مغز انسان چگونه کار می‌کند؟

مغز مهم‌ترین عضو حیاتی بدن انسان است و مرکز اصلی کنترل اعمال بدن محسوب می‌شود. مغز اصلی‌ترین قسمت دستگاه عصبی مرکزی است و حدود 100 میلیارد سلول عصبی (نورون) و حدود 1.5 کیلوگرم وزن دارد. تمام فعالیت‌های بدن مثل حرکت، خواب، گوارش، تنفس و… توسط مغز کنترل می‌شوند.

حدود یک پنجم انرژی تولید شده در بدن صرف فعالیت‌های مغز می‌شود. مغز بوسیله سلول‌های عصبی با سایر قسمت‌های بدن در ارتباط است و پیام‌های عصبی از طریق این سلول‌ها بین مغز و دیگر نقاط بدن مبادله می‌شوند.

در این مقاله شما می‌توانید به زبان ساده با بخش‌های مهم مغز آشنا شوید.

بخش‌های مغز

مغز انسان به 3 قسمت اصلی تقسیم می‌شوند که عبارتند از:

1. مخ
2. مخچه
3. بصل النخاع

مخ

بزرگترین قسمت مغز را مخ تشکیل داده است. مخ از وسط به دو نیمکره چپ و راست تقسیم می‌شود. سطح خارجی نیمکره‌های مخ را پوسته‌ای خاکستری به نام کورتکس پوشانده است. قشر مخ یا کورتکس، چین‌های کم‌عمق و عمیق بسیاری دارد که بر وسعت سطح مغز می‌افزایند. فعالیت‌های ذهنی پیچیده در کورتکس انجام می‌گیرند. همه دستگاه‌های حسی (مانند بینایی، شنوایی و بویایی) اطلاعات خود را به نقاط خاصی از قشر مخ می‌فرستند. علاوه بر این، کورتکس مسئول ادراک حسی، حرکات ارادی، یادگیری، یادآوری، تفکر، هیجان و هوشیاری است. هر یک از این اعمال توسط قسمت خاصی از کورتکس کنترل می‌شوند. تارهای عصبی، دو نیمکره را به هم مرتبط می‌کنند.

مخچه

مخچه، دومین قسمت بزرگ مغز است و تعادل بدن، هماهنگی حرکات ارادی و کشیدگی طبیعی عضلات را تحت کنترل دارد.

تالاموس و هیپوتالاموس دو مرکز مهم و مستقل دیگر در مغز هستند. دو هسته عصبی تخم مرغی شکل و قرینه در داخل نیمکره‌های مخ وجود دارد که تالاموس را می‌سازند. یک بخش از تالاموس مرکز دریافت، تقویت و انتقال پیام‌های حسی قبل از رسیدن به قشر مخ است. منطقه دیگری از تالاموس نقش مهمی را در کنترل خواب و بیداری بازی می‌کند. هیپوتالاموس ساختاری بسیار کوچکتر از تالاموس است و درست در زیر آن قرار دارد. هیپوتالاموس فعالیت‌هایی مثل خوردن، نوشیدن، رفتار جنسی، سوخت و ساز مواد غذایی، تنظیم حرارت بدن و توازن غده‌های درون‌ریز را کنترل می‌کند.

بصل النخاع

بصل النخاع در بالای نخاع واقع است و پایین‌‎ترین بخش مغز را تشکیل می‌دهد. این قسمت، تنفس، بلع، گوارش و ضربان قلب را کنترل می‌کند. مراکز تنظیم فشار خون، بلع، قطر رگ‌ها، سرفه، عطسه و استفراغ و مرکز کُند کننده ضربان قلب از مراکز مهم بصل النخاع محسوب می‌شوند.

استخوان‌های جمجمه، مغز را درون خود جای داده‌اند و از آن محافظت می‌کنند. البته وارد شدن ضربه شَدید به جمجمه یا نرسیدن اکسیژن به سلول‌های مغز باعث صدمه دیدن مغز می‌شود. اگر خون کافی به مغز نرسد، ممکن است فرد دچار بیهوشی شود. سلول‌های مغز اگر حدود 5 دقیقه بدون اکسیژن بمانند می‌میرند. سلول‌های مرده مغز هرگز ترمیم و جایگزین نمی‌شوند. برخی از بیماری‌ها نظیر تومور مغزی و نیز داروهای خاصی مثل مورفین می‌توانند کارکرد طبیعی مغز را دچار اختلال کنند.

منابع

1. کتاب چرا، چطور، چگونه؟ نوشته دکتر سونیتا گوپتا و دکتر نینا آگراوال. ترجمه پریسا همایون روز و پریچهر همایون روز. موسسه نشر و تحقیقات ذکر. تیر 1393.