نظریه رفتار تولیدکننده و بازار نهاده های تولید

اقتصاد علم تخصیص بهینه منابع کمیاب است. بنگاه ها نیز همانند مصرف کنندگان با میزان محدودی از منابع مواجه اند؛ منابع محدود یک بنگاه را بودجه آن بنگاه می نامیم. بنگاه ها چگونه بودجه محدود خود را بطور بهینه بین عوامل و نهاده های مختلف تولید (نیروی کار و سرمایه) تقسیم می کنند؟ در اینجا فرض می کنیم توزیع بهینه بودجه، توزیعی است که به بیشینه سازی تولید منجر شود.

در این مقاله شما می توانید با رفتار تولیدکنندگان بر اساس اقتصاد خرد آشنا شوید.

تابع تولید

تابع تولید، تابعی است که میزان محصول تولید شده را بر حسب مقادیر مختلف عوامل تولید (نیروی کار و سرمایه) بدست می دهد. تابع تولید با فرض ثابت بودن سطح تکنولوژی بدست می آید. دقت نمایید که تکنولوژی باعث افزایش بهره وری سایر نهاده های تولید می شود؛‌ به عنوان مثال اگر قبلاً با 1 واحد نیروی کار و 1 واحد سرمایه، 1 واحد محصول تولید می کردیم، با افزایش سطح تکنولوژی می توان با همان نهاده های تولید (1 واحد نیروی کار و 1 واحد سرمایه) محصول بیشتری (مثلاً 2 واحد) تولید نمود. برای سادگی فرض می کنیم که سرمایه (K) مقداری است ثابت ولی نیروی کار (L) را می توان تغییر داد.

تولید کل، تولید نهایی و تولید متوسط

ابتدا به بیان تعریف انواع توابع تولید خواهیم پرداخت و پس از آن با ذکر یک مثال این تعاریف را ملموس تر خواهیم ساخت. انواع توابع تولید عبارتند از:

• تابع تولید کل (TP): مقدار تولیدی است که به ازای هر سطح از عامل تولید بدست می آید.
• تولید متوسط (AP):‌ برابر است با تولید کل تقسیم بر میزان عامل تولید.
• تولید نهایی (MP): نشان می دهد که آخرین عاملی که به تولید اضافه شده است، سطح تولید را به چه میزان افزایش داده است. مثلاً‌ اگر تعداد نیروی کار یک واحد افزایش یافته است، تولید چند واحد افزایش یافته است. تولید نهایی در واقع شیب (مشتق) منحنی تولید کل در نقطه مورد نظر است.

برای درک بهتر مفاهیم فوق به جدول زیر توجه نمایید؛ در این جدول میزان تولید یک محصول به ازای مقادیر مختلف عوامل تولید محاسبه شده است:

در جدول فوق میزان سرمایه (به عنوان یکی از نهاده های تولید) ثابت فرض شده است؛ در عوض میزان نیروی کاری که بنگاه استفاده می نماید بتدریج افزایش یافته است. هنگامی که L=0 (هیچ نیروی کاری استخدام نشده است) میزان تولید برابر صفر است. حال فرض می کنیم که با افزایش نیروی کار استخدامی به یک نفر (L=1) میزان تولید کل به 3 می رسد. در این حالت تولید متوسط برابر است با تولید کل تقسیم بر عامل تولید (در اینجا نیروی کار) که برابر می شود با سه تقسیم بر یک. تولید نهایی نیز در اینجا برابر یک خواهد بود چرا که با افزایش یک واحد نیروی کار، میزان تولید کل 3 واحد افزایش یافت (سه منهای صفر). به همین صورت می توان محاسبات را ادامه داد.

روابط بین انواع توابع تولید

در ادامه به ذکر مهم ترین روابط بین توابع تولید می پردازیم:

روابط بین تولید نهایی و تولید کل

• تا زمانی که تولید نهایی مثبت است (MP>0)،‌ تابع تولید کل یک تابع صعودی خواهد بود. دلیل این مسئله نیز این است که تولید نهایی برابر است با مشتق (شیب) تابع تولید کل و تا زمانی که مشتق یک تابع مثبت است، آن تابع صعودی است.
• تا زمانی که تولید نهایی منفی است (MP<0)، تابع تولید کل یک تابع نزولی خواهد بود.
• اگر تولید نهایی برابر صفر گردد (MP=0)، تولید کل به ماکزیمم مقدار خود خواهد رسید.

روابط بین تولید نهایی و تولید متوسط

• اگر تولید نهایی بزرگتر از تولید متوسط باشد (MP > AP)،‌ تابع تولید متوسط صعودی خواهد بود.
• اگر تولید نهایی کوچکتر از تولید متوسط باشد (MP < AP)، تابع تولید متوسط نزولی خواهد بود.
• اگر تولید نهایی برابر با تولید متوسط باشد (MP = AP)،‌ تابع تولید متوسط به ماکزیمم خود خواهد رسید.

قانون بازدهی نزولی

قانون بازدهی نزولی بیان می دارد که با افزایش نهاده های تولید (مثلاً‌ افزایش نیروی کار)، میزان تولید همچنان افزایش می یابد ولی روند افزایشی آن با آهنگ کمتری (شیب آرام تر، مشتق کمتر) صورت خواهد گرفت. جدول قبلی را در نظر بگیرید که برای محاسبه انواع توابع تولید استفاده نمودیم. اگر به آن جدول دقت نمایید متوجه می شوید که با افزایش نیروی کار از 1 واحد به 2 واحد،‌ تولید 4 واحد افزایش یافت؛ ولی با افزایش نیروی کار از 2 واحد به 3 واحد تولید تنها 3 واحد افزایش یافت. به بیان دیگر همچنان با افزایش تولید مواجه هستیم ولی آهنگ افزایش تولید، کاهش یافته است. بنابراین هنگامی که تابع تولید نهایی نزولی باشد اصطلاحاً بیان می شود که تابع تولید مشمول قانون بازدهی نزولی شده است.

مرحله اقتصادی تولید

همانطور که اشاره شد، توابع تولید می توانند مقادیر مختلفی کسب نمایند. سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که آیا در همه این مقادیر، تولید صرفه اقتصادی دارد؟ پاسخ این سوال منفی است. اگر دقیق تر بخواهیم به این سوال پاسخ دهیم باید اشاره کنیم که تولید فقط در زمانی صرفه اقتصادی دارد که رابطه زیر برقرار باشد:

0 ≤ MP ≤ AP

بنابراین اگر رابطه فوق برقرار بود، تولید صرفه اقتصادی دارد و یا اصطلاحاً در مرحله اقتصادی تولید هستیم. هنگامی که این رابطه برقرار نباشد، حتی در شرایطی که نیروی کار مجانی است، تولید صرفه نخواهد داشت. البته توجه داشته باشید که همچنان بیشینه تولید در زمانی صورت می‌گیرد که MP=0 باشد.

منحنی امکانات تولید

منحنی امکانات تولید عبارت است از مکان هندسی ترکیبات مختلفی از کالاها که می توان با استفاده از عوامل تولید موجود، تولید نمود. برای درک بهتر موضوع فرض نمایید که در یک جامعه فقط کالاهای X و Y تولید می شود.

به منحنی فوق، منحنی امکانات تولید گفته می شود. این منحنی نشان می دهد که اگر از همه عوامل تولید موجود در جامعه استفاده نماییم می توانیم 25 واحد کالای Y و 15 واحد کالای X تولید نماییم. البته این تنها ترکیب ممکن نیست، بلکه با بکارگیری کلیه عوامل تولید می توانیم 10 واحد کالای Y و 30 واحد کالای X تولید نماییم. در مورد این نمودار به چند نکته توجه نمایید:

• نقاطی که در داخل منحنی فوق قرار گرفته اند نشان دهنده نقاطی هستند که در آن همه عوامل تولید بکار گرفته نشده اند و اقتصاد در حالت عدم اشتغال کامل عوامل تولید قرار دارد.
• نقاط روی منحنی (مثل دو نقطه ای که در منحنی فوق نشان داده شده اند) نشان دهنده نقاطی هستند که در آن از همه عوامل تولید استفاده شده است و اقتصاد در حالت اشتغال کامل عوامل تولید قرار دارد.
• نقاط بیرون از منحنی امکانات تولید نشان دهنده نقاط غیر قابل دسترس است بدین معنی که سطح فعلی تکنولوژی و مقادیر فعلی عوامل تولید نمی توانند چنان ترکیباتی از کالاهای مختلف را تولید نمایند.
• افزایش عوامل تولید (سرمایه، نیروی کار و…)، بهبود تکنولوژی و بالا رفتن بهره وری عوامل تولید باعث انتقال منحنی امکانات تولید به سمت بالا و سمت راست می شود (تولید بیشتری از کالاهای X و Y ممکن می گردد).

منابع

مقاله علمی و آموزشی «نظریه رفتار تولیدکننده و بازار نهاده های تولید»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا کتاب آمادگی آزمون اصول بازار سرمایه، نوشته ی محمد احمدی از انتشارات آریانا قلم، منتشر شده در شهریور ۱۳۹۱ با شابک ۱-۴۸-۶۲۲۷-۶۰۰-۹۷۸ به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.