همه ی آنچه که از نماز باید بدانید

نماز خالصانه، شستشو دهنده روح انسان از شرک و پلیدی ها و هدایت کننده انسان به سوی خالق است.

بدون شک خداوند که صاحب و آفریننده تمام عالم و مخلوقات موجود در آن است، نیازی به نماز خواندن بشر ندارد و این بشر است که برای محافظت خودش از آلوده شدن به گناهان، نیاز دارد که با خواندن خالصانه نماز، خداوند را روزانه 5 مرتبه به یاد آورد، با او راز و نیاز کند و از او طلب یاری نماید تا در دنیا و آخرت، عاقبت به خیر شود. همانطور که بدن انسان برای زنده ماندن به چند نوبت غذا خوردن در روز نیاز دارد و برای دفع آلودگی ها، نیاز به شستشو دارد، روح انسان نیز نیاز به تغذیه، شستشو و تزکیه دارد. اما انسان نمی تواند برای پاک نگه داشتن روح خودش از آلودگی ها، از عوامل مادی استفاده کند. شاید به همین دلیل است که در دین اسلام، بر مومنین واجب شده که روزانه، 5 نوبت به نماز بایستند و با ستایش و راز و نیاز با پروردگار، با او تجدید میثاق کنند.

گروهی از افراد، خواندن نماز را به صورت یک عادت انجام می دهند، برخی سر نماز حمد و سوره و دیگر ذکرها را با سرعت و شبیه وِرد می خوانند و بدون آنکه ذره ای حضور قلبی داشته باشند، نمازهای خود را با سرعت تمام می کنند. بعضی ها سر نماز در فکر همه چیز هستند، به جز فکر خدایی که برای ستایش او در مقابلش ایستاده اند، و گروهی از مومنین، با اخلاص نماز می خوانند. شما می توانید و این اختیار را دارید که روش نماز خواندن یکی از این گروه ها را انتخاب کنید.

ما نمی دانیم که خداوند برای عبادت افرادی که نماز را سبک می شمارند، چه ارزشی قائل است، اما می دانیم که نمازگزاران مخلص؛ یعنی افرادی که عاشقانه نماز را بر پا می دارند و در سراسر نماز به ستایش و راز و نیاز خالصانه با خداوند مشغول می شوند، نزد پروردگار ارج و منزلتی والا دارند. برخی افراد به نوع یا انواع رذالت ها تن می دهند، ولی نماز و روزه آنها ترک نمی شود. این افراد برای دیگران این سوال را پیش می آورند که چگونه آنها می توانند هم از خداوند نافرمانی کنند و به خلق خدا ظلم کنند و در عین حال، نمازهای واجب را بخوانند و روزه های واجب را بگیرند؟ در مورد این افراد، باید گفت که آنها به خداوند ایمان دارند و دین خدا را پذیرفته اند و تا حدودی به آنچه ایمان دارند، یقین هم دارند، اما با خدا اخلاص ندارند، زیرا اگر با خدا اخلاص داشته باشند، اعمال واجب دینی خودشان را هم با اخلاص انجام می دهند و اگر چنین باشد، محال است که بتوانند از فرامین الهی سرپیچی کنند. به همین دلیل است که مخلصین هرگز به سمت گناه نمی روند و مادیات دنیا موجب نمی شود که آنها بیعت خودشان با خداوند را فراموش کنند. یکی از ویژگی های افراد مومن بی اخلاص این است که نماز را سبک می شمارند و در حین نماز، حضور قلب ندارند. این افراد در هنگام نماز خواندن، تمام حواس شان مشغول محاسبات امور دنیوی و حتی بد فکری در مورد دیگران است. امثال این افراد، اگرچه ممکن است به وجود خداوند ایمان و حتی یقین داشته باشند، ولی ارتکاب گناهان را برای دنیاطلبی به رضایت خداوند ترجیح می دهند و در حقیقت نمازشان هم به خاطر ترس از جهنم است تا ستایش قلبی پروردگار.

مومن تحت هر شرایطی باید واجبات دین را به جای آورد و دلیل منطقی نهفته در این تاکید، این است که شاید یک مومن عادت کرده به گناه، روزی برسد که در حین عبادت، از گناه کردن پشیمان شود و توبه کند و اگر این امید وجود نداشت، بطور قطع گفته می شد که عبادات ناخالصانه افراد علاقه مند به گناه کردن بی فایده است.

دلیل خواندن پنج نوبت نماز در روز
روایت است که وحی اولیه خداوند بر حضرت محمد (ص) در مورد نماز، بیش از 17 رکعت بوده، اما حضرت محمد (ص) از خداوند خواسته است که برای امت من این تعداد رکعت نماز سنگین است و سرانجام از خداوند اجازه گرفته است که نماز امتش در طول شبانه روز 17 رکعت باشد.

این سوال مطرح است که چرا باید هر روز 17 رکعت نماز در پنج نوبت توسط هر فرد مسلمان خوانده شود؟
در جواب این سوال باید گفت که انسان طبق ساختار روانی خود، هرچه را که به اندازه کافی تمرین کند، برای او عادتی دوست داشتنی می شود و هرچه را که یاد بگیرد و تمرین نکند، پس از مدتی از یادش می رود. بنابراین عبادت پروردگار که از جمله مهم ترین ضروریات در زندگی مادی و معنوی بشر است و اگر تکرار آن بطور روزانه واجب نمی شد، انسان به جای آوردن نماز را نیز مثل سایر امور پس از مدتی فراموش می کرد و اهمیت نماز نزد مردم کم می شد.

اگر در محتوای نماز دقت کنیم، به این نتیجه می رسیم که برخی از عبارات آن ذکر ستایش پروردگار است که تکرار آنها سبب می شود که انسان عادت به ستایش پروردگار کند. این عادت به این دلیل ضرورت دارد که خداوند نعمت زنده بودن و فراهم کردن اسباب زندگی را برای ما ایجاد کرده است و حق است که بطور روزمره مورد تشکر قرار گیرد.

دلیل خواندن نماز به زبان عربی
خداوند، اسلام را برای کل مردم جهان آورد و بعد از اعلام بعثت حضرت محمد (ص)، قاعدتاً تمام مردم جهان باید اسلام را می پذیرفتند و تمام مردم جهان باید دارای یک مکتب، یک زبان و یک رهبر می شدند. اما برخی از ملل سعادت پذیرفتن اسلام را نداشتند و در آیین قدیم خود باقی ماندند و همین امر سبب شد که یکپارچگی در بین آحاد بشر به وجود نیاید. اما در بین مللی که اسلام را پذیرفتند و با توجه به زبان های مختلفی که داشتند، برای حفظ یکپارچگی آنها، مقرر گردید که همه مردم نماز را با زبان عربی بخوانند تا نماز وجه مشترکی بین تمام مسلمین شود.

نمازهای واجب

1) نمازهای یومیه (نماز جمعه نیز جزء نمازهای یومیه است.)
2) نماز آیات
3) نماز میت
4) نماز طواف کعبه
5) نمازهای قضای والدین که به عهده پسر بزرگ است.
6) نمازهایی که به دلیل نذر، قسم، عهد یا اجازه واجب می شود.

نمازهای واجب یومیه
نماز صبح: 2 رکعت
نماز ظهر، عصر و عشا: هر یک 4 رکعت
نماز مغرب: 3 رکعت.

جمعاً هر مسلمان در هر شبانه روز، باید 17 رکعت نماز واجب یومیه به جای آورد.

واجبات نماز

1) نیت: قبل از انجام هر یک از واجبات دین باید نیت کرد. در نیت کردن برای هر یک از نمازها، باید نام آن نماز و تعداد رکعت های آن ذکر شود. مثلاً برای نماز صبح باید بگوییم: «دو رکعت نماز صبح به جای می آورم، قُربتً اِلی الله (یعنی به قصد نزدیک شدن به خداوند).» برای سایر نمازها نیز نیت به همین ترتیب انجام می شود و فقط به جای نماز صبح، نماز ظهر، عصر، مغرب و عشا گفته می شود و به جای 2 رکعت، تعداد رکعت های مربوط به هر نماز ذکر می شود. پس از نیت، باید با گفتن «الله اکبر»، نماز را شروع کنیم.

2) قیام: یعنی بر خاستن از حالت نشسته و ایستادن روی دو پا بدون تکیه دادن به جایی برای شروع نماز (البته برای افرادی که توانایی ایستادن دارند) و نیز در پایان سجده دوم از رکعت اول تمام نمازها و بعد از تشهد در رکعت دوم نمازهای سه و چهار رکعتی و بعد از سجده دوم از رکعت سوم نمازهای چهار رکعتی.

3) تکبیرة الاحرام: با گفتن «الله اکبر» به قصد بستن نماز، نماز شروع می شود و از این لحظه تا پایان هر نماز، نمازگزار به جز شرایط خاص، حق توقف یا شکستن نماز خود را ندارد و اگر به سهو یا عمد نماز خود را قطع کند، باید مجدداً آن نماز را بخواند.

4) قرائت: در رکعت اول و دوم از نمازهای یومیه (پنج گانه)، باید حمد و سوره خوانده شود. در رکعت سوم از نماز سه رکعتی مغرب و در رکعت های سوم و چهارم از نمازهای چهار رکعتی ظهر، عصر و عشا، نمازگزار باید تسبیحات اربعه را بخواند. البته می تواند به جای خواندن تسبیحات اربعه، فقط سوره حمد را بخواند و متعاقباً به رکوع برود. خواندن حمد و سوره در نماز صبح، مغرب و عشا، مشروط بر اینکه بلند خواندن موجب سلب آسایش و آرامش یا عبادت دیگران نشود، باید به گونه ای مناسب بلند ادا شود. خواندن حمد و سوره در نمازهای ظهر و عصر و نیز تسبیحات اربعه در نمازهای ظهر، عصر، مغرب و عشا باید آرام ادا شود.

• سوره حمد (فاتحه):
  بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ – اَلْحَمْدُلِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ – اَلرَّحْمنِ الرَّحِيمِ – مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ – إِيَّاكَ نَعْبُدُ و إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ – اِهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِيمَ – صِرَاطَ الَّذِينَ أَنعَمتَ عَلَيهِمْ غَيرِ المَغضُوبِ عَلَيهِمْ وَلاَ الضَّالِّينَ
• سوره توحید (اخلاص):
  بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ – قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ – اللَّهُ الصَّمَدُ – لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ – وَلَمْ يَكُن لَّهُ كُفُوًا أَحَدٌ
• تسبیحات اربعه:
  سُبحانَ اللّهِ و اَلْحَمْدُلِلّهِ وَ لا اِلهَ اِلّا اللّهُ و اللّهُ اَكبَر

جالب است بدانید که به جای سوره توحید در رکعت اول و دوم از نمازهای صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشا، می توان هر یک از سوره های دیگر قرآن را خواند.

5) رکوع: عمل و ذکری است که پس از خواندن حمد و سوره یا تسبیحات اربعه انجام می شود. در این عمل، نمازگزار برای تعظیم در مقابل پروردگار، دست های خود را به زانوها تکیه می دهد و بدنش را به صورت زاویه قائمه در می آورد و در حال رکوع ذکر مربوط به رکوع؛ یعنی «سُبحانَ رَبِیَ العَظیمِ وَ بِحَمدِه» را می گوید و مستحب است که پس از ذکر رکوع، سه بار بگوید «سُبحانَ الله» و بعد یک صلوات بفرستد.

6) سجود: عمل و ذکری است که بعد از رکوع در نماز انجام می شود و هدف از انجام آن، علاوه بر رعایت ترتیب نماز، سجده کردن به درگاه خداوند است. سجده؛ یعنی به خاک افتادن و نشان دادن کوچک بودن نمازگزار در مقابل عظمت پروردگار. در هر سجده، نمازگزار پس از ایستادن بعد از رکوع، باید با متانت بنشیند و پیشانی اش را روی مهر بگذارد و ذکر واجب سجده؛ یعنی «سُبحانَ رَبِیَ الاَعلی وَ بِحَمدِه» را بگوید. به این ترتیب که ابتدا از حالت ایستاده، زانوها را خم می کند، سپس زانوها را روی زمین قرار می دهد، بعد دو کف دست را روی زمین می گذارد و بعد پیشانی اش را روی مهر می گذارد. در حالت سجده، باید 7 محل از بدن در تماس با زمین قرار گیرد (پیشانی، کف دو دست، دو زانو و نوک انگشت شصت دو پا)؛ در سجده نمازگزار ذکر سجده را باید بخواند و بطور مستحب می تواند سه بار بگوید «سُبحانَ الله» و صلوات بفرستد. همچنین می تواند بطور مستحب برخی از دعاهای توصیه شده در سجده را هم بخواند. اما ذکر واجب، فقط ذکر مربوط به سجده است.

7) تشهد: بعد از سجده دوم در رکعت دوم، نمازگزار باید دو زانو بنشیند و ذکر تشهد؛ یعنی «اَلْحَمْدُلِلّهِ اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ» را بگوید. گفتن تشهد پس از سجده دوم در رکعت سوم از نماز مغرب و رکعت چهارم از نمازهای ظهر، عصر و عشا نیز واجب است. در نماز صبح، پس از تشهد، سلام های نماز گفته می شود و نماز به اتمام می رسد و مستحب است که دعاهای بعد از سلام های نماز خوانده شود. در رکعت دوم از نمازهای سه و چهار رکعتی، پس از تشهد مستحب است گفته شود «به حول الله و قوةِ اقوام و اقعد». با گفتن این ذکر، شخص باید قیام کند و در حالت ایستاده، تسبیحات اربعه را بخواند. در نماز سه رکعتی مغرب، پس از سجده دوم از رکعت سوم، باید سلام های نماز خوانده شود و نماز ختم شود. در نمازهای چهار رکعتی، باید پس از سجده دوم از رکعت چهارم، سلام های نماز خوانده شود و نماز ختم شود.

8) سلام های نماز: بعد از ذکر تشهد در رکعت دوم از نماز دو رکعتی صبح؛ در رکعت چهارم از نمازهای چهار رکعتی ظهر، عصر و عشا و در رکعت سوم از نماز سه رکعتی مغرب، باید سلام های سه گانه نماز گفته شود که متعاقب آخرین سلام، نماز تمام می شود و نمازگزار مجاز است که برخیزد یا نشسته به ذکر دعاهای بعد از نماز یا خواندن قرآن بپردازد.

اَلسَّلامُ عَلَيْكَ اَيُّهَا النَّبِىُّ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَكاتُهُ
اَلسَّلامُ عَلَيْنا وَ عَلى عِبادِاللهِ الصّالِحين
اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَكاتُهُ

9) ترتیب: حفظ ترتیب انجام اجزای نماز واجب است. ترتیب واجبات در یک نماز دو رکعتی عبارت است از: اذان، اقامه، تکبیرة الاحرام (الله اکبر)، حمد و سوره، رکوع، سجود (دو بار)، قیام، حمد و سوره، قنوت (مستحب)، رکوع، سجود (دو بار)، تشهد، سلام های نماز. ذکر اذان و اقامه قبل از بستن هر نماز و ذکر قنوت متعاقب خواندن حمد و سوره در رکعت دوم، مستحباتی بسیار پسندیده است.

خواندن قنوت مستحب است، اما قنوت دعایی است (رَبَّنا آتِنا فِی الدُنیا حَسَنَةً وَ فِی الاَخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ) که نمازگزار در حق خودش و دیگر مومنین می کند و چون در حال ستایش پروردگار است، چنانچه نماز را با اخلاص به جای آورد، این دعا و دعاهای مستحب پس از هر نماز، مقرون به استجابت هستند.

10) موالات: یعنی پشت سر هم یا متوالی به جای آوردن اجزای نماز. تمام اجزای نماز که یک گفتگو یا راز و نیاز کامل مومن با خداوند محسوب می شود، باید پشت سر هم به جای آورده شوند تا شکل نماز خدشه دار نشود.

11) حفظ متانت: در هنگام به جای آوردن نماز، نمازگزار باید درک کند که در مقابل پروردگار و به قصد انجام مهم ترین واجب دینی و عبادت و راز و نیاز با خدا ایستاده است. بنابراین علاوه بر ضرورت مطلق رعایت 10 عمل واجب قبلی، نمازگزار باید در نهایت خضوع، خشوع و ادب در مقابل خداوند به نماز بایستد. نمازگزار از وقتی که تکبیرة الاحرام (الله اکبر) را می گوید و هر نماز را می بندد تا وقتی که سلام سوم نماز را می خواند، دقیقاً و عمیقاً به این معناست که در مقابل خدا ایستاده و لذا تمام اجزای نماز را باید در نهایت خضوع، خشوع، نزاکت و پشت سر هم انجام دهد. نمازگزار نباید در هنگام نماز به بدن، سر، دست ها، انگشتان یا پاهای خود حرکات غیر ضروری دهد. اگر وقت کافی ندارد، می تواند از خواندن ذکرهای مستحب پرهیز کند، ولی نباید واجبات نماز را پس و پیش یا با تندی و عجله بخواند. نمازگزار باید همواره به یاد داشته باشد که خداوند نیازمند نماز خواندن او نیست، بلکه اوست که با اختیار خود و از روی نیاز خودش، رو به سوی خدا ایستاده است. بنابراین هرگونه شتاب دادن غیر ضروری به اعمال یا خواندن ذکرها در نماز و بی توجه ای به حرمت نماز، به معنی سهل انگاری در رعایت ادب، خضوع و خشوع در مقابل پروردگار است.

قبله
اگرچه خداوند در همه جا هست، اما بنا به دلایل عبادی و ایجاد اتحاد بین مسلمین و بر اساس سنت حضرت محمد (ص)، آحاد مسلمین در هر جای جهان، باید در هنگام خواندن نماز رو به سوی کعبه، نمازهای خود را به جای آورند. برای یافتن جهت کعبه در جایی که برای نمازگزار مشخص نیست؛ مثل بیابان، کوه، داخل کشتی، قطار و هر جای دیگر، فرد مسلمان می تواند با سوال کردن از دیگر مسلمین یا با استفاده از قبله نما، جهت قبله را بیابد. گاه هیچ اثری وجود ندارد که شخص بتواند از روی آن قبله را تعیین کند، در این صورت باید به هر چهار طرف نماز بخواند.

نماز را باید بلند بخوانیم یا آرام؟
نمازهای صبح، مغرب و عشا را باید بلند بخوانیم و نمازهای ظهر و عصر را باید آهسته بخوانیم و در همه نمازها تسبیحات اربعه را باید آرام بخوانیم. علت بلند یا آرام خواندن نمازها، چنین ذکر شده است که در صبح زود یا مغرب و عشا که هوا تاریک است، بلند خواندن نماز موجب ریخته شدن ترس تاریکی از دل نمازگزار می شود، اما نمازهای ظهر و عصر که در هنگام روشنایی روز خوانده می شوند، نمازگزار چون دچار ترس از تاریکی نمی شود، نیازی به بلند خواندن این نمازها ندارد. این موضوع به صورت یک قاعده در به جای آوردن نماز مطرح است. لذا حتی اگر نمازهای صبح، مغرب و عشا را در جایی به جای آورید که روشن باشد و یا دیگرانی هم در آنجا حضور داشته باشند، مشروط به اینکه بلند خواندن نماز موجب مزاحمت برای دیگران نشود، بهتر است طبق قاعده عمل شود. گاه شما مشغول نماز خواندن هستید و در حالی که تلاش می کنید به محتوای نماز دقت کنید و نماز خودتان را به خوبی و با متانت بخوانید، متوجه می شوید که شخصی مشغول خواندن نماز یا زیارت نامه با صدای بلند است، طوری که شما هیچ جوری نمی توانید حواس تان را روی نماز یا راز و نیاز خودتان با خداوند متمرکز کنید و گاه همین صداهای بلند است که موجب به شک افتادن شما در نماز یا پرت شدن حواس شما در راز و نیاز می شود. لذا به این نتیجه می رسیم که یک شرط دیگر بلند خواندن نماز یا زیارت نامه، این است که تحت هیچ شرایط مزاحمتی برای دیگران فراهم نکنیم. به نظر می رسد که دلیلی به جز ترس احتمالی برخی افراد از تاریکی برای بلند خواندن نمازهای صبح، مغرب و عشا وجود نداشته باشد. بنابراین اگر دلیل دیگری برای بلند خواندن نمازهای مذکور وجود نداشته باشد، می توان نتیجه گرفت که بلند خواندن هیچ نمازی در اماکن مقدس ضرورت ندارد چون در این مکان ها معمولاً افرادی به تعداد کم تا زیاد در حال عبادت هستند که با وجود این افراد دیگر مسئله ای به نام ترس از تاریکی برای هیچ کس وجود نخواهد داشت و می توان گفت که بلند خواندن نماز یا زیارت نامه در این اماکن موجب به هم خوردن تمرکز حواس دیگران می شود. لذا در هر جایی که بلند خواندن نماز موجب مزاحمت برای دیگران شود، توصیه می شود که نماز با صدای آرام خوانده شود.

جالب است بدانید…

1) چنانچه وقت نماز عصر رسیده باشد و شخص هنوز نماز ظهرش را نخوانده باشد؛ یعنی در موعد مقرر وقت کافی برای خواندن نماز ظهر و عصر را نداشته باشد، باید ابتدا نماز عصر را بخواند و سپس نماز ظهر را به صورت قضا به جای آورد.

2) چنانچه وقت نماز عشا رسیده باشد و شخص هنوز نماز مغرب را نخوانده باشد؛ یعنی در موعد مقرر وقت کافی برای خواندن نماز مغرب و عشا نداشته باشد، باید ابتدا نماز عشا را بخواند و سپس نماز مغرب را به صورت قضا به جای آورد.

3) نماز دو رکعتی جمعه به جای نماز چهار رکعتی ظهر به حساب می آید. اما اگر علاوه بر نماز دو رکعتی جمعه، نماز ظهر هم خوانده شود، ثواب مخصوص دارد.

4) در مذهب تشیع، نمازهای ظهر و عصر بطور متوالی و پس از اذان ظهر و نمازهای مغرب و عشا نیز بطور متوالی و پس از اذان مغرب خوانده می شوند.

5) نمازهای ظهر و عصر را می توان تا قبل از غروب آفتاب و نمازهای مغرب و عشا را تا قبل از نیمه شب خواند. اما ثواب سر وقت خواندن نمازها بسیار بیشتر است.

محتوای نماز

سوره حمد (فاتحه)

سوره توحید (اخلاص)

تسبیحات اربعه

رکوع

قنوت

سجده

تشهد

سلام

نماز را بدون عجله و با توجه به معنا و مفهوم آن بخوانید. اما اگر وظیفه انجام کار مردم بر عهده شماست، راز و نیاز طولانی با خداوند را باید به وقتی موکول کنید که آن وقت متعلق به خودتان باشد نه برای بیت المال و مردم. بزرگترین عبادت نزد خداوند در اوقات متعلق به بیت المال، انجام خالصانه وظایف در مقابل بندگان خداست.

[toggle title=”برای مشاهده منابع اینجا کلیک کنید.” state=”close” ]

مقاله آموزشی «همه ی آنچه که از نماز باید بدانید»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا کتاب آموزش نماز به زبان ساده و مصور، نوشته ی محمد هاشمی از انتشارات فرهنگ جامع، منتشر شده در شهریور 1392 با شابک 2-99-5532-964-978 به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.

[/toggle]