نارنجک چگونه کار می کند؟
نارنجک ها در دسته های نظامی بیش از صد سال است که نقش بازی می کنند. چینی ها برای اولین بار باروت را برای اجرای مراسم آتش بازی اختراع کردند و در قرن 16 میلادی، اروپایی ها با مخلوط کردن برخی مواد، باروت های جنگی ساختند.
نمونه های ابتدایی نارنجک عبارت بود از یک ظرف فلزی (پوکه) که داخل آن باروت می ریختند، سربازی فتیله باروت را روشن و سپس به سوی دشمن پرتاب می کرد. وقتی باروت منفجر می شد، تکه های فلزی آن به دشمن آسیب می رساند. این طرح، ساده ولی بی نهایت خطرناک بود. در جنگ جهانی اول، نارنجک های پیشرفته ای تولید شد که سربازان از داخل گودال آن را به سوی توپچی های دشمن پرتاب می کردند و ماشین جنگی آنها را از کار می انداختند. از آن زمان، نارنجک خود را در رده یکی از ابزارهای اصلی در ارتش مدرن معرفی کرد.
در این مقاله شما می توانید با درون نارنجک ها و نحوه عملکرد آنها آشنا شوید.
انواع و اقسام نارنجک ها
نارنجک ترکش زا
این نارنجک ها پس از انفجار با پرتاب تعداد زیادی ترکش به اطراف ایجاد تلفات می کنند و انفجار آنها به لحاظ مواد استفاده شده، بدون شعله و دود می باشد و معمولاً از فاصله 10 متری مرگ آور می باشد. این نارنجک ها می توانند از فیوز تاخیری یا ضربه ای استفاده کنند یا در مواردی از دور با کنترل بی سیم منفجر شوند.
در نوع تاخیری پس از کشیدن ضامن اهرم نگاه دارنده با فشار فنر، سوزن از جا پریده و سوزن به چاشنی ضربه می زند و چاشنی باعث سوختن فتیله می شود و هنگامی که فتیله به انتها می رسد، نارنجک منفجر می شود. معمولاً این زمان بین 3 تا 5 ثانیه طول می کشد. در نوع ضربه ای، پس از کشیدن ضامن، میله ای که در داخل مغزی نارنجک وجود دارد و با 3 فنر ثابت نگاه داشته شده است، رها می شود و با برخورد به هدف و ایجاد ضربه، میله داخل مغزی با دیواره مغزی تماس پیدا می کند و در اثر جرقه تولیدی، باعث انفجار چاشنی و نارنجک می شود.
نارنجک منور
این نارنجک ها برای روشن کردن مواضع و مناطق مختلف و داخل تونل ها و یا غارها به کار می رود و چون با شعله ای بسیار داغ (معمولاً منیزیم) می سوزد، از آن برای آتش زدن انبارها و مخازن سوخت نیز استفاده می شود.
نارنجک های شیمیایی
این نارنجک ها شامل انواع و اقسام نارنجک های دودزا و آتش زا و نشانگر می شود. نارنجک های دودزا برای ایجاد دودهای رنگی و نارنجک های نشانگر برای نشان کردن یک نقطه برای فرود هلیکوپترها یا سایر نیروها به کار می رود و معمولاً از ترکیبات تشعشع زای خاص برای نشان کردن استفاده می کنند تا دشمن نتواند دود یا نوری ببیند.
نارنجک های آتش زا با استفاده از فسفر سفید باعث ایجاد آتش سوزی در یک نقطه می شوند و مخصوصاً نسبت به لباس و پوست حساس هستند و منطقه پُر شده از فسفر سفید برای هر انسانی خطرناک است. با ورود به این نقاط آلوده علاوه بر مسمومیت، لباس شخص ناگهان شعله ور شده و می سوزد.
نارنجک های هجومی
این نارنجک ها دارای انفجاری آتشین و بسیار قوی می باشند، اما ترکش ندارند. در مناطق باز، کارآیی این نارنجک ها کمتر است، اما در جاهای بسته بسیار موثر هستند. مثلاً در داخل یک خانه کوچک به دلیل نبود فضای کافی برای خروج گاز و موج انفجار، این نارنجک ها بسیار مرگ آور می باشند.
نارنجک های ضد زره
این نارنجک ها برای نابود کردن خودروهای زرهی ساخته شده اند و معمولاً دارای انفجار مهیب و ترکش های کم، اما بزرگ و خار مانند هستند که در بدنه یا لاستیک خودروهای زرهی فرو می روند و آنها را از کار می اندازند.
انواع دیگری از نارنجک ها نیز وجود دارند که برای کشتن افراد طراحی نشده اند؛ مانند نارنجک صوتی که با انفجار، صدای مهیبی تولید می کند که می تواند افراد را برای مدت کوتاهی گیج کند. نارنجک دودزا یا نارنجک مولد گاز اشک آور و بی هوش کننده را نیز نیروهای انتظامی برای متفرق کردن تظاهر کنندگان یا رهایی گروگان ها استفاده می کنند.
مشخصات نارنجک جنگی
نارنجک سلاح پرتابی کوچکی است به وزن حدود یک کیلوگرم که آن را بمب دستی هم می گویند، زیرا ممکن است حاوی یک ماده انفجاری یا شیمیایی باشد. نارنجک هایی که با دست پرتاب می شوند در رده نارنجک های دستی طبقه بندی می گردند. نارنجک را فرد استفاده می کند و در موقعیت های مختلف تاکتیکی در دسترس است. نارنجک های دستی به هنگام حمایت از واحدهای کوچک در درگیری های تن به تن به کار می روند. یک ویژگی اساسی که نارنجک جنگی را از دیگر سلاح های موجود متمایز می کند، این است که به منظور آسیب رساندن لازم نیست آن را با همان دقتی که گلوله شلیک می شود، استعمال کرد. از تفاوت های نارنجک با سلاح های دیگر می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بُرد کوتاه: منظور از بُرد یک نارنجک، فاصله متوسطی است که فرد می تواند این وسیله را پرتاب کند. این بُرد تنها به وسیله محدود نیست و به قدرت فردی که آن را پرتاب می کند، بستگی دارد.
- کوچکترین شعاع خطر موثر: شعاع خطر موثر به محیط دایره ای منطقه اطراف محل انفجار می گویند. برای افرادی که در این منطقه هستند، احتمال 50 درصد تلفات وجود دارد. البته خارج از این محیط هم ممکن است تلفاتی وجود داشته باشد.
- عمل تاخیری ماسوره: این تاخیر در عملکرد نارنجک در هنگام پرتاب ایجاد ایمنی می کند. بیشتر نارنجک های دستی استاندارد دارای ماسوره های تاخیری هستند و قسمت عمده آنها در اثر ضربه منفجر نمی شوند و فقط پس از سوختن عامل تاخیری ماسوره است که انفجار صورت می گیرد.
ساختمان نارنجک
1) بدنه
قسمتی از نارنجک است که ماده انفجاری یا شیمیایی را در خود جای می دهد و شکل ظاهری نارنجک را تشکیل می دهد. بدنه ممکن است از هر ماده ای ساخته شود و کافی است که بتواند این مواد را در خود نگه دارد و احیاناً به عنوان ترکش نیز مورد استفاده قرار گیرد. نارنجک در اشکال مختلف (کره ای، استوانه ای، خمره ای و…) ساخته می شود و جنس آن نیز از چدن، آلومینیوم یا پلاستیک می باشد. بدنه همه نارنجک ها برای جای دادن ماده شیمیایی یا منفجره، توخالی است و در بالای آن سوراخی تعبیه شده است که می توان ماسوره را در میان مواد محترقه اصلی قرار داد و به بدنه متصل کرد.
2) خرج اصلی
عبارت است از ماده شیمیایی یا منفجره که درون بدنه نارنجک قرار می گیرد. همین ماده به نارنجک ویژگی خاصی می دهد و ماموریت آن را تعیین می کند. خرج اصلی ممکن است ماده منفجره TNT، پنتولیت یا از دیگر ترکیبات شیمیایی باشد.
3) ماسوره
یک وسیله مکانیکی و شیمیایی است که از طریق زنجیره ای از عمل ها و عکس العمل های مکانیکی و شیمیایی، پس از طی زمان تاخیر مشخص (2 تا 6 ثانیه)، موج انفجار یا حرارت تولید می کند.
عملکرد ماسوره
وقتی حلقه ضامن از ماسوره جدا می شود، برای جدا کردن اهرم از بدنه ماسوره مانعی وجود ندارد. فقط نیروی دست است که اهرم را متصل به بدنه و ماسوره نگه می دارد. وقتی که اهرم نیز رها می شود، فشار ضارب که با حالت فنری زیر اهرم مهار شده است، پس زده می شود. وقتی که اهرم با فشار فنر از سوزن، از بدنه نارنجک دور می شود ضارب روی محور خود می چرخد و با چاشنی ضربتی برخورد می نماید. وقتی ضربه ضارب نواخته می شود، چاشنی ضربتی با زدن جرقه تولید حرارت می کند و خرج تاخیری را مشتعل می سازد.
اساس کار نارنجک
نارنجک ها، بمب های کوچکی هستند که برای وارد آوردن خسارت به اهداف نزدیک ساخته شده اند. اساس کار نارنجک بسیار ساده است. مواد محترقه در یک محفظه فلزی منفجر می شوند، گاز حاصل از احتراق، فشار عظیمی به محفظه وارد می سازد و آن را متلاشی می کند. البته نارنجک های مختلفی وجود دارند: یکسری منفجر می شوند، یکسری ایجاد اشتعال و یکسری دیگر دود تولید می کنند.
هر نارنجک از دو بخش عمده تشکیل شده: یک ماده قابل احتراق و یک سیستم احتراق.
امنیت استفاده از نارنجک ها بسیار مهم است. یکی از این موارد مهم، لزوم تاخیر زمانی در انفجار آنها است. نارنجک های تاخیر زمانی، نقش مهمی در جنگ های جهانی، جنگ ویتنام و بسیاری جنگ های دیگر داشتند. هدف تمام این نارنجک ها این بود که دشمن را بکشد یا مجروح سازد. این نارنجک ها با یک مکانیزم تاخیر شیمیایی ساده، طراحی شده بودند. شکل زیر طرحی ساده از یک نارنجک را نمایش می دهد.
پوشش فلزی نارنجک از تکه های به هم چسبیده تشکیل شده است که یک سیستم انفجار شیمیایی، مخزنی از مواد منفجره را احاطه کرده است. سیستم آتش زنی یک ضربه زن فنری شکل است که به گیره ایمنی ماسوره متصل است. هنگامی که سرباز، گیره ایمنی را خارج می کند و نارنجک را پرتاب می کند مراحل زیر اتفاق می افتند:
- ضربه زن فلزی محکم به پایین سقوط می کند و با برخورد به کلاهک، جرقه کوچکی ایجاد می کند تا چاشنی تاخیر را روشن سازد.
- چاشنی، آتش می گیرد. حدود 4 ثانیه طول می کشد تا کل چاشنی تاخیر بسوزد.
- در انتهای چاشنی، یک محفظه حاوی مواد منفجره قرار دارد که پس از روشن شدن آن، مواد منفجره اصلی نیز آتش می گیرند و انفجار بزرگی رخ می دهد.
- قطعات فلزی پوشش بیرونی نارنجک از هم متلاشی شده و به صورت ترکش هایی به شدت به اطراف پرتاب می شود.
زمان تاخیر نارنجک ها بسیار مهم است. اگر زمان تاخیر خیلی کم باشد، می تواند به پرتاب کننده آسیب برساند و اگر خیلی طولانی باشد، دشمن فرصت خواهد یافت تا آن را برداشته و به طرف نیروهای خودی پرتاب کند. برای حل این مشکل نارنجک های جدیدی طراحی شده اند که به محض برخورد به هدف، منفجر می شوند و دشمن فرصت فرار را از دست می دهد.
با بالا رفتن فنرهای نگه دارنده، چاشنی انفجار آزاد شده و به سوی میله آتش زنه نزدیک می شود. با برخورد پوشش چدنی به مانع، چاشنی با میله برخورد می کند و در نتیجه جرقه کوچکی رخ می دهد. این جرقه، باعث احتراق مواد منفجره اصلی می شود.
سلاح های نارنجک انداز
هنگامی که یک نارنجک را اسلحه نارنجک انداز پرتاب می کند (مانند آر پی جی 7 یا RPG-7)، به خاطر وجود باله های طرفینی، نارنجک در حال پرواز، دور خود به سرعت می چرخد و فنرهای سنگین آن را نیروی گریز از مرکز به طرف بالا حرکت می دهند. با بالا رفتن فنرهای نگه دارنده، چاشنی انفجار آزاد شده و به سوی میله آتش زنه نزدیک می شود. با برخورد پوشش چدنی به مانع، چاشنی به میله برخورد می کند و در نتیجه جرقه کوچکی رخ می دهد. این جرقه، باعث احتراق مواد منفجره اصلی می شود.
امروزه نارنجک های دقیقی با سیستم های تاخیر زمانی پیشرفته مانند ساعت دیجیتالی ساخته شده اند تا زمان انفجار آنها را سرباز تعیین کند. نارنجک های امروزی علاوه بر دقت، قدرت تخریب زیادی هم دارند که می توانند موانع سخت مانند سنگر را هم نابود کنند و دشمن را به آن دنیا بفرستند!
منابع
مقاله علمی و آموزشی «نارنجک چگونه کار می کند؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله وب سایت HowStuffWorks ترجمه شده توسط بهنام زاده به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.
