چگونه تغییر فصل ها صورت می گیرد؟

می دانیم که زمین هم به دور خورشید و هم حول محور خود می چرخد. چرخش زمین به دور محور خود، باعث ایجاد شب و روز می شود. محور زمین نسبت به خط قائم به اندازه 23.5 درجه انحراف دارد. در واقع مایل بودن کره زمین موجب تغییر فصل ها می شود. این حالت باعث می گردد که هنگام گردش زمین به دور خورشید، زاویه تابش پرتوهای خورشید در یک مکان معین در زمان های مختلف، متغیر باشد. طول مدت پرتوافشانی خورشید و زاویه تابش پرتوهای آن، فصل هایی متفاوت با دماهایی متفاوت به وجود می آورد.

در مناطق معتدل، فصل ها بطور پی در پی ظاهر می شوند و از یک نیمکره به نیمکره دیگر حالت عکس دارند. در این نواحی وقتی زاویه تابش پرتوهای خورشید کاهش می یابد، طول روزها در یک نیمکره، افزایش و در نیمکره دیگر، کاهش می یابد. به این ترتیب وقتی در نیمکره شمالی (اروپا، آسیا و آمریکای شمالی) تابستان است، در نیمکره جنوبی زمستان است. شش ماه بعد، عکس این حالت رخ می دهد. یعنی در نیمکره شمالی، زمستان و در نیمکره جنوبی تابستان است.

بزرگی خورشید و دوری نسبتاً زیاد آن از کره زمین باعث می شود که پرتوهای خورشید بطور موازی به زمین برسند. این پرتوها، زمین را به دو نیمکره روشن و تاریک تقسیم می کنند. دایره ای که دو نیمکره روشن و تاریک را از هم جدا می کند، دایره روشنایی نام دارد. دایره روشنایی در اولین روزهای ماه های فروردین و مهر از دو قطب می گذرد. در این زمان، در هر نقطه از زمین 12 ساعت روز و 12 ساعت شب است. این دو روز از سال که طی آنها مدت روز و شب با هم برابر است، اعتدالین نام دارد.

در اول تابستان در نیمکره شمالی، دیگر چنین وضعی برقرار نیست؛ چرا که دایره روشنایی از قطب ها نمی گذرد. به این ترتیب در نیمکره شمالی روزها طولانی تر از شب ها و در نیمکره جنوبی شب ها طولانی تر از روزها است. در نیمکره شمالی طول روزها از اول دی تا اول تیر، افزایش و از اول تیر تا اول دی، کاهش می یابد. به زمان هایی که خورشید در آسمان بیشترین و کمترین ارتفاع را دارد، انقلابین می گویند. در نیمکره شمالی اول تیر، انقلاب تابستانی و اول دی، انقلاب زمستانی است.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «چگونه تغییر فصل ها صورت می گیرد؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا کتاب چرا، چطور، چگونه؟، نوشته ی دکتر سونیتا گوپتا و دکتر نینا آگراوال و ترجمه پریسا همایون روز و پریچهر همایون روز از موسسه نشر و تحقیقات ذکر، منتشر شده در تیر 1393 با شابک 978-964-307-221-6 به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.