باستان شناسی چیست؟
یکی از مهم ترین عواملی که باعث پیشرفت و دگرگونی ملت ها می شود، شناخت ریشه های فرهنگی و گذشته تاریخی است که پیشینیان هر ملت آن را بنا کرده اند و نسل های بعدی با تکیه بر آن در جهت پیشرفت و تعالی گام بر می دارند. باستان شناسی هیجان انگیز و رویایی است. هیجان کشف و خلق دوباره شکوه گذشته انسان اما در عین حال پیچیده است و سردرگمی زیادی درباره چیستی و چگونگی عملکرد آن وجود دارد.
همانطور که یک تحقیق علمی شگفت انگیز است، باستان شناسی نیز یک ماجراجویی هیجان انگیز و خیال پردازی ای وسوسه انگیز است.
به دلیل اشتباه ها، تصورات غلط و باوری کلیشه ای و نادرست که همه جا و حتی بین بسیاری از تحصیل کرده های جامعه درباره ماهیت باستان شناسی وجود دارد، آن را فعالیتی مشابه عتیقه جویی یا گنج یابی می دانند. بنابراین در این مقاله شما می توانید با تعریف آن و چگونگی عملکرد باستان شناسی در جایگاه حرفه ای آشنا شوید.
اگر بخواهیم یک تعریف ساده داشته باشیم، باید بگوییم که باستان شناسی کشف شیوه رفتاری اقوام کهن از روی مطالعه شواهد مادی بر جای مانده از آنها است.
باستان شناسی فقط مربوط به انسان ها نیست، بلکه کلیه آثار و شواهد فیزیکی آنها را نیز بررسی می کند. باستان شناسی در مقایسه با سایر علوم (مطالعه انسان ها و طرز رفتارشان) به دلیل شیوه منحصر به فردش بسیار برجسته است. مطالعه جوامع انسانی نه با مشاهده ظواهر یا خواندن مطلب در موردشان یا مصاحبه با آنها و یا جامعه آماری بلکه با تجزیه و تحلیل آثار مادی به جا مانده از آنها صورت می گیرد که پس از کاوش ها و بررسی و مطالعه میدانی بدست می آیند و مورد مطالعات گسترده و همه جانبه قرار می گیرند.
آثار مادی به معنای دارایی های افراد، فضولات و پس مانده ها و هر چیز قابل لمس و مشاهده است؛ از کوچکترین دانه های خوراکی تا بلندترین سازه های به جای مانده از آنها. از پس مانده های نامشخص آشپزخانه تا زیباترین دست ساخته های هنری از جنس فلزات گرانبها. امروزه حتی تار مو و DNA انسان و همچنین هر چیز به جا مانده از گورها و سازه های معماری نیز آثار مادی به شمار می آیند.
یک مثال ساده از حال حاضر ما می تواند به درک بهتر باستان شناسی که دانش مطالعه انسان ها است، کمک کند. می توانید درباره گذشته دور و نزدیک کاوش کنید. همه ما تقریباً هر روز کارهایی مشابه باستان شناسی انجام می دهیم. برای مثال، از ماشین داخل پارکینگ می فهمیم چه کسی در خانه است یا با دیدن وسائلی که در اتاق نشیمن ریخته شده، می فهمیم هم اتاقی یا کودکمان چه کارهایی انجام داده است. بخصوص والدین، زیاد این کار را انجام می دهند (مانند قبل از رفتن به تختخواب مسواک زدی؟ بله مادر، مثل همیشه. پس چرا مسواک خشک بود؟). این همان کاری است که باستان شناسان با داده ها انجام می دهند اما کمی سخت تر.
در باستان شناسی، تنها زمین را برای بدست آوردن آثار ارزشمند کاوش نمی کنیم (این کار جویندگان گنج و سواداگران عتیقه است) و یافته ها را برای خود نگه نمی داریم بلکه آنها را برای پژوهش و مطالعه به کارگاه ها و آزمایشگاه ها و موزه ها منتقل می کنیم تا مطالعات همه جانبه ای روی آثار بر جای مانده صورت بگیرد.
پس باستان شناسان اهدافی را مانند مطالعه گذشته انسان در مکان و زمان، بازشناسی رفتارهای جوامع پیشین و روش زندگی آنها، درک فرهنگ جوامع کهن (از نظر اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و مذهبی) و سیر تحول آنها، کمک به حفاظت از بقایای مادی آسیب پذیری که از گذشتگان به جا مانده و تفسیر این میراث برای جامعه امروز، بازگو کردن گذشته انسان به عموم مردم با هدف سرگرمی، آموزش و حتی کاربرد علمی آن و… دنبال می کنند.
باستان شناسی شامل چه مواردی نمی شود؟
دایناسورها، فسیل ها و سنگ ها و… جز مواردی هستند که باستان شناسی شامل آنها نمی شود. ممکن است تصور کنید هر آنچه از کاوش بدست می آید یا هر چیزی که قدیمی باشد، موضوع کار باستان شناسی است اما اینطور نیست. باستان شناسی درباره انسان است. بله باستان شناسی مطالعه رفتار انسان با استفاده از شواهد و مدارک مادی مردمی است که آنها را به جا گذاشته اند. بنابراین، موضوع باستان شناسی ممکن است به چند میلیون سال قبل برگردد. اما دیرینه شناسی مطالعه دایناسورها و هر فسیل دیگری است که از اوایل شکل گیری حیات روی کره زمین، به جا مانده است.
استخوان های فسیل شده معمولاً به سنگ تبدیل می شوند یا به عبارت دیگر به این ترتیب حفظ می شوند. ممکن است فسیل های دیگری را نیز در کنار استخوان ها بیابید، مانند کپرولیت (فضولات حفظ شده)، تخم های حیوانات، ردپای حیوانات و… اما باستان شناسان هرگز فسیل هایی را که به فعالیت های انسانی مرتبط نیستند، مطالعه نمی کنند. زیرا این کار بر عهده دیرینه شناسان است. بطور مثال استخوان های حیواناتی که ممکن است جزء گونه های شکار شده یا مصرف شده جوامع اولیه باشند (یا حداقل حیواناتی که همزمان با انسان های نخستین می زیسته اند) در باستان شناسی بررسی می شوند.
همچنین از آنجایی که انسان ها سال های طولانی بعد از مرگ یا حتی انقراض حیوانات، استخوان های فسیل شده آنها را می یافتند و حتی از فسیل ها، اشیای مختلفی می ساختند؛ مثل تبدیل چوب های فسیل شده و تراشه های مرجانی به ابزار سنگی این آثار نیز در باستان شناسی مطالعه می شوند. با این حال همه دایناسورها حدود 65 میلیون سال پیش از بین رفته اند پس زمانی که انسان های نخستین حدود 5 میلیون سال قبل پدیدار شدند، اثری از دایناسورها نبوده است. در نتیجه بررسی دایناسورها در این حوزه قرار نخواهد گرفت.
منابع
مقاله علمی و آموزشی «باستان شناسی چیست؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله سحر آقاجان نسب در مجله دانشمند، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.
