ترس چیست؟

هر گونه تغییر در محیط درونی و بیرونی سبب می شود که فرد برای بازگشت به حالت تعادل پیشین خود انرژی صرف کند و این عامل، شکل دهنده پدیده ای به نام استرس و فشار است. به عنوان مثال زمانی که شخص به یک بیماری مبتلا می شود یا آنکه در محیط کاری خود با رئیس اش بحث می کند؛ هر یک سبب به هم خوردن تعادل طبیعی فرد می شود که تلاش او را برای بازگرداندن وضعیت پیشین در پی دارد و عامل استرس او خواهد شد.

چنانچه این استرس فراگیر شود و فرد در حالات طبیعی بدن خود مدام نگران بیماری باشد یا در محل کارش هر لحظه منتظر یک درگیری با رئیس باشد، خواهیم گفت که او مبتلا به ترس شده است. تداوم این مشکل و شدت یافتن آن، عملکرد اجتماعی فرد را دچار آسیب های جدی می کند و تعادل روانی اش را بهم خواهد ریخت. در این حالت شخص دچار انواع حالات اضطرابی شده و ترس و اضطراب مداوم و فراگیر، او را مبتلا به اجتناب از پدیده مورد نظر و حتی عوامل مرتبط با آن کار می کند که در مثال ما اجتناب از رئیس و سپس اداره و محل کار یا اجتناب از هر شئی و پدیده ای که نسبت به آن ترس از بیماری و آلودگی می رود!

به تدریج ترس، عامل محدودیت های طاقت فرسا و تصمیمات آسیب زا خواهد شد که می تواند اخراج از کار و ترک روابط اجتماعی و پیامد آن افسردگی و بیماری های جسمی ناشی از ضعیف شدن سیستم ایمنی را در بر بگیرد. به این ترتیب ترس ساده اولیه، عملکرد فردی و اجتماعی فرد را مختل کرده و او را از دایره تحرک و زندگی ساقط می کند و به انزوا، ضعف، بیماری و در نهایت پوچی می کشاند. در این حالت تلاشی که شخص در جهت تامین امنیت و سلامت خود در ابتدا آغاز کرده بود، خود تبدیل به ابزاری جهت آسیب های متعدد به خود می شود و به واقع آنچه را که شخص از آن واهمه دارد، به دستان خود ایجاد می کند!

ترس از جمله هیجانات طبیعی آدمی است که او را از وقوع خطری قریب الوقوع آگاه می کند تا شخص خود را برای واکنشی ایمنی زا به شکل جنگ یا گریز آماده سازد. به این ترتیب آیا ترس همیشه یک فرصت خوب محسوب می شود؟ در این مقاله شما می توانید با ترس های آسیب زا و راه حل کنترل آن آشنا شوید.

انواع ترس

روانشناسان ترس را به انواع مختلف تقسیم کرده اند که کلی ترین تقسیم بندی شامل «ترس واقعی» و «ترس روان رنجورانه» می باشد. ترس واقعی در برابر خطری واقعی رخ می دهد و لازم و ایمنی زا است؛ اما ترس روان رنجورانه، ترسی است که نسبت به محرکی غیر واقعی ابراز می شود. یعنی شخص از چیزی می ترسد که به واقع ترس ندارد و نسبت به امری واکنش دفاعی از خود نشان می دهد که خطرناک نیست! این ترس نه تنها ایمنی زا نیست بلکه کاملاً آسیب زا بوده و کمترین آسیب آن، غافل کردن شخص از منابع حقیقی تهدید و ترس است و در شرایط حساس روابط اجتماعی و بین فردی و حتی ملی و بین المللی شخص از محلی که هیچ آمادگی دفاعی برای مواجه با آن ندارد مورد آسیب واقع شده و حتی ممکن است سلامتی و دارایی خود را بطور کامل از دست دهد!

روانشناسان در تقسیم بندی دیگری ترس بیمارگون را با عنوان فوبیا (Phobia) به انواع گوناگون دیگری چون ترس از محیط های باز، ترس از محیط های بسته، ترس از بلندی، ترس از میکروب و ترس از مرگ تقسیم می کنند و البته ریشه سایر ترس ها را اغلب در ترس از مرگ بر می شمارند.

ترس از مرگ، ترس قدیمی و ریشه دار است که همواره از زمان پیدایش انسان با او قرین بوده است! عکس العمل آدمی در برابر این ترس به دو شکل واکنش افراط گون یا به غفلت سپردن و فراموشی می باشد. انسان از هر چیز که بوی مرگ و نیستی دهد، واهمه دارد و از آن دوری می گزیند! و این همان چیزی است که بهانه لازم را جهت به کنترل کشیدن او به سایر افراد می دهد.

چند نمونه بهانه برای کنترل دیگران و گاهی سودجویی برده گونه (برده کشی)

• والدین همواره سعی می کنند با ترساندن کودکشان از موجوداتی واقعی مثل گربه یا خیالی مثل غول یا لولو او را از انجام کاری که بر خلاف خواسته شان است، پرهیز دهند و به این ترتیب به خوبی کودک خود را به آن سمت و سو که می پسندند حرکت داده و کنترل کنند.
• ترساندن دانش آموزان از مدیر و ناظم و سپس مدیران ترس آنان را از والدین شان ابزار قرار داده و دست به کنترل گری می زنند.
• مدیران با ترساندن کارمندان خود به شکل ثبت در پرونده و کاهش حقوقی یا اخراج، بقای فرد و خانواده اش را مورد تهدید قرار داده و به کنترل گری و جهت دهی کارمندان خود می پردازند.

راه حل کنترل ترس

در میان هیجانات انسان، ترس از نوع روان رنجور آن که شامل واکنشی افراطی در برابر شئی یا موقعیتی غیر واقعی است؛ هیجانی محدود کننده، فلج کننده و آسیب رسان است که سبب می شود فرد ناشی از ترس از یک منبع خاص دچار انزوا یا واکنش های افراط گون پرخاشگرانه برای محافظت از خود شود.

به این ترتیب ترس روان رنجور به عنوان یک مشکل در یک سو و در سوی دیگر آن پیامدهای بیمارگون فردی و اجتماعی آن قرار دارد. به عبارتی فرد خود را به سوی انزوا، اضطراب، افسردگی، بیماری و مرگ سوق می دهد.

روانشناسان اگزیستانسیال معتقدند که به جای فرار از منابع ترس و دروغ به خود، تنها راه رهایی انسان، مواجه شدن صادقانه با واقعیات موجود است. به عنوان مثال پذیرفتن مرگ به عنوان جزئی لاینفک از طبیعت موجود و وجود آدمی. درمانگران راه درمان ترس ها را غرقه سازی به معنای غرق کردن خود در عنصر اضطراب زا و ترس آلود می دانند و در این زمینه امام علی (ع) می فرماید: «هرگاه از چیزی ترسیدی خود را در آن بیفکن.»

در صورت عدم کنترل ترس خود، مجبور به تسلیم شدن در برابر عامل ایجاد ترس خواهید بود، که گاهی نتیجه آن گردن نهادن به خواسته های سودجویان می باشد.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «ترس چیست؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله دکتر زهرا کیایی – روانشناس – در مجله زن روز، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.