چرا طول عمر موجودات متفاوت است؟
یکی از پارادوکس های عجیب حیات آن است که تمامی موجودات محکوم به فنا و مرگ هستند، اما طول عمر تک تک آنها متفاوت از یکدیگر است. چرا موش ها بیشتر از 5 سال زنده نمی مانند، ولی طول عمر نهنگ ها شاید به یکصد سال هم برسد؟ و جالب تر از آن جانوری آبزی به نام هیدر است که احتمالاً عمری جاودان دارد.
پس سوال اساسی آنجا است که چه عواملی در تعیین این اختلاف کلان در الگوهای پیری و طول عمر موجودات موثر بوده است؟
پاسخ این سوال در صفات زیستی موجودات نهفته است که این صفات نیز به نوبه خود در نتیجه سازگاری هر موجود با محیط زیست متغیرش ایجاد شده است. به این ترتیب هرچه موجود استراتژی موفق تری در برابر آسیب های محیطی و شکارچی اتخاذ کرده باشد، عمر طولانی تری نیز تجربه خواهد کرد. در این مقاله شما می توانید به صورت کلی با این موضوع آشنا شوید.
اولین صفت زیستی که مهم ترین تاثیر بر طول عمر را دارد، اندازه بدن است. از آنجایی که حیوانات کوچکتر بیشتر در معرض خطر شکار شدن هستند، عموماً عمر کوتاه تری دارند و زودتر هم تولید مثل می کنند؛ از همین رو نهنگ آبی که بزرگترین موجود شناخته شده کره زمین است، قریب به یک قرن زنده می ماند و 15 سال طول می کشد تا به سن بلوغ برسد. در حالی که موش ها به مراتب اندازه ای بسیار کوچکتر و در نتیجه عمر کوتاه تری دارند و از دو ماهگی نیز قادر به تولید مثل هستند.
بسیار عجیب است که حشرات Ephemeroptera با طول چند میلیمتری شان فقط 24 ساعت زنده می مانند که آن هم صرف تولید مثل می شود. اما قانون اندازه برای همه موجودات صدق نمی کند؛ برای مثال خفاش ها با آنکه جثه ای تقریباً مشابه موش ها دارند، ولی از طول عمر بسیار بیشتری برخوردار هستند؛ زیرا قابلیت پرواز موجب می شود تا بتوانند به راحتی از چنگ شکارچی بگریزند و مهاجرت کنند. همچنین تمام پرندگان با آنکه میزان سوخت و ساز و مصرف انرژی بالاتری در قیاس با پستانداران هم اندازه خود دارند، عمر طولانی تری دارند.
نرخ متابولیسمی پایین تر
ماکس کلیبر در سال 1930 عنوان کرد که مجموع تعداد ضربان های قلب همه حیوان ها تقریباً یکسان است؛ پس هر حیوانی که قلبش تندتر بزند و سوخت و ساز بیشتری داشته باشد، سهمیه اش را زودتر خرج کرده و عمرش هم کوتاه تر است. بر اساس همین قانون موجودات ساکن، خونسرد یا آنهایی که در مناطق سرد زندگی می کند، ضربان قلب و نرخ سوخت و ساز کندی داشته و طولانی تر هم زندگی می کنند. به عنوان مثال قورباغه که موجودی خونسرد است، طولانی تر از موش ها که خونگرم هستند، عمر می کنند. همچنین اسفنج های شیشه ای قطب جنوب که بی حرکت بوده و در آب های سرد زندگی می کنند تا بیش از 10 هزار سال هم زنده می مانند.
از همین رو در گونه انسان، زنان معمولاً نرخ متابولیسمی کمتری داشته و بیشتر هم عمر می کنند. به علاوه مطالعات متعدد ثابت کرده که با کاهش کالری مصرفی، نرخ متابولیسمی پایین آمده و متعاقباً طول عمر آنها افزایش چشمگیری داشته است.
قابلیت ترمیم و جاودانگی
بعضی حیوانات کوچک مانند مگس ها توانایی ترمیم بخش های آسیب دیده و جایگزینی آنها را ندارند، زیرا در بدن اکثر حشرات بالغ، تقسیم سلولی رخ نخواهد داد و در اثر کمترین آسیب فیزیکی ممکن است جان خود را از دست بدهند. با این حال جانور آبزی به نام هیدر یا کرم پهن پلاناریا توانایی ترمیم تمامی بخش های آسیب دیده بدن خود را دارند و به همین واسطه احتمالاً هیچ محدودیتی در طول عمر آنها وجود ندارد.
همچنین گونه ای خاص از عروس دریایی با نام علمی Turritopsis Dohrnii می تواند پس از رسیدن به آخرین مرحله از چرخه زندگی، جریان سالخوردگی خود را معکوس کرده و دوباره جوان شود و اگر طعمه دیگر جانوران نشود، قابل تصور است که تا ابد زنده بماند، اما انسان که فقط تا حد مشخصی قابلیت ترمیم بخش هایی از بدن خود را داشته و پیری صفت اجتناب ناپذیر بدن او است، از طول عمر نه چندان زیادی بهره مند است.
طول عمر انسان
گونه انسان در قیاس با پستانداران هم اندازه خود آهنگ پیری کندتری داشته و از عمر نسبتاً طولانی تری بهره مند است و در میان هومونیدها، بلوغ تولید مثلی اش نیز به تاخیر افتاده است. اما آنچه ما را نسبت به دیگر موجودات متمایز می کند، توانایی کاستن از عوامل خارجی مرگ و میر و افزایش امید به زندگی مان بوده است.
در دوران پیش از تاریخ عمر آدمی بندرت به 30 سال می رسید. این در حالی است که در قرن 18 بواسطه مراعات اصول بهداشتی، واکسیناسیون، دسترسی به آب سالم و تغذیه بهتر امید به زندگی دو برابر افزایش پیدا کرد و امروزه نیز بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی تا مرز 72 سال پیش رفته است. تاکنون رکورد بالاترین طول عمر متعلق به ژان کالمای 122 ساله بوده که در سال 1997 درگذشت.
عوامل موثر در افزایش طول عمر انسان عبارتند از:
عامل موثر | توضیحات |
ژنتیک | احتمال طول عمر افراد دارای خویشاوندان با طول عمر زیاد بیشتر است. |
جنسیت | زنان بیشتر از مردان عمر می کنند. |
نژاد | نژاد قد بلندتر و سنگین وزن تر، نسبت به نژاد کوتاه تر و لاغرتر عمر بیشتری دارند. |
ساختار بدنی | افرادی با اندام باریک و بلند بیشتر عمر می کنند. |
محل زندگی | کسانی که در شرایط اقلیمی معتدل یا در روستا یا شهری آرام زندگی می کنند، طولانی تر عمر می کنند. |
وضعیت تاهل | افرادی که ازدواج خوشایندی دارند، بیشتر عمر می کنند. |
سلامت | طول عمر غیر سیگاری ها بیشتر از سیگاری ها است. افرادی با تغذیه مناسب بیشتر از افرادی که سوء تغذیه دارند، زندگی می کنند. |
وضعیت مالی | افراد دارای امنیت اقتصادی و مالی که کمتر نگران وضعیت مالی خود هستند، بیشتر عمر می کنند. |
شغل | افرادی که در شغل شان بیشتر کارهای ذهنی انجام می دهند، بیشتر از کسانی که مجبور به انجام کار بدنی هستند، عمر می کنند. عمر افراد با زندگی شغلی متعادل و استرس کمتر، بیشتر است. |
منابع
مقاله علمی و آموزشی «چرا طول عمر موجودات متفاوت است؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله مریم رجبی فقیهی در مجله دانشمند، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.
