ریسک نوسانات نرخ ارز چیست؟

امروزه با گسترش فعالیت‌های اقتصادی و توسعه فضای کسب‌وکار بنگاه‌های اقتصادی در امر تجارت خارجی، جریان مالی فعالیت‌های این بنگاه‌ها در زمینه فرآیند زنجیره تامین، تولید و توزیع محصولات به میزان قابل توجهی تحت تاثیر نوسانات نرخ ارز قرار گرفته است. نااطمینانی از میزان نوسانات ارز، نوعی ریسک تلقی می‌شود که می‌تواند امکان برنامه‌ریزی واحدهای صادرکننده و چهارچوب فعالیت بنگاه را تحت تاثیر قرار دهد. از این رو، ریسک ناشی از نوسانات نرخ ارز از جمله چالش‌ها و دغدغه‌های فعالان بخش اقتصادی، دریافت کنندگان وام‌های ارزی و سایر افراد مرتبط با فعالیت‌های صادراتی و وارداتی است. در صورت عدم مدیریت مناسب آن از سوی بنگاه‌های اقتصادی، در بلندمدت می‌تواند فعالیت آنان را با مخاطره مواجه سازد. در نتیجه برای رشد اقتصادی جامعه مسئله‌ساز شود.

مدیریت ریسک نوسانات نرخ ارز یکی از وظایف مهم مدیران مالی بنگاه‌های اقتصادی به‌شمار می‌رود و شناسایی روش‌های مدیریت آن از اهمیت قابل توجهی برخوردار است.

تعریف ریسک

واژه ریسک در فرهنگ وبستر به معنی در برابر خطر قرار گرفتن است. علت به وجود آمدن ریسک عموماً عدم اطمینان موجود نسبت به رویدادهای آتی است. فرهنگ لغت آکسفورد ریسک را به منزله احتمال از دست دادن، آسیب یا دیگر شرایط نامطلوب یا احتمال وارد شدن به چنین شرایطی تعریف می‌کند. به بیان دیگر، ریسک عبارت است از احتمال وقوع واقعه‌ای که می‌تواند موجب خسارت شود و می‌توان تغییرپذیری یا بی‌ثباتی غیرمنتظره تعریف کرد.

بر اساس تقسیم‌بندی‌های مختلف، انواع ریسک را می‌توان به دو نوع ریسک سیستماتیک و ریسک غیرسیستماتیک طبقه‌بندی کرد. ریسک سیستماتیک ریسکی است که به کل بازار مربوط است. این نوع ریسک که به ریسک غیرقابل حذف یا ریسک بازار نیز شناخته می‌شود، در کل بازار و نه فقط سهام یک بنگاه یا صنعت خاص تاثیر می‌گذارد. این نوع ریسک قابل تنوع‌سازی نیست و علاوه بر اینکه غیرقابل پیش‌بینی است، اجتناب کامل از آن نیز امکان‌پذیر نیست. همانند رکود اقتصادی، تحریم‌های اقتصادی و سیاسی، نرخ تورم و…

ریسک غیرسیستماتیک یا ریسک خاص یکی از انواع ریسک‌های سرمایه‌گذاری است. ناشی از ریسک منحصر به فرد بنگاه یا صنعتی خاص است که در آن سرمایه‌گذاری می‌شود. یا مربوط به یک دارایی خاص یا موضوعات خاص است. این نوع ریسک را می‌توان از طریق متنوع‌سازی یا انتقال یا اشتراک کاهش داد.

با توجه به طبقه‌بندی فوق، ریسک نوسانات نرخ ارز یکی از ریسک‌های مهم سیستماتیک تلقی می‌شود. تعریف عمومی از ریسک نرخ ارز مربوط به تاثیر تغییرات غیرمنتظره نرخ ارز در ارزش بنگاه است. ریسک نوسانات نرخ ارز به خطر بالقوه‌ای اطلاق می‌شود که طی آن نوسانات نرخ ارز عملکرد مالی بنگاه را از طریق تغییر شرایط حساب‌های مالی یا جریان نقدی بنگاه تحت تاثیر قرار می‌دهد. به گونه‌ای موجب ایجاد نااطمینانی (ریسک) از میزان دریافتی‌ها و پرداختی‌های آینده برای بنگاه می‌شود.

انواع ریسک ناشی از نوسانات نرخ ارز

بنگاه‌های اقتصادی عمدتاً در معرض سه نوع ریسک ناشی از نوسانات نرخ ارز از جمله ریسک مبادله یا معاملاتی، ریسک تبدیل یا ریسک ترازنامه و ریسک اقتصادی قرار می‌گیرند. در ادامه به معرفی آنها می‌پردازیم.

1) ریسک معاملاتی (Transaction Risk)

ریسک معاملاتی نشان‌دهنده حساسیت جریان‌های نقدی آتی بنگاه‌ها از قراردادهای منعقد شده به ارز خارجی به تغییرات نرخ ارز است. لذا این نوع ریسک اساساً ریسک جریان نقدی است. به نوعی به تاثیر تغییرات نرخ ارز در ارزش جریان نقدی تعهد شده و عملیاتی بنگاه‌ها به‌ویژه در بخش واردات نهاده و مواد اولیه و صادرات محصولات بنگاه‌ها اطلاق می‌شود. این نوع ریسک، برخلاف ریسک تبدیل که در یک مقطع زمانی (انتهای سال مالی) رخ می‌دهد، به صورت پیوسته در جریان نقدی تاثیر می‌گذارد. ریسک معاملاتی تاثیر قابل توجهی در عملکرد کمی و فعالیت‌های عملیاتی بنگاه‌ها دارد. به دو نوع ریسک واردات مواد اولیه و ریسک صادرات محصولات تقسیم می‌شود.

2) ریسک تبدیل (Translation Risk)

در یک تعریف کلی، ریسک تبدیل ریسکی است که به صورت تغییر در ارزش اقلام ترازنامه‌ای بنگاه‌ها اعم از تغییر در ارزش پولی دارایی‌ها، بدهی‌ها و سرمایه، و همچنین تغییر در سایر اقلام صورت‌های مالی مرتبط ظاهر می‌شود. در زمان تبدیل ارزش این اقلام از یک ارز به ارز دیگر (پول ملی به پول خارجی یا پول خارجی به پول ملی) آشکار می‌شود.

به عبارت دیگر، ریسک تبدیل حساسیت صورت‌های مالی ارزی شرکت‌ها به تغییرات نرخ ارز است. نوسانات نرخ ارز در ارزش دارایی‌ها و میزان سود بسته به نرخ ارز متفاوت اعمال می‌شود، تاثیر متفاوتی می‌گذارد و ممکن است موجب تغییر سود یا زیان در ترازنامه بنگاه‌ها شود. ریسک تبدیل در زمان تجدید ارزیابی حساب‌های مالی سالانه و تهیه صورت‌های مالی تلفیقی نیز نمود پیدا می‌کند. بنابراین، ارزش دارایی‌ها و سود برای دوره‌های مختلف متفاوت خواهد بود و می‌توان به صورت مابه‌التفاوت دارایی‌های در معرض ریسک و بدهی‌های در معرض ریسک (دارایی‌های خالص در معرض ریسک) در برابر تغییرات احتمالی نرخ ارز اندازه‌گیری کرد. ریسک تبدیل خود شامل سه نوع ریسک سود و زیان، ریسک ترازنامه و اهرمی و ریسک درآمد خالص ما است.

3) ریسک اقتصادی (Economic Risk)

ریسک اقتصادی به حساسیت موقعیت رقابتی بنگاه در بازار به تغییرات نرخ ارز اطلاق می‌شود. تاثیر بلندمدت نوسانات نرخ ارز در جریان نقدینگی مرتبط با دارایی‌ها و بدهی‌های واقعی یک بنگاه و در حالت کلی ارزش بازاری بنگاه را منعکس می‌کند. تغییرات و نوسانات بلندمدت و غیرمنتظره نرخ ارز تاثیر عمیقی در ارزش فعلی جریان نقدی بنگاه بر جای می‌گذارد. ارزش بلندمدت بازاری بنگاه نیز از طریق تغییرات نرخ ارز مورد تهدید قرار می‌گیرد. در واقع، این نوسانات غیرمنتظره نرخ ارز می‌تواند از طریق تغییرات در سطوح فروش، قیمت‌ها و هزینه نهاده‌ها، توانایی بنگاه را در ایجاد جریان نقدی مرتبط با دارایی‌ها و بدهی‌های واقعی تحت تاثیر قرار دهد.

این نوع ریسک نسبت به ریسک معاملاتی و ریسک تبدیل در بلندمدت در سودآوری بنگاه تاثیر می‌گذارد. آثار بلندمدت جریان نقدی بنگاه با ریسک خرید (کاهش تقاضا برای محصول بنگاه) و ریسک رقبا (کاهش قیمت نسبی محصولات مشابه رقبا) روبرو خواهد شد.

در مجموع، ریسک اقتصادی تابعی از جریانات نرخ واقعی ارز است. هزینه این ریسک و مدیریت آن در مقایسه با دو ریسک قبلی بیشتر است. زیرا بر اساس این ریسک، بنگاه باید در مواجهه با راهبردهای مربوط به موقعیت جغرافیایی واحد تولیدی، رقبا، خریداران محصول و عرضه‌کنندگان مواد اولیه و واسطه‌ای (تامین کنندگان) تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری کند.

ابزارها و روش‌های مدیریت ریسک نوسانات نرخ ارز در جهان

ریسک نوسانات نرخ ارز یکی از ریسک‌های مهم سیستماتیک است. همواره تاثیر قابل ملاحظه‌ای در کسب و کار بنگاه‌های تجاری و پرتفوی سرمایه‌گذاران بین‌المللی دارد. در سال‌های اخیر، پوشش و مهار ریسک نوسانات نرخ ارز به یکی از فاکتورهای اصلی در مدیریت مالی تبدیل شده است. راهکارهای مورد استفاده برای مدیریت این ریسک به دو روش داخلی و خارجی شناخته شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد بنگاه‌های اقتصادی در کشورهایی که از بازارهای مالی گسترده با ابزارهای مالی متنوع برخوردار هستند، برای مدیریت ریسک نوسانات نرخ ارز عمدتاً از مشتقات مالی استفاده می‌کنند. ابزارهای مشتقه ارزی یکی از مهم‌ترین و متداول‌ترین ابزارهای مالی قابل معامله در بورس‌ها و فرابورس‌های کشورهای پیشرفته و در حال توسعه دنیا به‌شمار می‌روند. در این راستا، کارکرد اصلی و خاص بازار مشتقه ارزی در تمام کشورها، پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز از طریق ابزارهای مشتقه مالی لازم در بازار سرمایه است.

منابع

• لیلا محرابی. دوماهنامه تازه‌های اقتصاد.