چرا انقراض گیاهان و جانوران نگران کننده است؟
بسیاری از افراد تصور می‌کنند که انقراض گیاهان و جانوران، یک روند طبیعی است. یعنی اگر گونه‌ای اعم از گیاه یا جانور در طبیعت منقرض شود، نباید آن را زیاد جدی گرفت. چرا که این فرآیند طبیعی است. این باور از جهاتی درست است اما این صحبت زمانی معنا خواهد داشت که چند سوال مهم پیشتر پاسخ داده شود:
- نخست اینکه آیا نرخ انقراض یک نرخ طبیعی است؟ یعنی آیا ما انسان‌ها تاثیری در سرعت بخشیدن به آن نداشته‌ایم؟
- دوم اینکه چرا گونه‌های در معرض خطر یا حتی گونه‌های منقرض شده اهمیت دارند؟
- سوم اینکه آیا انقراض بر زیست انسان‌ها و سلامت ما اثرگذار خواهد بود؟
شواهد و آمارها نشان می‌دهد که برهه کنونی بیشتر از هر زمان دیگری، انقراض گونه‌ها معنادار شده است. دانشمندان این دوره را ششمین عصر انقراض بزرگ نامیده‌اند. پنجمین انقراض بزرگ زمین، حدود 65 میلیون سال پیش یعنی درست زمانی که دایناسورها برای همیشه از صفحه گیتی محو شدند، اتفاق افتاد.
کره زمین هر ساله بین 10 هزار تا 100 هزار گونه را از دست می‌دهد. یعنی نرخ انقراض بین هزار تا 10 هزار بار بیشتر از نرخ طبیعی است. متاسفانه نقش انسان در این انقراض غیر طبیعی، غیر قابل انکار است. زمین در حالی بسیاری از گونه‌هایش را از دست می‌دهد که هنوز اطلاعات درستی از وضعیت زیستی آنها بدست نیامده است. بسیاری از این گونه‌ها می‌توانند سلامت و بقای انسان‌ها را تضمین کنند. به همین دلیل است که انسان‌ها باید در برابر این اتفاق مسئولیت‌پذیر باشند.
اثرات انقراض گیاهان و جانوران
اجازه دهید که برای بیان اهمیت این موضوع یک مثال ساده بزنیم. دانشمندان حدود 40 سال پیش در استوا با یک اتفاق به ظاهر ساده مواجه شدند: کشف یک تنوع خارق العاده از حشرات در جنگل‌های استوایی. فقط روی 19 درخت در جنگل‌های استوایی کشور پاناما، حدود 1200 گونه سوسک جدید شناسایی شد که از این تعداد 80 درصد جزو ناشناخته‌ها بودند. محققان موسسه منابع جهانی در آن زمان به این موضوع اشاره کردند: «دانش انسان هنوز بسیار بسیار محدود و ناچیز است. ما امروز می‌دانیم که در فلان کهکشان چند ستاره وجود دارد. ولی با کمال تاسف هنوز نمی‌دانیم که در کره زمین دقیقاً چه تعداد گونه زیست می‌کند. چه تعداد از آنها منقرض شده یا به زودی منقرض می‌شوند.»
اتحادیه جهانی حفاظت، گونه‌های در معرض تهدید را اعم از گیاهی یا جانوری به هفت رده اصلی تقسیم می‌کند و رده موسوم به داده‌های ناقص به این معنا است که دانشمندان اطلاعات کافی برای ارزیابی خطر انقراض این گونه نداشته‌اند، همین دانستن ناچیز درباره یک گونه را باید نگران کننده قلمداد کرد، چرا که بیشتر گونه‌هایی که تازه کشف می‌شوند، در این رده قرار می‌گیرند. از سوی دیگر، مطالعه روی بعضی حیوانات خیلی دشوارتر است. این مسئله بالاخص در مورد گونه‌هایی که کوچک و مرموز هستند یا در زیستگاه‌های پرت و دورافتاده زندگی می‌کنند مثل دوزیستان به نوعی بیشتر هم صادق است.
جدای از دلایل اکولوژیک، دلایل منفعت طلبانه‌ای هم هست که نشان می‌دهد ما انسان‌ها به گونه‌های جانوری و گیاهی که در کره زمین زیست می‌کنند، نیاز داریم. به عنوان مثال زهر بسیاری از حیوانات برای ما انسان‌ها، یک ماده بسیار مهم است. زهرها در اصل ترکیباتی شیمیایی هستند که از ترکیب چندین نوع پروتئین خاص تولید شده‌اند. این پروتئین‌ها به صورت بالقوه می‌توانند در تولید داروها موثر باشند یا می‌توان از آنها برای ساخت پادزهرها استفاده کرد.
زهرها در مجموع پتانسیل‌های بسیار زیادی دارند. به عنوان مثال تاکنون در عنکبوت‌ها نزدیک به 10 میلیون ترکیب شیمیایی مختلف تشخیص داده شده و فقط یک صدم درصد این ترکیبات تا به امروز مطالعه شده است. درست به همین دلیل است که انقراض یک گونه فاجعه بار است. چرا که انقراض یعنی آن ترکیب شیمیایی خاص برای همیشه از دست رفته و ما نمی‌دانیم که آیا این ترکیب شیمیایی می‌تواند در آینده ناجی ما در برابر میکروب‌ها یا عوامل بیماری‌زا باشد یا خیر.
ضرورت حفاظت از حیات وحش
تحقیقات دانشمندان نشان داده که اگر گوشت‌خواران راس هرم غذایی مانند یوزها از روی کره زمین محو شوند، درجه حرارت زمین هم به شکل تصاعدی افزایش پیدا خواهد کرد. این مطالعات که بر اساس سال‌ها تحقیق دانشمندان کانادایی است به این جمع‌بندی رسیده که انقراض گسترده گوشت‌خواران درشت جثه می‌تواند انتشار گازهای گلخانه‌ای را چند برابر افزایش دهد.
فعالیت‌های مخرب انسانی در طبیعت که از آن با عنوان تخریب زیستگاه یاد می‌شود، در اصل یک معیار طبقه‌بندی جهانی است که بطور خاص برای تعیین رده‌بندی حفاظتی گونه‌هایی که کمتر از نظر بیولوژیکی شناخته شده‌اند، مفید است. به عنوان مثال بر این مبنا اگر زیستگاه در آستانه نابودی باشد یا حتی اگر دانشمندان اطلاعات خیلی ناچیزی هم درباره آن گونه داشته باشند، باز هم گونه در رده تهدید شده جای می‌گیرد. یک گونه اعم از جانوری یا گیاهی بر مبنای مساحت آن محدوده‌ای که اشغال می‌کند، تعداد افراد بالغی که دارد، نرخ تخریب زیستگاه یا جمعیت‌اش توسط اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) رده‌بندی می‌شود.
