتیب است که منجر به موفقیت تحصیلی می شود؛ یعنی برای کسب موفقیت تحصیلی، هم باید صبر و حوصله زیادی داشت و هم باید زمان لازم را به آن اختصاص داد. به این ترتیب، اگر بدانیم ماهیت یادگیری چیست، برخورد بهتر هم با آن خواهیم داشت.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «چه عواملی باعث افت تحصیلی دانش آموزان می شود؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله یکتا فراهانی در مجله موفقیت، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.