مدل کسب و کار چیست؟
مدل کسب و کار (Business Model) سندی است که برای شرح فعالیت های یک شرکت یا استارت آپ تنظیم می شود و در آن جریان درآمد و ارزش های اصلی کسب و کار تشریح می گردد.
- دراکر عقیده دارد این مدل، مشخص کننده تئوری کسب و کار است.
- لوئیس معتقد است که مدل کسب و کار همه برنامه هایی است که برای پول درآوردن ریخته شده است.
- به عقیده مارگرتا یک مدل کسب و کار مناسب توانایی آن را دارد که با پاسخ به سوالاتی در زمینه مشتری، ارزش های مشتری و چگونگی کسب درآمد، زمینه منطق اقتصادی سازمان را شرح دهد و بیان کند که چگونه می توان ارزش مورد نظر مشتریان را با هزینه مناسب ارائه نمود.
یک کسب و کار زمانی موفق می شود که بطور شفاف بداند چه چیزی را به چه کسی ارائه می دهد و در ازای این خدمت، چه چیزی بدست می آورد. مدل کسب و کار توانایی ارائه این برنامه را دارد. در این مقاله شما می توانید با مدل کسب و کار به زبانی ساده آشنا شوید.
در گذشته های دور، کسب و کارهایی که با بانک ها در تعامل مستقیم بودند مجبور به ارائه مدل کسب و کار خود به سرمایه گذارشان (بانک ها) بودند تا این سند، میزان ریسک بانک را مشخص کند و فعالیت های کسب و کارها قابل پیگیری باشد. با گذشت زمان این الگو برای سازمان ها و کسب و کارهای دیگر نیز مورد استفاده قرار گرفت.
مدل های کسب و کار بسته به رویکرد سازمان ها یا صنعتی که در آن فعالیت می کنند، ممکن است در جزئیات متفاوت باشند اما اجزای اصلی آنها معمولاً مشترک است. این مدل ها می توانند رویکرد مبتنی بر منابع (وابسته به قابلیت های کسب و کار)، اقتصادی (با منطق خلق سود)، فعالیت محور (متمرکز بر فرآیندهای سازمان)، شبکه ای (ارتباطات سازمان)، دانش محور (ارزش آفرینی با تولید دانش) یا راهبردی (وابسته به گزینه های راهبردی سازمان) داشته باشند.
بوم مدل کسب و کار چیست؟
یکی از محبوب ترین ابزارها در تدوین مدل کسب و کار، بوم مدل کسب و کار (Business Model Canvas) است که یک الگوی گرافیکی ساده و جذابی برای تدوین مدل کسب و کار ارائه می دهد. برداشت جدیدتری از این بوم نیز وجود دارد که به آن بوم ناب (Lean Canvas) می گویند. بوم ناب برای استارت آپ ها مناسب است، چون امکان تغییر و بهبود در مسیر رشد و توسعه استارت آپ را دارد (برخلاف مدل سنتی که از ابتدا باید مدل کسب و کار مشخصی داشته باشید). در این مدل شما استارت آپ خود را با ایجاد یک نسخه اولیه محصول (MVP) شروع می کنید و با بهبود محصول و رشد بازار هدف، مدل کسب و کارتان می تواند تغییر کند.
اجزای مدل کسب و کار
1) ارزش پیشنهادی
اصلی ترین جزء یک مدل کسب و کار ارزشی است که به مشتریان پیشنهاد یا ارائه می دهد. اگر ارزش پیشنهادی با هزینه کمتر یا ارائه بهتر از سوی رقبا به مشتری داده شود، کسب و کار با شکست روبرو خواهد شد. برای همین در اولین قدم از خود بپرسید که ارزش پیشنهادی کسب و کار من چیست؟
در بوم ناب ارزش پیشنهادی شامل ارزش پیشنهادی یکتا و برتری مطلق است. یعنی چه ارزشی هست که شما و تنها شما خلقش می کنید و کسب و کار شما چه برتری نسبت به دیگران دارد که به راحتی قابل خریدن یا کپی کردن نباشد؟
2) مشتریان یا گروه هدف
شما قرار است یک مشکل را برای گروهی از مشتریان حل کنید. بنابراین اینکه آنها را بشناسید در چگونگی فرآیند کاری شما موثر است. این شناخت هر چقدر عمیق تر باشد شانس موفقیت شما بیشتر خواهد بود (چون راه حلی که پیشنهاد خواهید داد خریدار بیشتری دارد).
در بوم ناب شما باید مشتریان را به دسته های مختلف با ویژگی های مشترک تقسیم کنید. این کار کمک می کند تا به شناخت مشتری نزدیک تر شوید و ارزش های مورد نظر گروه مشخصی را در محصول خود ارائه دهید. اینکه چگونه با مشتری ارتباط برقرار می کنید و چگونه این رابطه را حفظ می کنید بسیار مهم است. هزینه ای که برای حفظ این رابطه متحمل می شوید تحت تاثیر شاخص ارزش دوره حیات مشتری (Customer Lifetime Value) است.
3) منابع
تمامی منابعی که برای ایجاد ارزش پیشنهادی مان نیاز داریم در این بخش قرار می گیرند. اینکه چه چیزهایی نیاز داریم و این نیازمندی ها از چه طریقی تامین خواهند شد به برنامه ریزی بهتر کسب و کار کمک خواهد کرد. این منابع شامل نیروی انسانی، سرمایه مالی، فیزیکی و فکری است و در تثبیت کسب و کار نقش کلیدی ایفا می کند.
4) ساختار هزینه و درآمد
جریان درآمدی کسب و کار و ساختار هزینه های آن رشد مالی را مشخص می کنند. هر چقدر این رشد سریع تر و با شتاب بیشتری باشد به معنای توسعه سریع تر محصول است. اینکه در یک استارت آپ بدانید هزینه های شما از کجا ناشی می شود می تواند به جستجوی هدفمند منابع کمک کند (به عنوان مثال بعضی از هزینه های ثابت مثل دفتر کار را از طریق دفاتر فناوری در دانشگاه ها یا سرمایه گذاران تامین کنید). شناخت جریان درآمد نیز اهمیت بالایی دارد. اینکه بدانید درآمد چگونه ایجاد شده است و در ازای چه هزینه ای چه چیزی دریافت کرده اید در توسعه محصول اثربخش است (ممکن است با تغییرات ساده بتوانید مشتری را راضی و خشنود کنید و بدون تخصیص منابع زیاد، درآمدی قابل توجه کسب کنید). هر چقدر این ساختار (هزینه و درآمد) شفاف تر شود توسعه استارت آپ ساده تر خواهد بود.
یک کسب و کار غیرهدفمند (بدون مدل کسب و کار) شانس موفقیت چندانی ندارد. چون مشخص نیست در چه زمینه ای با چه هزینه ای قرار است چه چیزی را برای چه کسی تولید کند. نامشخص بودن هر کدام از این موارد، سرمایه کسب و کار را هدر خواهد داد و توسعه را مشکل می سازد. صرف زمان برای تدوین مدل کسب و کار، زمان ارزشمندی برای شما است تا فعالیت های کلیدی خود را مشخص سازید و مسیر توسعه امنی را برای خود ترسیم کنید.
منابع
مقاله علمی و آموزشی «مدل کسب و کار چیست؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله نگین یشمی در روزنامه جام جم، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.
