اجزای مقاله های علمی

یکی از عوامل اصلی و معیارهای مهم که امروزه در سنجش توانایی علمی و پژوهشی مدرسان و محققان به کار می رود، میزان و کیفیت مقاله ها و پژوهش های ثبت شده آنها است. در این راستا هر تحقیق و پژوهشی در نهایت باید به شکل مقاله ای علمی در مجله های بین المللی منتشر و چاپ شوند تا به رسمیت شناخته شده و مورد توجه قرار گیرند.

اما برای نگارش مقاله های علمی که مورد تایید مجله های معتبر بین المللی باشد، باید به چه نکاتی توجه داشته باشیم؟ و اجزای یک مقاله علمی مناسب از نگاه این مجلات چیست؟ شما می توانید پاسخ کامل به این گونه سوالات خود را همین الان مطالعه نمایید.

یک مقاله علمی دانشگاهی معتبر از سه بخش اصلی تشکیل می شود که شامل بخش اولیه، بدنه و قسمت پایانی است.

بخش اولیه
این بخش شامل شش قسمت است:

1. عنوان مقاله (Title)
2. اسامی نویسندگان (Name)
3. سازمان ها، دانشگاه های مربوط و نشانی آنها (Affiliation)
4. چکیده (Abstract) مقاله
5. واژگان کلیدی (Key Words)
6. مقدمه (Introduction)

بخش دوم یا بدنه اصلی (Main body)
بدنه اصلی مقاله عبارت است از:

1. نقد و روش حل مسئله و انجام پژوهش (Methodology)
2. تئوری ها و فرضیه های (Theory) لازم
3. نتایج (Result) حاصل از تحقیق
4. بحث (Discussion) در مورد نتایج
5. ارزیابی (Validation) صحت جواب ها و پژوهش مورد نظر

بخش سوم یا بخش پایانی
این قسمت نیز شامل موارد زیر است:

1. نتیجه گیری نهایی (Conclusion) از تحقیق
2. معرفی حمایت کنندگان و تامین کنندگان مالی طرح پژوهشی (Acknowledgments)
3. منابع (References) و در صورت وجود بخش اضافات (Appendix)

بطور معمول برای تهیه و نگارش یک مقاله علمی صحیح و کامل، تمام قسمت های بالا باید لحاظ گردد و در برخی موارد، با توجه به رشته تخصصی نویسنده در قسمت بدنه اصلی تغییراتی ایجاد می گردد که به نوع کار تجربی و یا تئوری انجام شده توسط گروه پژوهشی و یا شخص نویسنده بستگی دارد.

توجه به این نکته بسیار ضروری است که برای تهیه مقاله، پس از انجام کار پژوهشی و کسب نتایج اولیه باید از قسمت دوم یعنی بخش بدنه، نگارش مقاله را آغاز کرد و پس از اتمام بدنه مقاله، به نوشتن بخش پایانی و در نهایت بخش اول مقاله اقدام نمود. اهمیت این موضوع به این دلیل است که بخش اول مقاله در واقع وابسته به دو بخش دیگر و نیز آخرین قسمت تحقیقات علمی (در قسمت مقدمه) می باشد که باید در پایان طرح مورد نگارش قرار گیرد.

خب؛ بیایید در ادامه با اجزای مقاله به شکلی جامع تر آشنا شویم:

1) عنوان مقاله
یکی از مهم ترین بخش های هر مقاله، عنوان آن است. به این دلیل که در انتخاب مقاله از طرف داوران و مخاطبان بسیار تاثیرگذار می باشد.

بطور معمول از هر 500 عنوان مقاله، تنها یک عنوان می تواند توسط پژوهشگران انتخاب و بطور کامل مطالعه شود. با توجه به این نکته، اهمیت انتخاب عنوان مناسب برای مقاله و دقت در انتخاب تک تک کلمات مورد استفاده در عنوان بیش از پیش آشکار می گردد. از آنجا که عنوان هر مقاله در فرآیند جستجو در اینترنت نظر محققان دیگر را جلب می کند؛ لذا نویسنده باید در نگارش عنوان مقاله بسیار هوشیارانه عمل کند. البته در برخی از مجله ها در قسمت ساختار (در راهنمایی هایی که برای نویسندگان ذکر شده است) تا حدودی به روش نگارش و حتی تعداد لغاتی که در عنوان مقاله باید استفاده گردد، اشاره شده است که اهم آنها شامل موارد زیر است:

1) عنوان انتخاب شده باید تا حد امکان برای خواننده از جاذبه و کشش برخوردار باشد. همچنین عنوان باید به صورت واضح و شفاف بیانگر آنچه که تحقیق به آن پرداخته است، باشد؛ به گونه ای که خواننده در اولین نگاه، موضوع مقاله را دریابد و برای خواندن آن جذب شود.

2) عنوان مقاله باید به ایده ی اصلی، نوع روش تحقیق و نگاه جدید به مسئله به صورت ساده و روان اشاره کند.

3) یکی از مهم ترین شرایط انتخاب عنوان مقاله، کوتاه و خلاصه بودن آن است. زیرا در بسیاری از مجله ها به اهمیت این امر تاکید شده است که تعداد واژگان استفاده شده در عنوان نباید بیش از 10 یا 12 لغت باشد. البته این نکته به این معنی نیست که عنوان هایی که تعداد واژگان بیشتری در آنها استفاده شده است، دارای عیب و نقصان هستند اما هنر نویسنده در آن است که کار پژوهشی را با عنوانی کوتاه ارائه کند، تا هم موجب کوتاهی و سادگی و هم عامل جذب مخاطب برای خواندن مقاله باشد. همچنین در صورت طولانی بودن عنوان می توان از عنوان های فرعی استفاده کرد.

4) عنوان باید از لحاظ دستور زبان (Grammar) و املاء بدون عیب و نقص باشد، زیرا هرگونه اِشکال دستوری و املایی در عنوان از نکات منفی مقاله توسط داوران محسوب می شود.

5) در نگارش عنوان مقاله تا آنجا که ممکن است باید از اختصارات و علائم غیر متداول در زمینه های تخصصی پرهیز نمود زیرا عنوان برای مخاطب باید خالی از هر گونه ابهام باشد تا خواننده را به انتخاب مقاله ترغیب نماید.

6) در نگارش مقاله ها باید حتماً از کلمات، حروف ربط و اضافه غیر ضروری و غیر علمی صرف نظر کرد. در زیر به چند نمونه درست اشاره می شود:

The method of – Regarding – Theory of – Study of – Related to – Research on

7) مهم ترین نکته در نگارش عنوان این است که انتخاب عنوان باید در پایان نگارش مقاله صورت گیرد زمانی که نویسنده تسلط کافی بر نتایج، تئوری ها، روش ها و نتیجه گیری نهایی مقاله را کسب کرده باشد.

8) پس از تدوین عنوان مقاله باید آن را چند بار بازنگری کرد و در صورت لزوم تغییر داد. همچنین می توان از استادان و صاحب نظران مربوط به آن رشته تخصصی و یا مقاله های مشابه کمک گرفت. شایان ذکر است که عنوان مقاله از جمله مواردی است که برای انتخاب مقاله توسط سردبیران و داوران مورد توجه قرار می گیرد، زیرا مخاطبان با توجه به عنوان مقاله؛ مجله را انتخاب می کنند و این عامل موجب افزایش ضریب نفوذ (یا همان ضریب تاثیر، به معنای تعداد رجوع به مقاله های یک مجله در بازه ی زمانی خاص است) مجله می شود.

دلایل عدم پذیرش عنوان:

1. عنوان و موضوع مقاله در یک راستا و هماهنگ نباشند.
2. عنوان مقاله به پرسش های موضوع تحقیق، ارائه بازه آماری، محیط تحقیق و زمان آن، پاسخ نداده باشد.
3. نویسنده یا نویسندگان در عنوان مقاله قضاوت و پیش داوری کنند.
4. نتیجه ها در عنوان مقاله به صورت ثابت شده بیان گردد.
5. تحقیق و فهم عنوان برای خواننده آسان نباشد.

نکته: نویسنده باید در قسمت ارتباط با خوانندگان (Corresponding Author) نشانی کامل، شماره تلفن و پست الکترونیکی خویش را ذکر کند.

2) چکیده
چکیده، نگاهی جامع به مهم ترین فرآیندها و دستاوردهای تحقیق است به گونه ای که خواننده به موضوع، فرآیندها، روش ها و نتایج اصلی مقاله با کمترین کلمات و کوتاه ترین زمان دسترسی یابد. دقت در نگارش و تدوین صحیح چکیده در مقاله های بین المللی و مجله های معتبر از دو جهت بسیار اهمیت دارد:

1. توانایی نویسنده در ارائه پژوهش با حداقل واژگان، مورد سنجش داوران قرار می گیرد.
2. در انتخاب مقاله، چکیده برای استفاده پژوهشگران دیگر و ارجاع به آن مقاله نقش بسزایی دارد.

بسیاری از مجله ها فقط بخش چکیده مقاله را به صورت رایگان در اختیار دیگر نویسندگان و موسسات آموزشی و پژوهشی قرار می دهند؛ زیرا این کار دیگر نویسندگان را در انتخاب و خرید کل مقاله و مهم تر از آن، رجوع به مقاله ترغیب می نماید. همچنین بسیاری از همایش های بین المللی انتخاب و پذیرش کار تحقیقی را منوط به ارزیابی چکیده مقاله می کنند و پس از دریافت آن قادر به انتخاب و پذیرش مقاله ارسالی هستند.

با توجه به اهمیت چکیده مقاله، در ادامه به بررسی ساختار چکیده و عوامل مهم در نگارش آن پرداخته می شود:

الف) هر مجله برای تدوین بخش های مهم مقاله، دارای ساختار خاصی است، لذا مطالعه دقیق راهنمای نویسندگان در مجله (Guide For Authors, Structure For Authors) قبل از اقدام به نگارش بسیار مهم است. به عنوان مثال در اکثر مجله ها تعداد واژگان بخش چکیده بین 150 تا 250 کلمه ذکر شده است اما شاید برخی نشریات این تعداد را به کمتر و تا 150 کلمه کاهش دهند.

ب) در چکیده مقاله به هیچ وجه از مرجعی نام برده نمی شود، زیرا بخش چکیده نمایانگر کار تحقیقی محقق است و ذکر هر گونه مرجع در آن صحیح نیست.

پ) تمامی مطالب اصلی مقاله اعم از بیان مسئله، روش انجام آن، نتایج مهم و ارزیابی باید بطور دقیق و مختصر در بخش چکیده مقاله ذکر شود. برای مثال از جملات زیر می توان برای شروع چکیده مقاله استفاده نمود:

discusses – argues – and suggests – shows – reviews …. This paper

ت) در چکیده مقاله باید به روش تحقیق و یا روش حل مسئله به صورت خلاصه اما دقیق اشاره نمود، بطوریکه خواننده به مبنای اصلی روش حل مسئله دست یابد و در عین حال، توجه شود که از ذکر جزئیات خودداری گردد.

ث) پس از ذکر روش تحقیق باید به مهم ترین یافته های تحقیقی اشاره شود (برای مثال 2 یا 3 مورد) و از ذکر جزئیات خودداری گردد.

ج) بهتر است عنوان و چکیده مقاله، پس از اتمام نگارش مقاله نوشته شوند که نویسنده تسلط کافی بر روش، مهم ترین نتایج و نحوه ی ارتباط بین آنها یافته باشد.

چ) چون در بسیاری از مجله ها و همچنین کنفرانس ها فقط به چکیده مقاله اکتفا می شود؛ لذا روش صحیح نگارش چکیده مقاله، از ارزش بالایی در جذب مخاطب و نشان دادن کیفیت کار برخوردار است. اکثر محققان با خواندن عنوان و چکیده تصمیم به مطالعه مقاله می گیرند.

ح) چکیده یک مقاله باید به شکلی تدوین شده باشد که در خواننده این توانایی را ایجاد کند که، محتوای اصلی مقاله را به سرعت بخواند و از کلیات آن مطلع گردد.

خ) نویسنده باید در قسمت چکیده از واژگان کلیدی عنوان مقاله و نیز واژگان کلیدی مقاله استفاده نماید و در واقع باید بین سه بخش عنوان، چکیده و واژگان کلیدی ارتباط تنگاتنگی برقرار کند.

در نهایت یک روش ساده در جهت نوشتن چکیده این است که نویسنده بعد از نگارش و اتمام هر قسمت مقاله، چکیده ای چند سطری (شامل مقدمه، روش، بحث و نتیجه گیری) فراهم کند و در نهایت آنها را در کنار هم بگذارد و بار دیگر خلاصه نویسی و تصحیح نماید. بطورکلی متن نهایی یک چکیده کامل شامل بخش های زیر است:

1. پیش زمینه و عنوان مقاله (Background)
2. روش (Method)
3. نتایج مهم ارزیابی (Important Result and Validation)
4. نتیجه گیری (Conclusion)

علل عدم پذیرش چکیده:

• ابهام در موضوع و وجود مقاله های مشابه در این زمینه
• عدم توانایی بیان زمینه اصلی تحقیق
• نمونه گیری نامناسب
• عدم رعایت اصول مقاله نویسی
• عدم ذکر رقم های صحیح آماری
• فقدان بحث و پرداختن به نتایج بدون ذکر دلیل مختصر
• چکیده خیلی کوتاه یا خیلی بلند
• اشتباه های گرامری در چکیده
• عدم ارتباط چکیده مقاله با موضوع مقاله
• درج منابع در چکیده

در ادامه به عنوان مثال، یک چکیده مقاله از نظر بخش های مختلف معرفی می گردد:

ABSTRACT
Second-order shear deformation theory (SSDT) is applied to evaluate the displacement and stress fields of a solar functionally graded plate (SFGP) due to mechanical loadings. (موضوع تحقیق)

The material properties are graded by a simple power law between Full-ceramic and Full-metal at upper and lower surfaces, respectively. (موضوع تحقیق)

Navier’s method is applied to find analytical results for derived equations by using energy method in case of simply supported boundary conditions. (روش تحقیق)

The effects of the material grading index of the plate on the stresses and displacements are investigated. It is revealed that the longitudinal stresses in the functionally graded (FG) plates lie between Full-metal and Full-ceramic plate. (نتایج مهم مقاله)

It is found that the neutral axes for SFGP move to upper surface and not at the mid-surface as predicted in the homogeneous plate. (نتایج مهم مقاله)

The SSDT has computed acceptable results for in-plane stresses and displacement fields when compared with the existing literatures. (ارزیابی)

3) مقدمه
یکی دیگر از بخش های با اهمیت در مقاله های بین المللی مقدمه مقاله است. اجزای بسیار مهم این قسمت به صورت پاراگراف های جداگانه به اهمیت موضوع مقاله و کاربرد آن، تاریخچه موضوع مقاله از نظر نویسندگان دیگر، موضوع مقاله از دیدگاه نویسنده و دلیل اهمیت روش و موضوع به کار گرفته شده از طرف محقق یا محققان، اشاره می کند.

بطورکلی مقدمه ی هر مقاله از چندین پاراگراف تشکیل می شود که تعیین تعداد و حجم آنها به مجله هایی وابسته است که پژوهشگر قصد دارد مقاله ی خود را در آنجا ارائه دهد. در نشریات مختلف و همچنین برخی از انتشاراتی ها، نحوه نگارش موضوعات مورد نظر و حتی تعداد کلمات موجود در یک مقدمه برای آن مجله تعریف شده که نویسنده را موظف به اجرای دقیق تک تک موارد آن در مقاله خود می نماید.

چهارچوب یک مقدمه حداقل باید دارای بخش های زیر باشد:

1) پاراگراف اول بخش مقدمه: در این پاراگراف منظور و هدف نویسنده از نوشتن مقاله مشخص می گردد. به عبارت دیگر در این پاراگراف، بیان مسئله مقاله مطرح و بطور خلاصه اهمیت نگارش مقاله و جایگاه آن برای نویسنده توضیح داده می شود. در این قسمت نویسنده باید اصل شفاف نویسی و خلاصه نویسی را رعایت نماید و از خسته کردن خواننده با جمله های طولانی و پیچیده خودداری کند، بطوریکه مخاطب با خواندن این پاراگراف با موضوع و اهمیت مسئله آشنا شود.

2) پاراگراف دوم بخش مقدمه: در این پاراگراف نویسنده برای خواننده روشن می سازد که کارکرد موارد استفاده در مقاله اش چیست؟ نویسنده باید از کاربردهای نوین در زمینه تخصصی مورد نظر خود استفاده کند و سعی نماید با توجه به موضوع تخصصی خود از نشریه ای که می خواهد مقاله را در آنجا ارائه نماید، کمال استفاده را نماید و از ذکر کارکردهایی که ربطی به موضوع مقاله ندارد و یا به روز نیستند، خودداری نماید.

3) پاراگراف سوم بخش مقدمه: یکی از مهم ترین قسمت های مقدمه که در واقع می توان گفت محور اصلی آن نیز است و نویسنده مقاله باید به توضیح این بخش بیشتر بپردازد، پاراگراف بازنگری تاریخچه موضوع مقاله (Literature Review) است، که توسط نویسندگان دیگر در سال های قبل صورت گرفته است. این بخش شامل بررسی و ذکر مهم ترین مقاله هایی است که به موضوع مقاله نزدیک بوده و مربوط به سال های اخیر است. در این بخش رعایت این نکته بسیار حائز اهمیت است که از درج مقاله هایی که به موضوع مقاله مربوط نبوده و یا حتی نزدیک هم نیست، بطور حتم خودداری و تا حد امکان سعی شود از مقاله هایی استفاده گردد که در پنج سال گذشته نوشته شده اند. البته مقاله ها و کتاب های اصلی و مرجع در زمینه پژوهشی مقاله، از این قاعده مستثنی هستند. این بخش آنقدر اهمیت دارد که در بخش مربوط به انواع مقاله ها بطور جداگانه مقاله هایی با عنوان بازنگری تاریخچه ای یک موضوع به عنوان یک مقاله در برخی مجله ها معرفی گردیده است. توجه به این نکته الزامی است که در نگارش قسمت بازنگری تاریخی، رعایت نظم و برنامه توسط نویسنده بسیار مهم است. یعنی نویسنده باید مقاله ها را با رعایت نظم زمانی، با پیدا کردن زمینه های مشترک و مهم در این مقاله ها، نقاط قوت و ضعف، پژوهش های قبلی را نسبت به یکدیگر به چالش بکشد و از هر گونه اظهارنظر شخصی خودداری نموده و تنها به ارائه آنچه موجود است، یعنی پس از انتخاب مجله، در صورتی که مقاله های آن به موضوع نویسنده نزدیک بود، در این بخش از آنها استفاده شود؛ چرا که این امر منجر به افزایش رتبه (Impact Factor) آن مجله می گردد.

البته در انتشار مقاله ها، همیشه مجله هایی را انتخاب نمایید که در درجه ی اول اولویت می باشند و در رابطه با موضوع تحقیقی مورد نظر، مقاله های بیشتری از آن، برای شما کاربرد داشته است. در بخش تاریخچه مقدمه باید از ذکر مقاله های تکراری با موضوع مشترک خودداری و در نگارش نیز بطور حتم از شیوه نوشتار دانشگاهی (Academic Writing) استفاده شود. با توجه به پیشرفت روز افزون نشر و انتشار مقاله های دانشگاهی، بهتر است در این بخش از نرم افزارهایی مثل EndNote و RefWorks استفاده شود که موجب راحتی نویسنده در مرجع نویسی در این بخش و در قسمت منابع (References) می شود و این امکان را فراهم می کند که در صورت هر گونه تغییر در مقاله یا مجله انتخاب شده، بتوان به راحتی شیوه جدید را در این بخش اعمال نمود.

در تهیه این پاراگراف از مقدمه، توجه به نکات زیر الزامی است:

• نویسنده باید تمامی مقاله های مهم مربوط به موضوع مقاله را از نظر موضوع یا تئوری، فرآیند کاری و نتایج، مورد بررسی دقیق و موشکافانه قرار دهد.
• پس از بررسی دقیق، خلاصه ای از هر مقاله شامل اهمیت مقاله، نوع تئوری و روش تحقیقی کاربردی، نتایج اصلی و نکات مثبت و منفی آن مقاله تهیه شود.
• مقاله های مشابه را با هم ترکیب کرده و آن را طوری ارائه نماید که عاری از هر گونه یکنواختی برای داوران و مخاطبان باشد.
• هر مقاله با دقت بررسی شده و نقاط منفی و مثبت و مباحث موجود در هر کدام از آنها استخراج شود.
• در صورتی که مقاله ای مورد بررسی قرار گرفته و نکات مبهمی در آن وجود داشته باشد، حتماً مکاتبات لازم با نویسنده یا نویسندگان آثار قبلی صورت گیرد.
• در نوشتار خود، از روش های مختلف ارائه موضوع استفاده شود و از نگارش و آوردن پشت سر هم نویسندگان و مقاله هایشان خودداری گردد.

4) پاراگراف چهارم بخش مقاله: داوران به این بخش از مقدمه بسیار توجه می کنند زیرا ارائه صحیح این بخش در پذیرش مقاله بسیار تاثیرگذار است. در این پاراگراف، نویسنده موضوع مقاله خود را بطور خلاصه معرفی کرده و داوران و خواننده را از لحاظ جذابیت، جدید و کاربردی بودن موضوع ترغیب می نماید. دیگر آنکه مقاله را از نظر جدید و منحصر به فرد بودن با کارهای قبلی مقایسه می کند؛ همچنین دلیل برتری تحقیق خود را با دیگر تحقیقات بیان می نماید. از طرف دیگر باید داوران و خوانندگان را مجاب کند که قبلاً در موضوع مقاله، پژوهشی به این شیوه انجام نشده است.

نکات تکمیلی در تهیه مقدمه مقاله:

1. بیان و تشریح موضوع مسئله
2. پاسخ به پرسش ضرورت پژوهش حاضر
3. سادگی متن مقدمه و حداکثر در دو صفحه (چهار یا پنج پاراگراف کوتاه) که بیش از یک چهارم یا یک پنجم مقاله نباشد.
4. آماده کردن ذهن خواننده
5. بازارگرمی!
6. بیان موضوع تحقیق و روش آن
7. بیان دیدگاه های خاص مقاله و مشخص کردن مخاطب خاص

نکته: هر نشریه علمی دارای ساختار و شکل مربوط به خود است که در وب سایت مجله شرح داده می شود و به موضوع علمی خاصی ارتباط می یابد. این قسمت تمامی بخش های یک مقاله را شامل می شود و این موارد را بطور خاص شرح می دهد. مانند نحوه ارائه عنوان، چکیده، واژگان کلیدی، مقدمه، روش تحقیق، زبان مقاله، نتایج و منابع.

4) واژگان کلیدی
واژگان کلیدی در مقاله از آن جهت مهم است که از یکسو هنگام جستجو، مقاله شما در اینترنت با این واژگان قابل دسترسی است و از طرفی با انتخاب صحیح واژه های آن، می تواند موجب افزایش شاخص رجوع به مقاله (Indexing) شود.

در انتخاب واژگان کلیدی رعایت نکته های زیر الزامی است:

1. تعداد واژگان به کار برده شده در مقاله نباید بیشتر از تعداد خواسته شده مجله ها در قسمت راهنمای نویسندگان باشد و بطور معمول بین سه تا شش کلمه رایج است.
2. لازم است بیشتر از کلماتی استفاده شود که درصد مراجعه کنندگان به مقاله را بالا ببرد و از مهم ترین و شاخص ترین کلمات تحقیق بهره برده شده باشد یعنی فقط واژگان خاص مقاله.
3. بین عنوان، واژگان کلیدی و چکیده باید ارتباط لازم و معناداری برقرار شود. بطوریکه واژگان کلیدی در عنوان و چکیده با هم هماهنگ باشند.
4. از کاربرد لغات کم اهمیت که ارتباط اندکی با مقاله دارند، خودداری شود.
5. از نوشتن لغات کلیدی مرکب و بزرگ تا حد امکان پرهیز شود.

5) روش تحقیق
در بخش روش تحقیق مقاله، شیوه و روش به کار برده شده در پژوهش توضیح داده می شود. برای نگارش صحیح این قسمت باید به نکته هایی توجه شود، زیرا که عدم توانایی نویسنده در بیان روش حل مسئله و روش انجام کار آزمایشگاهی موجب کاهش تمایل خواننده و داوران در انتخاب مقاله علمی مورد نظر می شود. در این بخش در صورتی که روش به کار برده شده مطابق با روش های تحقیقات قبلی باشد یا از قسمتی از روش های دیگر پژوهشگران استفاده شده است، بدون ذکر جزئیات باید مخاطب را به مرجع اصلی ارجاع داد.

نویسنده موظف است روش تحقیق به کار برده شده در مقاله اش را شفاف و واضح جهت اجتناب از هر گونه برداشت نادرست مخاطبان توضیح دهد، تا پژوهشگران دیگر نیز در آینده توانایی استفاده از قسمت یا تمامی روش تحقیق به کار رفته را دارا باشند.

بخش روش تحقیق باید پس از بخش مقدمه آورده شود و این امر در اکثر مجله ها بیان گردیده است. این بخش جزئی از قسمت دوم مقاله می باشد. نویسندگان بطور معمول مقاله را با روش تحقیق شروع می کنند. در این بخش برای تحقیقاتی که حالت تجربی دارد یا با جمع آوری داده انجام می گیرد اطلاعات جامعه آماری، ابزار مورد نیاز جهت پژوهش است و روند پژوهش به دقت باید بیان شود. در این موارد باید توجه شود که از هر گونه جزئی نویسی پرهیز و فقط موارد کلی با زبانی ساده و شفاف بیان گردد و همواره باید به پرسش هایی این چنین پاسخ داده شود که: نوع اطلاعات و چگونگی کاربرد آن به چه صورت بوده است و همچنین مسیر و روند چگونگی رسیدن به پاسخ و نتایج مورد نظر توضیح داده شود. معمولاً بیان یک نمونه یا مثال عددی در افزایش آگاهی خواننده و نیز ارزیابی و مقایسه صحیح از روش به کار برده شده تاثیرگذار است.

از نکات مهم در این بخش، چگونگی ارائه روش تحقیق به صورت تئوری یا تجربی و آزمایشگاهی است. در مباحث تئوری، روش جدید یا اصلاح شده ای که در حل مسئله به کار گرفته شده است توضیح داده می شود و با استفاده از مثال ها و نتایجی که با این روش انجام شده، تایید می گردد. در مواردی که کار به صورت آزمایشگاهی و تجربی است، جمع آوری اطلاعات (Data Collection) به شکل صحیح و علمی و مطابق با روش تحقیق و تحلیل داده های جمع آوری شده ارائه می شود.

شکل خلاصه روش تحقیق شامل موارد زیر است:

1. شفافیت روش و توضیح آن (اطلاعات جامعه آماری – ابزار مورد نیاز – روند پژوهش)
2. بلافاصله بعد از مقدمه آورده شود.
3. گردآوری اطلاعات (Data Gathering)
4. تحلیل اطلاعات
5. چگونگی انجام پژوهش
6. استفاده از نمونه (چگونگی نمونه گیری – جامعه هدف – مراحل اجرایی پژوهش و نحوه تجزیه و تحلیل داده ها)
7. روش اندازه گیری و میزان دقت و چگونگی کنترل آنها

6) نتایج
در این قسمت پاسخ به این پرسش، بسیار اساسی است که حاصل مباحث و جریانات شکل گرفته در جریان تحقیق چه فرآیندی را پایه ریزی می کند؟

بطورکلی پس از استفاده از هر روش تحقیقی روی داده ها، نتایج آن به صورت جدول، گراف، تصویر، نمودار و… بدست می آید که توانایی توضیح و تفسیر دقیق آنها کار بسیار اساسی است و باعث تقویت بخشی نتایج و بهره گیری مفید خوانندگان از این قسمت مقاله می شود. این نکته قابل توجه است که اکثر پژوهشگران جهت ارزیابی صحت و افزایش دقت تحقیقاتشان به دنبال کارهای مشترک می روند که در مقاله های دیگر به کار گرفته شده و این مهم موجب دقت هرچه بیشتر نویسنده در انتخاب نمودارها، گراف ها، جدول ها و… در بخش نتایج مقاله می شود، زیرا استفاده از روش به کار گرفته شده مقاله های دیگر موجب سهولت نگارش و بالا رفتن تعداد مراجعه کنندگان به مقاله می شود.

نتایج خروجی از هر تحقیق اگر به تولید یک رابطه ی خاص تجربی و یا تئوری منجر شود، باید اجزای آن بطور دقیق و خلاصه توصیف گردد. در بخش نتایج، در صورت استفاده از هر مرجع، شکل و یا نمودار، ذکر مرجع استفاده شده بسیار حائز اهمیت است. اگر نتیجه حاصل از یک جدول حاوی اطلاعات علمی باشد، باید اجزای جدول شامل متغیرها و آحاد بطور کامل توضیح داده شده سپس به بررسی جدول پرداخته شود؛ بدین معنی که نتایج بحرانی، ماکزیمم، مینیمم، مناطقی که تغییر ناگهانی داده و گپ شکل گرفته آشکار شود. به این نکته توجه شود که از تشریح و بیان توضیحات طولانی خودداری شود و مطلب به شکل خلاصه بیان گردد، اما بطور حتم توضیحات کلیدی ذکر گردند. دیگر آنکه در هر قسمت که مطلبی بیان و یا تغییری در جدولی گزارش می شود حتماً علت آن هر چند کوتاه ذکر شود؛ در غیر این صورت این مفهوم را می رساند که صرفاً جدول، توصیف شده و در واقع این عمل، گزارشدهی مختصری از خروجی ها است، در صورتی که باید علل کاهش، افزایش یا تغییر ناگهانی ایجاد شده در نتایج به شکل علمی توضیح داده شود. برای مثال در جمله ی «تعداد دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی در سال 1389 نسبت به سال 1388 افزایش 30 درصدی داشته است.» نگارش این جمله به تنهایی کافی نیست چون فقط یک گزارش ارائه داده اید، باید علت این تغییر را خیلی ساده و مختصر توضیح دهید که بطور معمول برای این کار از کلمات ربط «برای اینکه»، «زیرا که»، «به سبب» و… (Because of – due to) به شکل زیر استفاده می شود:

«تعداد دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی در سال 1389 نسبت به سال 1388 افزایش 30 درصدی داشته است برای اینکه ظرفیت پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی دو برابر شده است.»

اگر در قسمت نتایج گراف یا نمودار وجود داشت، ابتدا مشخصات مربوط به محورهای افقی و عمودی و اجزای نمودار و گراف بطور مختصر به همراه آحاد مربوط توضیح داده شود. هر گونه بی بُعدسازی داده های جدول ها، گراف ها و نمودارها اگر به صورت کلی باشد، باید به همان شکل کلی قبل از ذکر نتایج در یک پاراگراف بیان شود. بعد از تعریف و مشخص کردن اجزاء، روند تغییر شامل افزایش، کاهش یا ثبات با ذکر دلیل بیان گردد و در نهایت، حتماً تغییرات ناگهانی گپ ها، بی نظمی ها با ذکر علت نوشته شوند. رعایت خلاصه نویسی، دقیق نویسی و پرهیز از هر گونه تکرار در توضیحات مربوط به نتایج بسیار مهم است و تا آنجایی که به نتایج تحقیق آسیبی وارد نمی شود جدول ها و نمودارها در هم ترکیب و جدول ها و نمودارهایی که حاوی اطلاعات موازی و یکسان هستند، حذف شوند. در انتها از نتایج هر بخش یک جمع بندی نهایی بیان گردد.

7) ارزیابی تحقیق انجام شده
یکی از مهم ترین قسمت های هر مقاله علمی، ارزیابی نتایج حاصل از روش تحقیق به کار رفته برای حل مسئله است که در قسمت نتایج، به صورت بخش و یا زیربخش جداگانه بررسی می شود. نویسنده ملزم است با ارزیابی نتایج و اثبات صحت روش تحقیق مقاله اش که دارای پاسخ هایی صحیح، بهتر و دقیق تر و در حد امکان در مقایسه با روش های دیگر باشد، اطمینان لازم را از صحت نتایج به خواننده و داوران بدهد. برای آماده سازی این قسمت نویسنده می تواند یک جدول، رابطه، گراف قابل مقایسه از نتایج حاصل شده را تهیه و با نتایج مقاله و مرجع معتبر دیگری به همراه ذکر مرجع آن مقایسه نماید.

در انتخاب مرجع جهت مقایسه، بهتر است از مراجع معتبر و جدید استفاده شود. در صورت مقایسه نتایج با چند مرجع، اطمینان به صحت و درستی نتایج افزایش می یابد و خواننده را در درک بهتر نتایج یاری می نماید. این بخش همچنین، به نویسنده در نگارش ساختار مقاله و ترکیب نتایج حاصل شده از طریق الگوبرداری از مقاله های مرجع نزدیک به موضوع علمی اش کمک بسزایی می نماید.

8) نتیجه گیری
در این بخش نویسنده ملزم به پاسخ این پرسش است که نکته های مهم و کلیدی استخراج شده از این پژوهش علمی چیست؟

این بخش از آن رو بسیار حائز اهمیت است که در بخش داوری و نیز از طرف بسیاری از خوانندگان مقاله بیشتر مورد توجه قرار گرفته و در بر گیرنده مهم ترین و اصلی ترین نتایج حاصل از کار پژوهشی و تحقیقی است. نوآوری، نتایج جدید و بسیار مهم که مطلوب نظر کار پژوهشی است، باید بطور حتم در این بخش به شکلی برجسته و چشمگیر بیان گردند.

ابتدا برای نوشتن نتیجه گیری نهایی باید مسیر و فرآیند تحقیق شامل تعریف مسئله، روش تحقیق، ابزار به کار رفته و اهمیت نگارش مقاله بطور کاملاً خلاصه توضیح داده شود. سپس اولین و مهم ترین نتیجه هایی که در جریان کار پژوهشی حاصل شده به ترتیب اهمیت، اولویت بندی و ذکر شوند. از بیان نتایج مشترک در قسمت قبلی و نتایجی که اهمیت آن چنانی ندارد، خودداری گردد.

در صورت امکان، نویسنده سعی کند در تمام مراحل تهیه ی مقاله از بخش ها و زیربخش ها برای بهتر بیان کردن و وضوح در تفسیر مطالب استفاده نماید و حتماً از جمله هایی به همراه ذکر مرجع استفاده کند که نتایج را به قسمت تاریخچه (Literature) مربوط کند. همچنین به ساختار مقاله های قبلی در مجله ی مورد نظر جهت نگارش مقاله توجه شود و از فرم نوشتن آنها در بخش های مقاله تا حد امکان الگوبرداری گردد.

در انتهای بخش نتیجه گیری که نتایج اصلی بیان شد، جهت ادامه تحقیقات آینده در راستای مقاله ارائه شده، پیشنهادهای هر چند کوتاه و خلاصه به نویسندگان دیگر ارائه گردد.

در یک نگاه، بخش نتیجه گیری شامل موارد زیر است:

1. خلاصه کار علمی و تعریف مسئله و روش و ابزار به کار رفته
2. بیان نتایج اصلی و مهم کار تحقیقی
3. ارتباط بین نتایج و تاریخچه در صورت امکان
4. ارائه پیشنهاد برای کار بعدی در زمینه کار علمی انجام شده
5. در بخش نتیجه گیری نکته جدیدی ذکر نمی شود بلکه مهم ترین نتیجه ها به شکلی برجسته بیان می گردند.
6. پاراگراف نتیجه گیری باید در حد امکان کوتاه و مختصر باشد.

9) سپاسگزاری (Acknowledgments)
این بخش مربوط به تشکر نویسنده از سازمان ها، دانشگاه ها و مراکز پژوهشی و یا شخص یا اشخاصی که در فرآیند تحقیق حمایت های لازم را جهت پیشبرد پژوهش انجام داده اند، می باشد.

10) مراجع
بخش مرجع (Reference) در تعیین سیر پژوهش محقق و دستیابی او به منابع پایه و به روز اهمیت بسزایی دارد. همچنین ارجاعات و مستندات ارائه شده توسط نویسنده به مقاله اعتبار می بخشد و مسیر تحقیقات آینده را با استناد به منابع معرفی شده مشخص می نماید. مرجع نویسی در تهیه و تدوین بخش مقدمه مقاله کاربرد دارد و به مشخص شدن مقاله های معتبرتر با توجه به تعداد ارجاعات مقاله ها کمک می کند.

ویژگی های بخش مرجع به صورت خلاصه عبارتند از:

1. اطلاعات یک مرجع حداقل باید شامل اسم، شهرت نویسنده یا نویسندگان، تاریخ انتشار مقاله، عنوان مقاله، نام مجله، نام انتشارات، شماره جلد و شماره صفحه و تعداد صفحات مقاله باشد.
2. در نگارش مرجع حتماً از ساختار ارائه شده توسط مجله های مورد نظر استفاده شود که برای هر نوع مقاله، همایش و کتاب، الگوی مورد نظر مجله ارائه شده است.
3. در نگارش مراجع و تاریخچه بخش مقدمه، برای سهولت و یک دستی مقاله از نرم افزارهایی مانند EndNote – Reference manager – RefWorks استفاده شود. همچنین در صورت پذیرفته نشدن مقاله که منجر به تهیه ساختار جدید برای مقاله جهت ارائه به مجله دیگر می گردد استفاده از این نرم افزارها بسیار موثر است و روند کار را آسان می کند.
4. تا حد امکان از منابعی استفاده شود که در پنج سال اخیر منتشر شده است مگر اینکه مرجعی، مرجع اصلی زمینه علمی مقاله مورد نظر باشد.
5. تعداد مراجع، بستگی به نوع تحقیق، مجله های مورد نظر و نوع مقاله (مقاله تاریخچه ای یا اصلی و…) دارد. بطور معمول تعداد مراجع نباید از 20 اثر علمی کمتر باشد؛ البته این تعداد در مقاله های تاریخچه ای بسیار بیشتر است و در مقاله های کنفرانسی کمتر می شود.
6. مراجع ارائه شده باید بطور کامل با پژوهش مرتبط باشند و از ذکر منابع و مراجع غیر مرتبط اکیداً خودداری شود.
7. تقدم و تاخر در تاریخ مراجع ارائه شده ضروری است.
8. مراجع بر مبنای اسم ها به صورت الفبایی مرتب شوند.
9. اگر مرجعی در یک مقاله ارائه شود و مقاله ای دیگر نیز آن مطلب را ارائه دهد بهتر است، مرجع اصلی ذکر شود.
10. در این بخش، مانند بخش مقدمه، از مقاله های مجله مورد نظر (مجله ای که می خواهیم مقاله را برای آن ارسال کنیم) و مرتبط با کار پژوهشی محقق، استفاده گردد.
11. یکی از استانداردهای قدیمی و متداول مرجع نویسی پایان نامه ها، کتاب ها و متون تحقیقی استاندارد APA, ELS, Chicago, IEEE است که نوع نگارش ارجاعات، اعم از چگونگی نگارش نام، شهرت و… را مشخص می کند. البته این نوع مرجع نویسی جنبه کلی دارد که ممکن است با ساختار برخی مجله ها و همایش ها متفاوت باشد.

نکات کلیدی در نگارش مقاله

1) برای نگارش متن مقاله سعی شود از بخش ها و زیربخش ها در ارائه مطالب استفاده شود. همچنین برای تقدم و تاخر زیربخش ها به این شیوه عمل شود که: به میزان کوچکتر شدن زیربخش ها، اهمیت موضوع نیز به همان اندازه بیان شود و زیربخش ها حاوی موضوع مهم تری از بخش بالاتر خود نباشد.

2) پاراگراف های مقاله تا حد امکان کوتاه و در مورد یک موضوع باشند و در صورت امکان تعدادشان در مقاله زیاد نباشد.

3) برای نوشتن پاراگراف ها دقت شود که نتیجه اصلی می تواند ابتدا، اواسط و یا آخر پاراگراف نوشته شود، اما بهتر است در آخر پاراگراف ارائه شود، زیرا در صورتی که در ابتدای پاراگراف بیان شود از جذابیت پاراگراف برای خواندن ادامه آن می کاهد.

4) از جملات کوتاه برای نوشتن پاراگراف استفاده شود. چرا که، فهم آن برای خواننده ساده تر و نیز از لحاظ گرامری و املایی برای نویسنده آسان تر است.

5) برای ارائه یک مطلب پیچیده در مقاله، تا حد امکان از ابزاری مثل نمودار، جدول و نمونه های مشابه استفاده نمایید تا فهم مطلب برای خواننده آسان تر شود.

6) بین هر مطلب و مطلب قبلی باید یک رابطه منطقی برقرار باشد و تا زمانی که ذهن خواننده آماده نتیجه گیری نشده، اقدام به نتیجه گیری نشود.

7) از تکرار جمله ها خودداری شود و در افعال به کار رفته نیز تا حد امکان تکرار کمتری در مقاله صورت گیرد.

8) واژگان ساده و قابل فهم در مقاله به کار رود و از کاربرد کلمات پیچیده و مشکل خودداری شود. هنر یک نویسنده در این است که پیچیده ترین مطالب را به ساده ترین شکل بیان کند.

9) از ضمیر اول شخص تا آنجا که ممکن است در متن مقاله استفاده نشود مگر اینکه مقاله و یا متن تحقیق، اثر یک نویسنده برجسته در آن رشته تخصصی باشد.

I investigated … (نادرست)
The study showed that … (درست)

10) در برخی موارد کاربرد ضمیر جمع (We) در زمانی که بیش از یک نفر در جریان تحقیق باشند، اشکالی ندارد. با این حال باز هم بهتر است از جملات دیگری استفاده شود. (مجهول نویسی)

11) توجه شود که برخی کلمات متداول در هر رشته علمی معانی متفاوتی پیدا می کنند، لذا در انتخاب و ذکر آنها دقت لازم صورت گیرد.

12) در نگارش متن حتماً باید از لحاظ دستوری مطابقت فعل با فاعل رعایت شود.

13) رعایت املای صحیح کلمات در متن بسیار حائز اهمیت است و در این راستا می توان از نرم افزار Word یا برخی از فرهنگ های لغات هنگام نوشتن استفاده نمود.

نویسنده موظف به اجرای کلیه مقررات مجله است که در هر مجله در قسمت Guide for Authors و Structure for Authors معرفی می شود و در صورت عدم رعایت موارد خواسته شده مقاله به نویسنده بازگردانده می شود. اگر به هر دلیل مقاله از طرف یک مجله پذیرفته نشده به آن معنی نیست که مقاله دیگر ارزش چاپ شدن ندارد بلکه باید نویسنده پاسخ به اشکالاتی (Comments) را که از طرف داوران مجله برای او ارسال می شود، اعمال و سپس مجله های دیگر را بررسی کند و بعد از یافتن مجله مناسب به شرط رعایت تمام مقررات مجله جدید، مقاله را با تغییرات به آنجا ارائه دهد.

[toggle title=”برای مشاهده منابع اینجا کلیک کنید.” state=”close” ]

مقاله علمی و آموزشی «اجزای مقاله های علمی»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا کتاب آشنایی با شیوه نگارش و چاپ مقاله های علمی در مجلات ISI، نوشته ی علی شهرجردی از انتشارات حرکت نو، منتشر شده در 1392 با شابک 0-03-7035-600-978 به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.

[/toggle]