آیا آموزش برنامه نویسی به کودکان و نوجوانان مفید است؟

وقتی اولین بار در سایت TED، سخنرانی ای با عنوان «بیایید به کودکان کدنویسی آموزش دهیم» را دیدم، با خودم گفتم: «بیچاره بچه ها … چه کار تجملاتی و غیر ضروری ای! کدنویسی برای ما دانشجوها هم کاری دشوار است؛ حالا آموزشش به کودکان؟» فیلم را باز کردم تا ببینم میشل رسنیک (Mitch Resnick) در این باره چه می گوید. با دیدن این سخنرانی، که حدود 15 دقیقه بود، به قول پیاژه «تعادل شناختی» ام به کل بهم ریخت! شروع کردم به جستجوی بیشتر و بیشتر. تازه فهمیدم که چند میلیون کودک در دنیا در حال کدنویسی هستند و بازی ها و انیمیشن هایی را که تولید می کنند با هم به اشتراک می گذارند و چقدر هم از این کار لذت می برند. کم کم متوجه شدم عدم توفیق ما در یادگیری کدنویسی در بزرگسالی، ریشه در کجا دارد.

کودکان و نوجوانان امروزه به فناوری های دیجیتالی تسلطی آشکار دارند و به همین دلیل به آنها بومیان دیجیتال گفته می شود. در واقع، بسیاری از کودکان و نوجوانان به راحتی پیام های متنی ارسال می کنند، بازی های آفلاین و آنلاین انجام می دهند و وب سایت های مختلف را مرور می کنند. همه آنها با رسانه های دیجیتال همگام می شوند ولی فقط تعداد اندکی از آنها قادر هستند بازی ها، انیمیشن ها و یا شبیه سازی های خود را خلق کنند. درست مثل اینکه می توانند «بخوانند» ولی نمی توانند «بنویسند». آنها برای انجام دادن این کار به یادگیری مهارت برنامه نویسی نیاز دارند.

در شرایط کنونی که کامپیوترها و تلفن های هوشمند برای کودکان و نوجوانان جذابیت بسیار زیادی دارند، باید از این ظرفیت به بهترین نحو بهره برداری کنیم. به عبارت دیگر، باید آنها را به مسیری هدایت کنیم که در آن به جای مصرف کننده بودن، به تولید کننده تبدیل شوند و بتوانند ایده های خود را در قالب بازی یا انیمیشن و شبیه سازی اجرا کنند.

علاوه بر این، تسلط به برنامه نویسی در سال های آینده به یک ضرورت تبدیل خواهد شد؛ چرا که بتدریج همه دستگاه ها هوشمند می شوند و افراد برای تسلط و سفارشی سازی آنها به دانش برنامه نویسی نیاز خواهند داشت. میشل رسنیک، مخترع و استاد دانشگاه MIT در این باره می گوید: «کسی که در قرن 21 نتواند با یک زبان برنامه نویسی برنامه ای کامپیوتری بسازد، بی سواد است!»

در این مقاله شما می توانید با تاثیر آموزش برنامه نویسی به کودکان و نوجوانان آشنا شوید.

تجربه آموزش برنامه نویسی در مدارس سایر کشورها

در کشورهایی چون استرالیا، سنگاپور، آمریکا، انگلیس و هنگ کنگ فرآیند آموزش برنامه نویسی به دانش آموزان دوره ابتدایی در دستور کار قرار گرفته است.

در کشور استرالیا این آموزش ها به انجمن برنامه نویسی Code Club Australia سپرده شده است. این انجمن ملی، کلاس های برنامه نویسی برای کودکان 9 تا 11 سال برگزار می کند و دانش آموزان پس از ساعات مدرسه در این کلاس ها حاضر می شوند. این باشگاه ملی برای معلمان نیز دوره های آموزشی برنامه نویسی برگزار می کند.

در هنگ کنگ این ماموریت به یک مدرسه خصوصی آموزش کدنویسی (First Code Academy) محول شده است. کودکان هنگ کنگی از شش سالگی در روزهای تعطیل به این مدرسه می روند تا اصول کدنویسی را فرا بگیرند.

در مجموع، تجربه سایر کشورها در زمینه آموزش برنامه نویسی به کودکان نشان می دهد که یادگیری این مهارت نه تنها برای آنها خسته کننده و دشوار نیست بلکه اگر با روش صحیح یعنی گام به گام و در قالب بازی، آموزش داده شود، می تواند پیامدهای مثبت زیادی داشته باشد.

پیامدهای آموزش برنامه نویسی به کودکان

درباره مزایای آموزش برنامه نویسی به کودکان و نوجوانان استدلال های متعددی بیان شده است؛ از جمله ارتباط برنامه نویسی با توانایی حل مسائل کلی تر، امکان انتقال یادگیری از برنامه نویسی به سایر حوزه های برنامه درسی، تغییر نگرش فراگیرندگان نسبت به آزمون و خطا، تمرین تفکر و تاثیر آن بر اعتماد به نفس فراگیرندگان و تقویت احساس توانمندی در یادگیری. بطورکلی، مزیت های آموزش برنامه نویسی به دانش آموزان را می توان در چهار مورد خلاصه کرد:

1) تقویت خلاقیت و قدرت حل مسئله

کودکان خلاقیت فوق العاده ای دارند ولی متاسفانه این خلاقیت بتدریج با روبرو شدن با چهارچوب های از پیش تعیین شده در مدرسه، از بین می رود. برنامه نویسی یکی از روش هایی است که به کمک آن، کودکان ایده های خود را به شکلی نوین عینی می سازند و خلاقیت خود را شکوفا می کنند. دانش آموزان در خلال این فرآیند با چالش هایی روبرو می شوند که برای حل آنها باید به تجزیه و تحلیل و جستجو بپردازند و بدین ترتیب، قدرت حل مسئله نیز در آنها پرورش پیدا می کند.

2) پرورش تفکر محاسباتی

برنامه نویسی تفکر محاسباتی فرد را درگیر می کند. گیلیان هایز، دکترای علوم کامپیوتری و از داوطلبان آموزش برنامه نویسی به کودکان، در این باره می گوید: «برنامه نویسی تقویت تفکر محاسباتی را به دنبال دارد. فکر کردن به صورت محاسباتی به رشد مهارت های منطقی و فلسفی و نیز نگرش های اصلی علوم، فناوری، مهندسی و ریاضی (STEM) کودک کمک می کند. در ضمن، بین فرآیندهای محاسباتی مورد نیاز برای کدنویسی و فرآیندهای محاسباتی مورد نیاز در درس ریاضی و علوم، ارتباط مستقیمی وجود دارد. برای مثال، کودکان در جریان برنامه نویسی با مفهوم متغیرها، الگوریتم ها و… بطور ناخودآگاه آشنا می شوند.

3) تقویت اعتماد به نفس

زمانی که کودک یا نوجوان بتواند یک پروژه هر چند کوچک را خلق کند و در فضای دیجیتال خود را نه به عنوان مصرف کننده بلکه به عنوان طراح معرفی کند، اعتماد به نفسش بیشتر می شود. علاوه بر این، از آنجا که کدنویسی توانایی ویژه ای نیز به شمار می رود، وقتی فرد برنامه ای را که تولید کرده است با خانواده و همسالانش به اشتراک می گذارد، آنها هم او را تشویق می کنند و این تقویت کننده های بیرونی باعث رشد هرچه بیشتر اعتماد به نفس کودک یا نوجوان می شود.

4) تمرین کارگروهی

امروزه افراد برای موفقیت در کسب و کارشان علاوه بر مهارت های تخصصی به مهارت های انجام کار گروهی هم نیاز دارند. یادگیری مهارت کار گروهی در تمامی عرصه های زندگی برای کودکان و نوجوانان ضروری است. در برنامه نویسی هم بدون کارگروهی و ارتباط برقرار کردن با دیگران و کمک گرفتن از آنها هرگز نمی توان به موفقیت های بزرگی دست یافت. کودکان با یادگیری برنامه نویسی، به این مهارت تجهیز می شوند و این مهارت، زندگی کاری آینده شان را بسیار اثربخش تر می کند.

معرفی سایت ها و نرم افزارهای برنامه نویسی کودکان

سایت code.org

در این سایت، شمار زیادی از بازی ها، کتاب ها، فیلم های آموزشی و منابع برخط (آنلاین) برای آموزش برنامه نویسی گردآوری شده است. مزیت مهم این سایت برای ما این است که از زبان های مختلف، از جمله زبان فارسی پشتیبانی می کند. در این سایت، برای کودکان چهار سال به بالا به تفکیک سن، بازی های آموزشی رایگانی قرار گرفته است که گام به گام با کشیدن و رها کردن بلوک های مختلف، ضمن طراحی یک بازی یا انیمیشن، اصول اساسی برنامه نویسی را نیز می آموزند.

سایت و نرم افزار اسکرچ (scratch.mit.edu)

زبان برنامه نویسی اسکرچ را دانشجویان دانشگاه MIT به سرپرستی میشل رسنیک، دانشمند علوم کامپیوتری این دانشگاه، طراحی کرده اند. اسکرچ برای دانش آموزان 8 تا 16 ساله مناسب است و به آنها اجازه می دهد که به زبانی بسیار ساده، تقریباً هر چیزی را که دوست دارند، بسازند. سایت این زبان برنامه نویسی شامل منابع آموزشی، کدها و پروژه های مورد نیاز برای شروع برنامه نویسی و دوره های آموزشی است. از خدمات این سایت می توان به صورت برخط (آنلاین) استفاده کرد. در عین حال، می توان برنامه اسکرچ را روی کامپیوتر یا تلفن هوشمند هم نصب نمود.

سایت lightbot.com

این سایت برای کودکان 4 تا 8 ساله و نیز کودکان 9 ساله به بالا معماهای گرافیکی ارائه می کند و کودک باید از طریق برخی منطق ها و ساختارهای برنامه نویسی این معماها را حل کند. این معماها ابتدا بسیار ساده هستند و گام به گام پیچیده تر می شوند. کودکان ضمن حل این معماها بتدریج با مفاهیم کلیدی برنامه نویسی آشنا می شوند.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «آیا آموزش برنامه نویسی به کودکان و نوجوانان مفید است؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله سمیه رزبان در مجله رشد مدرسه فردا، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.