علائم بیماری اوتیسم، راه های تشخیص و درمان آن
به گزارش پورتال یو سی (شما می توانید)، از آنجایی که اوتیسم منجر به بروز مشکلاتی در گفتار، انجام مهارت های اجتماعی و نیز بروز حرکات تکراری، کلیشه ای و رفتارهای بی هدف می شود، کسب آگاهی در خصوص این بیماری در تشخیص به موقع و درمان بهتر، موثر خواهد بود. با توجه به اینکه اوتیسم یک طیف گسترده از اختلالات روانپزشکی را شامل می شود، در خصوص علائم بیماری اوتیسم، راه های تشخیص و درمان آن با دکتر رزیتا داوری آشتیانی – فوق تخصص روانپزشکی اطفال – گفتگو کرده ایم که در ادامه شما می توانید مشروح آن را مطالعه نمایید.
شیوع بیماری اوتیسم
اختلال اوتیسم از گروه اختلالات تکامل عصبی است که از سال های پیش تحت عناوین مختلف از جمله اوتیسم شیرخوارگی و… شناخته شده و در حال حاضر تحت عنوان اختلالات طیف اوتیسم طبقه بندی می شود. در سال های اخیر آگاهی کلی سطح جامعه نسبت به این بیماری افزایش پیدا کرده و از سوی دیگر متخصصان بیش از پیش، به علائم این بیماری توجه دارند و موفق به تشخیص اوتیسم در کودکان می شوند. در حالی که در گذشته، گاهی کودکان مبتلا به اوتیسم در گروه اختلالات دیگر مانند عقب مانندگی ذهنی قرار می گرفتند.
در زمینه شیوع این بیماری در ایران، با توجه به اینکه هنوز مطالعه اپیدمیولوژی دقیقی در این زمینه انجام نشده، آمار دقیقی از شیوع این بیماری در ایران موجود نیست. اما شیوع این بیماری در ایالات متحده آمریکا 1 در 65 گزارش شده است. البته در مطالعات دیگر، شیوع این بیماری از 1 در 65 تا 1 درصد و گاهی 6 در 1000 گزارش شده است. بطورکلی شیوع اختلال اوتیسم در پسران 3 تا 4 برابر دختران است.
علائم اوتیسم و تشخیص آن
علائم بیماری اوتیسم به دو دسته تقسیم می شوند. دسته اول عبارتند از اشکال در برقراری روابط و تعاملات اجتماعی. دسته دوم نیز شامل الگوهای رفتاری تکراری، عادت های رفتاری خاص و وجود علائق و فعالیت های محدود می باشد.
منظور از اشکال در روابط اجتماعی که هسته اصلی این اختلال می باشد، این است که کودکان مبتلا به اوتیسم نمی توانند وارد تعامل اجتماعی دو سویه مانند مکالمه دو طرفه شوند؛ در واقع برای آنها خیلی سخت است که مکالمه ای را آغاز کنند، چرا که نمی توانند موضوعات مشترک مورد علاقه دیگران را بیابند. البته برخی از این کودکان که از نظر کلامی، مشکلی ندارند، حتی ممکن است بسیار پُر حرف باشند، اما فقط در مورد موضوع مورد علاقه خودشان صحبت می کنند، بدون اینکه توجه داشته باشند که آیا این موضوع، مورد علاقه فرد مقابل نیز هست یا خیر.
گروه دیگری از کودکان مبتلا به اوتیسم، دچار اختلالات کلامی هستند و با تاخیر صحبت می کنند و یا کلام غیر معمول دارند. برای مثال نمی توانند ضمایر را در یک جمله درست به کار ببرند و از آنها به صورت اشتباه استفاده می کنند. البته این اختلال کلامی با استفاده از گفتار درمانی تا حدودی قابل رفع است.
از سوی دیگر تُن کلام کودکان اوتیسم بسیار یکنواخت است و استفاده از تن بالا و پایین در کلام که افراد دیگر بطور طبیعی هنگام صحبت کردن بکار می برند، در آنها دیده نمی شود. گاهی با تن صدای خیلی بلند در جاهایی که مناسب نیست (مانند کتابخانه) شروع به صحبت می کنند. بنابراین به دلیل اشکال در تعاملات اجتماعی و اختلال کلامی، این کودکان در دوست یابی با مشکل مواجه هستند.
عدم وجود بازی های خیالی در کودکان مبتلا به اوتیسم، از دیگر علائم این بیماری محسوب می شود. کودکان طبیعی، معمولاً بازی های خیالی را در 18 ماهگی آغاز می کنند، به عنوان مثال از یک مداد به جای گوشی تلفن استفاده می کنند و وقتی بزرگتر شدند، به اسباب بازی ها شخصیت می دهند و گاهی با آنها صحبت می کنند. اما انجام این بازی های خیالی که پایه برقراری روابط اجتماعی در دنیای واقعی هستند را در کودکان مبتلا به اوتیسم نمی بینیم.
از سوی دیگر ارتباطات غیر کلامی در کودکان مبتلا به اوتیسم بسیار محدود است. بطوریکه برقراری ارتباط چشمی با آنها بسیار دشوار است، چرا که آنها به سختی با دیگران ارتباط چشمی برقرار می کنند. یک نوزاد طبیعی در 2 ماهه اول زندگی خود، تفاوت چندانی با نوزاد اوتیستیک ندارد، اما از دو ماهگی به بعد سعی می کند با دیگران تماس چشمی برقرار کند و به چهره افراد بیشتر از اشیاء توجه می کند. در حالی که کودک مبتلا به اوتیسم غالباً به اشیاء توجه دارد تا چهره اطرافیان.
از سوی دیگر تظاهرات چهره ای این کودکان بسیار محدود است، به این معنی که آنها نمی توانند با تظاهرات چهره ای، احساسات خود را نشان دهند و از طرف دیگر قادر نیستند احساسات دیگران را از روی تظاهرات چهره ای آنها تشخیص دهند؛ بنابراین نمی توانند از نگاه به چهره دوست خود تشخیص بدهند که خسته است یا حتی ناراحت است و نیاز به همدلی دارد.
شاید کودک مبتلا به اوتیسم حتی تمایل به برقراری ارتباط با دیگران داشته باشد و بخواهد برای برقراری این ارتباط پیشقدم شود، اما قطعاً ارتباطاتی که برقرار می کند، سطحی و بدون عمق خواهد بود.
سایر علائم بیماری اوتیسم
دسته دیگر از علائم اوتیسم، الگوهای رفتاری و کلامی تکراری، علائق و فعالیت های محدود می باشد. این الگوهای رفتاری تکراری ممکن است به شکل رفتارهای کلیشه ای مانند بال بال زدن، دور خود چرخیدن یا حرکت دادن انگشتان باشد و در شرایطی که آنها دچار هیجانات مثبت یا منفی می شوند این حرکات را از خود بروز می دهند. در واقع انجام این حرکات، غیر ارادی و صرفاً جهت خود آرامش بخشی است.
به عنوان مثال وقتی پدر به منزل می آید، کودک شروع به بال بال زدن می کند چون هیجانی شده است. گاهی در بچه هایی که به اوتیسم شَدید مبتلا هستند یا از توان هوشی کمی برخوردار می باشند، رفتارهای خود آسیب رسان مانند کوبیدن سر به دیوار یا گاز گرفتن انگشتان نیز بروز می کند. کلام تکراری نیز در کودکان اوتیستیک بسیار دیده می شود. به عنوان مثال عباراتی را که حتی خیلی بی معنی هستند، بطور مرتب تکرار می کنند و گاهی پژواک کلام در آنها دیده می شود؛ به این صورت که جملات دیگران را مرتباً تکرار می کنند بدون اینکه حتی معنی و مفهوم آن را بدانند.
در مورد علائق محدود آنها می توان گفت موارد مشخصی در علاقه مندی های آنها وجود دارد که نباید تغییر کند؛ به عنوان مثال اگر چیزی در اتاق شان جابجا شود، دچار هیجان، اضطراب و تحریک پذیری می شوند. از سوی دیگر این کودکان در بازی هایشان نیز کلیشه های تکراری دارند، به عنوان مثال ممکن است اسباب بازی هایشان را به ردیف بچینند، بدون اینکه این کارشان معنا و مفهوم خاصی داشته باشد.
برخی از آنها غالباً میل به خوردن غذاهای خاص دارند و اگر غذایشان عوض شود، دیگر مایل به خوردن آن نیستند. به علاوه، ممکن است به بوهای خاصی نیز حساس باشند. از سوی دیگر برخی از کودکان اوتیستیک، حافظه خوبی دارند و علاقه دارند تمام جزئیات یک موضوع خاص را به خاطر بسپارند. برای مثال اگر به اتومبیل علاقه مند باشند، سعی می کنند مجلات مرتبط با حوزه اتومبیل را جمع آوری کنند و تمام اطلاعات و جزئیات در مورد اتومبیل های مختلف را حفظ کنند، سپس در هر جمعی که حضور پیدا می کنند، در مورد اتومبیل ها با تمام جزئیات و اطلاعاتی که در مورد آنها حفظ کرده اند صحبت خواهند کرد.
گاهی ایجاد کلکسیونی از اشیاء غیر معمول نیز ممکن است در مورد برخی از این کودکان مشاهده شود. مانند جمع آوری اشیایی مانند پاکت های مواد غذایی که ارزش خاصی ندارند. مسئله دیگر مربوط به حساسیت های حسی آنها است که ممکن است بیش از حد یا کمتر از حد معمول باشد. به عنوان مثال برخی از صداها مانند صدای تیک تاک ساعت، آنها را بیازارد در حالی که ممکن است حتی صدای جاروبرقی را بتوانند به راحتی تحمل کنند.
حتی برخی از آنها لباس های تنگ، چسبان یا پشمی را اصلاً دوست ندارند و قادر به پوشیدن آنها نیستند. برخی از آنها حتی تماس فیزیکی مانند بغل کردن نیز بیزار هستند، در حالی که بچه های طبیعی معمولاً از قرار گرفتن در آغوش مادر لذت می برند.
با این حال، علائم ذکر شده در مورد تمام بچه های مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم صادق نیست؛ به علاوه علائم بیماری اوتیسم، محدود به علائم ذکر شده نمی باشد و علائم دیگری نیز برای تشخیص این بیماری وجود دارند؛ بنابراین جهت تشخیص این بیماری، لازم است به روانپزشک مراجعه شود.
علل بروز اوتیسم در کودکان
ژنتیک نقش موثری در بروز اوتیسم در کودکان ایفا می کند، به این ترتیب که میزان ارث پذیری اوتیسم، بالاترین میزان را در میان اختلالات روانپزشکی دارد. البته عوامل دیگری از جمله سن بالای پدر و مادر نیز می تواند در بروز این بیماری موثر شناخته شود.
در چه سنی اوتیسم تشخیص داده می شود؟
گاهی علائم اختلال اوتیسم در کودکان زیر یکسال نیز قابل تشخیص است. البته در آینده نزدیک، برنامه غربالگری در سیستم های بهداشتی کل کشور برای تشخیص زود هنگام اوتیسم انجام خواهد شد، به این ترتیب که همزمان با مراجعه به مراکز بهداشتی – درمانی جهت انجام واکسیناسیون برای کودکان زیر یک سال، غربالگری اختلال اوتیسم نیز در مورد آنها انجام شده و در صورت وجود علائمی مانند عدم تماس چشمی، عدم واکنش به شنیدن نام خود، عدم وجود لبخند اجتماعی و…. این کودکان برای تشخیص قطعی به روانپزشک ارجاع داده می شوند.
درمان اوتیسم
شیوه اصلی درمان اوتیسم، درمان غیر دارویی است؛ هرچه این بیماری زودتر تشخیص داده شود و درمان آن زودتر آغاز شود (قبل از 5 یا 6 سالگی) و هرچه بهره هوشی کودک بیشتر باشد، قطعاً پاسخگویی به درمان موثرتر خواهد بود.
حدود 40 درصد از کودکان اوتیسم، بهره هوشی شان زیر 70 است و در رده عقب ماندگی خفیف قرار می گیرند. هرچه هوش کودک بالاتر بوده و والدین او برای درمانش پیگیرتر باشند، قطعاً درمان موثرتر خواهد بود. یکی از درمان های غیر دارویی اوتیسم رفتاردرمانی است؛ در این شیوه درمانی از شرطی سازی استفاده می شود که رفتارهای اجتماعی را به کودک می آموزند و در صورت انجام رفتارهای اجتماعی تشویق خواهد شد.
این روش درمانی بسیار فشرده است، بطوریکه حدود 35 ساعت در هفته و غالباً در منزل انجام می شود. کاردرمانی نیز برای بررسی و درمان حساسیت حسی این کودکان کاربرد دارد و در برقراری هماهنگی حسی آنها موثر است. گفتاردرمانی از دیگر شیوه های درمانی اوتیسم می باشد.
البته درمان دارویی اختلال اوتیسم معمولاً برای هسته اصلی علائم چندان موثر نیست و فقط جهت درمان تحریک پذیری، پرخاشگری، رفتارهای خود آسیب رسان و اختلالات همراه، از دارو استفاده می شود. اختلالاتی مانند بیش فعالی، وسواس و تشنج ممکن است به صورت همراه وجود داشته باشد که دارودرمانی در این موارد موثر خواهد بود.
منابع
مصاحبه علمی «علائم بیماری اوتیسم، راه های تشخیص و درمان آن» توسط هیئت تحریریه خبر پورتال یو سی (شما می توانید) با استناد به گزارش مجله سلام سلامت، تدوین و نگارش شده است.
