چگونه تقویم درست شد؟

وقتی که بشر شروع به کشاورزی و خرمن‌برداری کرد، متوجه شد که «زمان کشت» وقت معینی از سال است. پس شروع به روزشماری کرد. زیرا انسان‌های اولیه می‌خواستند بدانند که در میان دو فصل خرمن‌برداری چند روز فاصله وجود دارد. این اولین تلاش انسان‌های نخستین به منظور «روزشماری سال» به‌شمار می‌رود.

مصری‌های باستان اولین افرادی بودند که «سال» را بسیار دقیق اندازه‌گیری کردند. این مردم متوجه شده بودند که بهترین و مناسب‌ترین موقع برای «کشت»، درست پس از طغیان رودخانه نیل است که آن هم سالی یکبار اتفاق می‌افتد. سپس کاهنان به این موضوع توجه کردند که در میان دو طغیان رودخانه نیل دوازده بار کره ماه (قمر) به نقطه اوج خود می‌رسد. از این رو، کاهنان دوازده ماه را می‌شمردند و زمان طغیان نیل را به این وسیله بطور نسبتاً دقیق مشخص می‌ساختند.

تنظیم تقویم

با این حال، هنوز اندازه‌گیری سال بطور کاملاً دقیق انجام نمی‌شد. تا اینکه عاقبت کاهنان مصری متوجه شدند که در زمان طغیان سالانه نیل، بعضی از ستارگان پُرنور، قبل از طلوع خورشید در آسمان نمایان می‌شوند. آنگاه کاهنان روزهایی را که قبل از نمایان شدن مجدد این ستاره‌ها وجود داشت شمارش کردند و سرانجام متوجه شدند که میان این دو رویداد 365 روز فاصله است. این محاسبه در شش هزار سال قبل انجام شده و هیچ‌کس قبل از آن نمی‌دانست که در یک سال 365 روز وجود دارد.

مصری‌های باستان، سال را به دوازده ماه و هر ماه را به سی روز تقسیم کردند. البته در پایان هر سال پنج روز اضافه می‌آوردند! بنابراین، این مصری‌های قدیم بودند که اولین تقویم یا گاه‌شمار را در جهان به وجود آوردند.

خب؛ این تقویم بر اساس گردش ماه تنظیم شده بود و لذا سال قمری را نشان می‌داد. ولی بعداً برای تنظیم تقویمی که سال شمسی را نشان بدهد، شماره دقیق روزهای سال را که 365/25 روز بود (یعنی تعداد روزهایی که برای یکبار گردش زمین به دور خورشید لازم است) مورد توجه قرار گرفت.

سال کبیسه در تقویم

رفته رفته مردم متوجه شدند که یک چهارم روز اضافی، اشکالاتی به وجود می‌آورد و سال به سال هم وجود این مشکل بیشتر احساس می‌شد. زیرا این یک چهارم‌ها، سال به سال، روی هم انباشته می‌شدند و در محاسبه اوقات گوناگون سال مشکلات بسیاری را به وجود می‌آوردند.

سرانجام، «ژولیوس سزار» پس از مدت‌ها اندیشیدن به این موضوع، برای رها شدن از مشکلات این خرده حساب‌ها راه‌حلی پیدا کرد. ژولیوس سزار فرمان داد که سال 42 پیش از میلاد مسیح، دارای 445 روز شود تا روزهای عقب افتاده از سال‌های قبل همگی به این وسیله جبران گردند. پس از آن قرار بر این شد که هر سال 365 روز محاسبه شود، ولی در هر چهار سال فقط یکسال را 366 روز در نظر بگیرند تا به این وسیله کسرهای باقی‌مانده از سال‌های قبل نیز به حساب منظور شود.

با گذشت سال‌ها، اشکال دیگری پیش آمد و آن اینکه عید پاک و سایر روزهای تاریخی یا مذهبی به درستی در فصل‌های مربوط به خودشان قرار نمی‌گرفتند. علاوه بر این، روزهای اضافی بسیاری نیز روی یکدیگر انباشته شده بود.

از این رو، پاپ گریگوری سیزدهم در سال 1582 میلادی تصمیم گرفت که چاره‌ای برای این دشواری‌ها بیندیشد. پاپ دستور داد که از سال 1582 میلادی ده روز را کم کنند و برای آنکه تقویم برای همیشه درست باقی بماند، باز دستور داد که سال کبیسه را در پایان هیچ سده‌ای به حساب نیاورند مگر اینکه عدد آن سده قابل تقسیم بر عدد 400 باشد.

به عنوان مثال، در سال‌های 1700 میلادی، 1800 میلادی و 1900 میلادی «سال کبیسه» را به حساب نمی‌آوردند زیرا این اعداد بر عدد 400 قابل تقسیم نبود. ولی برعکس، سال 2000 میلادی یک سال کبیسه بود. این شیوه، «گاه‌شماری گریگوری» خوانده می‌شود و اکنون در سرتاسر جهان برای مقاصد روزمره همین گاه‌شمار را مورد استفاده قرار می‌دهند.

البته پیروان ادیان مختلف برای مقاصد مذهبی خود، گاه‌شمار مربوط به خودشان را به کار می‌گیرند.

منابع

1. کتاب به من بگو چرا و چگونه. نوشته آرکادی لئوکوم. ترجمه سعید درودی. انتشارات بهزاد. 1391.