درمان درد، مسکن نیست

درد به عنوان یکی از روش های ادراکی از بدو تولد همراه انسان است. یک نوزاد تا زمانی که بزرگ شود و به نونهالی برسد، دردهای مختلفی را تجربه می کند و بواسطه همین درد، شناخت بهتری از محیط خود دارد. با وجود اینکه این حس، برای انسان چندان خوشایند نیست اما واقعیت این است که نمی توان از آن اجتناب کرد.

در طول تاریخ انسان تلاش کرده تا راهی برای مقابله با درد بیابد و آن را درمان کند تا این لحظات ناخوشایند را کمتر کند. در این ارتباط با دکتر سید مسعود هاشمی گفتگو کرده ایم که شما می توانید مشروح آن را در ادامه مطالعه نمایید.

شما به عنوان یک پزشک، درد را چگونه تعریف می کنید؟

درد حسی است که به اندازه عمر بشر قدمت دارد و انسان از روز اول با درد سر و کار داشته است. حتی گفته می شود در دوران جنینی نیز حس درد وجود دارد. نوزاد نیز از همان بدو تولد، درد را حس می کند و تا بزرگسالی این حس درد در دوره های متفاوت حس می شود؛ بنابراین همه انسان ها، در هر سن و با هر جنسی درگیر درد هستند. با این حال در انسان ها بیان درد متفاوت است؛ به عنوان مثال تعریف درد برای زنی که درد زایمان را تحمل می کند با تعریف درد برای مردی که حین کار دچار سانحه و بریدگی شده است، متفاوت است. نمی توان گفت کدام یک درد بیشتری را حس می کند و کدام یک کمتر! اما نکته اینجا است که رفته رفته با افزایش سن انسان، تحمل درد افزایش می یابد.

در علم پزشکی دردها به چند دسته تقسیم می شوند؟ انواع دردهایی که اصولاً انسان با آن مواجه می شود چه نوع دردهایی هستند؟

دو نوع دسته بندی برای درد وجود دارد: میزان درد و دوره درد.

اولین دسته بندی درباره میزان شدت درد است. پزشکان برای تشخیص شدت درد، مانند اندازه گیری فشار خون یا تب، دستگاهی ندارند تا میزان آن را بسنجند. از سویی درد معیار دقیقی برای سنجش ندارد، بنابراین هر کس بر اساس ادراک خود می تواند به پزشک بگوید چه میزان دردش شدت دارد. در نتیجه پزشکان معیار اندازه گیری شان از صفر تا ده است و از بیمار می پرسند بر اساس این معیار تا چه میزان درد را احساس می کنند. بر اساس این تقسیم بندی، از 1 تا 3، درد خفیف، از 4 تا 6، درد متوسط و از 7 تا 10 را شَدید می دانیم. این عدد در هر فردی متفاوت است. به عنوان مثال ممکن است بیماری بسیار بی تاب است و درد خود را 4 یا 5 می داند و بیمار دیگری رفتاری متمایز دارد ولی به پزشک می گوید که درد شَدیدی دارد و میزان آن را 8 اعلام می کند، بنابراین انسان ها در رفتارهای بروز درد بسیار متفاوت هستند.

دسته بندی دیگر بر اساس دوره و زمان درد است. در پزشکی دردهایی که کوتاه تر از سه ماه باشد، درد حاد در نظر گرفته می شود و دردهایی که بیشتر از این میزان است، دردهای مزمن شناخته می شوند. هیچ آدمی نیست که درد را احساس نکرده باشد، مگر برخی بیماری های خاص که به دلیل اختلال در یک ارگان خاص بدن، ممکن است حس درد از بین برود. وقتی درد مزمن است، قطعاً درمان آن سخت تر می شود. ما همیشه توصیه می کنیم که افراد قبل از اینکه دردشان مزمن شود، به فکر درمان آن بیفتند و نگذارند دردشان مزمن شود. از این رو، این دسته بندی اهمیت پیدا می کند، زیرا وقتی درد طولانی شد، هشداری است که باید آن را جدی گرفت. همچنین مطالعات در این زمینه نشان می دهد که شایع ترین علت درد مزمن، یک درد کوتاه است که به آن توجه نکرده اند و درمان نشده است.

با مزمن شدن درد، تغییراتی در سیستم عصبی بدن از اعصاب محیطی گرفته تا نخاع و مغز پیش می آید؛ بطوریکه وقتی فرد علت درد را درمان می کند، درد از بین نمی رود. به عبارت دیگر درد در طولانی مدت ممکن است تاثیر زیادی در مسیر عصب از نخاع تا مغز بگذارد و به گونه ای درد در اعصاب مرکزی حک شود و بعد از بین بردن علت آن، درد همچنان باقی بماند.

امروزه مصرف داروهای مسکن در میان افراد بسیار رایج است. آیا داروهای مسکن می توانند راه مناسبی برای درمان درد باشند؟ چه زمان باید درد را جدی گرفت؟

هیچ وقت نباید به زور دارو و مسکن، درد را سرکوب کرد و به صفر رساند، بلکه متخصصان درد تلاش دارند که درد را کنترل کرده و به حد قابل تحمل برسانند تا زندگی بیمار را مختل نکند. سپس بعد از کنترل درد، به دنبال علت و درمان اساسی آن می روند زیرا مسکن درمان اصلی دردها نیست. داروهای مسکن تنها درد را کاهش می دهند و ساکت کردن طولانی مدت دردها، ریسک بسیار بالایی دارد. در حال حاضر داروهای مسکن به راحتی در دسترس افراد قرار می گیرند، بنابراین تنها می توان گفت که افراد باید آگاه باشند که تسکین طولانی مدت درد، بدون شناخت علت آن، منجر به افزایش عارضه در بدن شده و درمان را سخت تر می کند. با این حال برخی از دردها خفیف هستند و اشکالی ندارد با داروهای مسکن، آنها را درمان کرد.

درد زمانی باید جدی گرفته شود که شدت یا زمان آن زیاد باشد. به عنوان مثال افراد باید علائم هشدار دهنده ای مانند دردهای شبانه، بی حسی، گز گز در دست و پا همراه با درد، اختلالاتی همانند بینایی، کم اشتهایی، تهوع و استفراغ و… را جدی بگیرند و سرخود آن را درمان نکنند. امروزه در همه دنیا مسکن ها پُرمصرف ترین داروها هستند. از سویی نیز علت اصلی اکثریت مردم دنیا برای مراجعه به پزشک، درد است. همچنین بیشترین دارویی که در جهان بدون نسخه فروخته می شود، مسکن ها هستند؛ بنابراین افراد باید بدانند که این موضوع از حساسیت برخوردار است. در نتیجه مسکن ها باید بجا و در مدت کوتاه مصرف شود.

بیمارانی که دچار دردهای مزمن هستند و نیاز به داروهای مسکن دارند، چگونه می توانند در بلندمدت داروهای مسکن را مصرف کنند؟ به نظر شما افرادی که دردهای مزمن طولانی مدت دارند، برای تسکین درد خود، چگونه باید از داروهای مسکن استفاده کنند؟

هیچ پزشکی اجازه نمی دهد بیماری که دچار درد مزمن است، برای همیشه از مسکن استفاده کند. به عنوان مثال یک بیمار مبتلا به آرتروز تا کی می تواند مسکن استفاده کند؟ نمی توان از بیمار توقع داشت به ماه ها و سال ها از یک داروی مسکن برای تسکین درد خود استفاده کند، زیرا هر کدام از مسکن ها عارضه خاص خود را دارند. ما همیشه به بیماران آموزش می دهیم که وقتی شدت دردشان خفیف است، می توانند از یک مسکن مثل استامینوفن ساده با دوز کافی استفاده کنند. متاسفانه در ایران دوز مصرفی داروهای مسکن به درستی مصرف نمی شود. به عنوان مثال از داروهای مسکن ضد التهابی زمانی باید استفاده کرد که درد شَدید است. همین داروهای مسکن عوارض متعددی از جمله عوارض گوارشی، کلیوی، قلبی و خونی دارند و باید از مصرف طولانی مدت آن پرهیز کرد؛ عموماً پزشکان به بیماران آموزش می دهند که چه مسکنی، در چه شدت دردی و برای چه زمان و مدتی استفاده کنند.

توصیه شما به عنوان یک پزشک چیست؟

توصیه می کنم که افراد هر دردی را سرخود درمان نکنند، بلکه باید به آن اهمیت داده و علت را بیابند. سپس برای درمان آن به مراکز درمانی و پزشکان مراجعه کنند.

در صحبت هایتان اشاره کردید که داروهای مسکن، درمان درد نیستند. شما به عنوان یک متخصص درد، از چه روش هایی برای درمان درد استفاده می کنید؟

در بسیاری از موارد پزشکان از روش های کمکی برای درمان درد استفاده می کنند. گاهی از روش هایی مانند ورزش و فیزیوتراپی استفاده می شود. همچنین برخی روش های درمانی غیر جراحی مانند بلوای عصبی. بلوای عصبی، تزریقات اطراف ریشه های عصب سیاتیک، تزریق داخل کانال ستون فقرات هستند که می توان با آنها درد را کنترل و درمان کرد.

امروزه ابزارها، روش ها و داروهای مختلفی از جمله لیزر، برای درمان درد وجود دارد. با این حال ممکن است در برخی موارد این روش ها نتواند درد را درمان کند بنابراین پزشک یک پله بالاتر رفته و به سراغ جراحی می رود. جراحی قدم آخر است و اصولاً پزشکان زمانی که هیچ روش دیگری کارساز نبود، به سراغ این روش می روند.

منابع

مصاحبه علمی «درمان درد، مسکن نیست» توسط هیئت تحریریه خبر پورتال یو سی (شما می توانید) با استناد به گزارش فاطمه انصاری از مجله تندرستی همشهری، تدوین و نگارش شده است.