آپولو 15: نخستین رانندگی در ماه

در ادامه برنامه سفر به ماه، ناسا ناو کیهانی آپولو 15 را در ساعت 13:34 روز 30 ژوئیه 1971 از سکوی شماره A-39؛ مرکز پرتاب های فضایی کاناورال با یک فروند موشک ساترن 5 در حالی راهی فضا کرد که سه کیهان نورد ناسا بر عرشه آن حضور داشتند. این سفر باید سطح کار و تحقیقات روی ماه را به شکل گسترده ای افزایش می داد. برای رسیدن به این هدف، کارشناسان ناسا در سامانه های ناو آپولو و مه نشین نیز تغییراتی دادند تا توانایی های بیشتری پیدا کنند.

جیمز ایروین (James B. Irwin) و آلفرد وردن (Alfred M. Worden)، دو فضانورد تازه کار که از سال 1966 برای سفر به فضا انتظار کشیده بودند، زیر نظر فرمانده بسیار با تجربه ای به نام دیوید اسکات (David R. Scott) راهی این ماموریت شدند. اسکات در سال 1963 به گروه کیهان نوردان ناسا پیوست و در پروازهای جمینی 8 و آپولو 9 حضور داشت. اگرچه هیچکدام از فضانوردان، دانشمندان حرفه ای به شمار نمی رفتند، اما در جریان آموزش های ویژه این ماموریت، اطلاعات کافی مخصوصاً درباره زمین شناسی به آنها داده شده بود تا بتوانند مشاهدات خود را به وضوح برای دانشمندان روی زمین شرح دهند.

بر اساس یک سنت دیرینه، فضانوردان برای ناو اصلی و ناوچه مه نشین نام های ایندیور و فالکن را انتخاب کردند. در جریان این پرواز، اسکات و ایروین با ناوچه مه نشین در ماه فرود آمدند و سه راهپیمایی روی این کره داشتند.

در این مقاله شما می توانید با جزئیات ماموریت آپولو 15 آشنا شوید.

این ماموریت با لحظاتی نگران کننده آغاز شد. بلافاصله پس از پرتاب، روشن شدن یک لامپ هشدار دهنده در داخل ناو اصلی، دردسر بزرگی برای کارشناسان مرکز هدایت پرواز هوستون و سرنشینان ناو به وجود آورده و ماموریت آپولو 15 را به خطر انداخته بود. کارشناسان مرکز هدایت مدت زیادی کوشیدند که علت روشن شدن بی موقع این لامپ را که قاعدتاً باید خاموش باشد، پیدا کنند. اگر این وضع ادامه پیدا می کرد، مجبور می شدند برنامه فرود در ماه را لغو کنند. روشن بودن این لامپ نشان می داد که در نقطه ای از شبکه سیم کشی ناو، اتصال پیدا شده و شیر مخصوص سوخت موشک بخش موتوری سفینه باز است. ولی علائمی که به زمین مخابره می شد، نشان می داد که شیر بسته است. پس از آنکه تمام دستگاه های سفینه به دقت مورد آزمایش قرار گرفت، کارشناسان به این نتیجه رسیدند که روشن شدن این لامپ به هیچ وجه علامت خطر نیست، چون تمام دستگاه ها به دقت کار می کردند.

پس از سه دور گردش در مدار زمین، سفینه آپولو از طبقه سوم موشک جدا و با چرخشی 180 درجه به سفینه مه نشین متصل شد؛ سپس به طرف کره ماه حرکت کردند.

روز 30 ژوئیه 1971 سفینه آپولو 15 طبق برنامه تعیین شده در یک مدار بیضی شکل در مدار ماه قرار گرفت و پس از چند بار گردش، با روشن کردن موتور اصلی ارتفاع خود را نسبت به کره ماه کم کرد و مدارش به شکل دایره درآمد. در این مرحله دیوید اسکات و جیمز ایروین به مه نشین وارد شدند و برای جداسازی آن از ناو اصلی اقدام کردند. اما هنگامی که دو سفینه برای جدا شدن از یکدیگر در قسمت نامرئی ماه قرار گرفتند، اشکالی پیش آمد و فالکن نتوانست از سفینه مادر جدا شود. در این موقع ارتباط رادیویی بین سفینه و مرکز هدایت پرواز زمین قطع شده بود؛ پس از آنکه ناو بار دیگر بر فراز سطح مرئی ماه به پرواز درآمد، اسکات به مرکز هدایت هوستون گزارش داد که ما نتوانستیم از یکدیگر جدا شویم و وردن اکنون مشغول بررسی سامانه جداسازی دو سفینه است. در این مدت فضانوردان لحظات دلهره آوری را می گذراندند. سرانجام در دومین اقدام، فالکن از ایندیور جدا شد و مسیر فرود را در پیش گرفت.

ناوچه مه نشین بدون مشکل به آرامی در نزدیکی خطرناک ترین دره های ماه، یعنی گردنه هادلی فرود آمد. در این لحظه، اسکات به مرکز هدایت پرواز گزارش داد که بررسی و رصد ستارگان نشان می دهد مه نشین درست در جایی که تعیین شده بود، فرود آمده است. به این ترتب فضانوردان ناسا برای چهارمین بار روی قمر زمین فرود آمدند. هنگامی که اسکات مشغول مکالمه رادیویی و دادن این گزارش به مرکز هدایت بود، ایروین به بازرسی کار دستگاه های سفینه مه نشین پرداخت. بعد از بررسی، مرکز هدایت پرواز به فضانوردان دستور داد استراحت کنند تا برای راهپیمایی های بیرون سفینه کاملاً سر حال باشند.

فضانوردان آپولو 15 از امکانات بیشتری نسبت به قبلی ها برخوردار بودند که به آنان اجازه می داد مدت طولانی تری را در ماه به پژوهش مشغول باشند. از جمله لباس فضایی آنان بسیار مجهزتر بود. این سفر همچنین با پروازهای قبلی یک تفاوت اصلی داشت و آن حمل یک خودروی برقی به ماه بود که دو فضانورد طی سه ماموریت خود بر سطح ماه با آن حدود 30 کیلومتر در ماه رانندگی کردند.

آلفرد وردن فضانورد دیگر این سفینه که با بخش فرماندهی، ماه را دور می زد نیز امکان پژوهش های بیشتری را در اختیار داشت. از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• یک دوربین پانوراما برای گرفتن 1650 قطعه عکس که هر یک حوزه ای به مساحت 300 کیلومتر طول و 20 کیلومتر عرض را می پوشاند.
• یک دوربین نقشه برداری برای سه هزار قطعه عکس که هر یک 170 کیلومتر مربع را می پوشانید و بطور خودکار در همان لحظه که از سطح ماه عکس گرفته می شد از آسمان و ستارگان نیز عکسبرداری می کرد.
• اسبابی که فاصله دقیق سفینه تا ماه را معین کرد و تعیین محل دقیق سرزمین های ماه را میسر می ساخت.

ماموریت بر سطح ماه

31 ژوئیه 1971 اسکات و وردن نخستین راهپیمایی خود را به مدت شش ساعت و 32 دقیقه و 42 ثانیه انجام دادند. راهپیمایی دوم در روز یکم آگوست 1971 به مدت هفت ساعت و 12 دقیقه و 14 ثانیه و راهپیمایی سوم در روز دوم آگوست 1971 به مدت چهار ساعت و 49 دقیقه و 50 ثانیه طول کشید.

در دو گردش اول اسکات و ایروین به ترتیب 13 و 35 کیلوگرم سنگ و خاک از سطح کره ماه جمع آوری کرده بودند، ولی در گردش سوم آنها بیشتر توجه خود را به انواع بخصوصی از سنگ های ماه معطوف کردند. در جریان گشت و گذار بر سطح ماه در ضلع جنوبی کوه هادلی، اسکات و ایروین با اتومبیل برقی خود ناخودآگاه از یک سراشیبی تند 10 درجه ای عبور کردند و اگر ایروین دفعتاً متوجه این موضوع نمی شد، ممکن بود هر دو فضانورد در پرتگاه عمیقی سقوط کنند.

سرانجام ماموریت مه نوردان آپولو 15 با بلند شدن مه نشین در ساعت 17:11:23 روز دوم آگوست 1971 از سطح ماه با دو ساعت تاخیر پایان یافت. علت تاخیر، وجود فشار ناشی از خروج اکسیژن بود. فالکن حدود دو ساعت بعد به ایندیور وصل شد و اسکات و ایروین به همراه محموله ارزشمند خود یعنی 78 کیلوگرم خاک و سنگ ماه به وردن پیوستند. وقتی فالکن در مدارها به سفینه مادر رسید، قایق مه نشین به گونه ای رها شد که در 20 کیلومتری غرب نقطه تعیین شده به سطح ماه برخورد کند. دستگاه های نصب شده در منطقه فرود لرزش ناشی از این برخورد را ثبت و به زمین مخابره می کرد.

سرانجام آپولو 15 در ساعت 21:22:45 روز چهار آگوست راهی زمین شد. اما این پایان ماموریت فضانوردان آپولو نبود و بخش مهمی از کار مانده بود که در سفرهای قبلی آپولو سابقه نداشت. روز پنجم آگوست 1971 زمانی که سفینه آپولو تقریباً در 300 هزار کیلومتری زمین قرار داشت، آلفرد وردن که بوسیله یک کمربند ایمنی 11 متر به سفینه متصل بود، به یک راهپیمایی فضایی 39 دقیقه و 7 ثانیه ای دست زد و کاست فیلم ها و عکس های دوربین های نصب شده روی بدنه بخش خدمات را برداشت و به داخل سفینه آورد. این نخستین راهپیمایی فضایی دور از زمین به شمار می رود. همچنین در جریان این راهپیمایی، او یک ماهواره کوچک را با دست در فضا رها کرد.

سفر 12 روز و 7 ساعت و 11 دقیقه و 53 ثانیه آپولو 15 سرانجام با فرود ناو در ساعت 20:45:53 روز هفتم آگوست 1971 در اقیانوس اطلس به فاصله 1.8 کیلومتری از محل پیش بینی شده پایان یافت. در زمان فرود یکی از چترهای نجات سه گانه باز نشد. گرچه فرود سفینه شدیدتر از حالت معمولی بود اما به هیچکدام از فضانوردان آسیبی نرسید.

درباره خودروی مه نورد

حمل خودروی مه نورد نقش مهمی در وسعت بخشیدن به منطقه مورد اکتشاف این سفر داشت. همچنین به فضانوردان در حمل ابزار لازم و تجهیزات علمی و مخابراتی و نمونه های سنگ و خاک ماه کمک کرد. این وسیله نقلیه چهارچرخ سبک وزن در یک بسته کوچک به شکل تا شده در بدنه ناوچه مه نشین قرار داشت و پس از فرود توسط فضانوردان هم باز می شد و به راه می افتاد. دستگاه های نیرو و هدایت خودروهای مه نورد با دو باتری 36 ولتی کار می کرد. هر یک از این باتری ها به تنهایی هم می توانست تمام دستگاه های وسیله نقلیه را به کار اندازد. خودروی مه نورد که در حدود 208 کیلوگرم (به وزن روی زمین هنگام باز شدن در سطح ماه) وزن داشت، می توانست جمعاً در حدود 490 کیلوگرم بار (فضانوردان، تجهیزات و نمونه های سنگ و خاک ماه) را حمل کند.

خودرو طوری ساخته شده بود که از موانع 30 سانتیمتری در سطح ماه بگذرد و از شکاف هایی به عرض 70 سانتیمتر عبور کند. این وسیله نقلیه چنانچه کاملاً باز شود، می تواند از شیب های 25 درجه بالا رود و در شیب هایی تا حدود 35 درجه پارک کند. شعاع عمل این خودرو 72 کیلومتر بود. فضانوردان طی گردش های خود مسافتی در حدود 24 کیلومتر را طی کردند. دوربین تلویزیونی که در بالای سپر چرخ جلوی خودروی مه نورد نصب شده، برنامه های زنده را در موارد متعدد توقف خودرو به زمین می فرستاد. در وسط خودرو نیز یک دوربین فیلمبرداری نصب شده بود. ناسا برای این خودروی عجیب و غریب از مرحله طرح تا ساخت، حدود 4 میلیون دلار هزینه کرده بود. هر یک از چرخ های این خودرو دارای یک موتور برقی جداگانه با نیروی 1.4 اسب بود.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «آپولو 15: نخستین رانندگی در ماه»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا گزارش سیروس برزو در مجله دانشمند، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.