راز مرگ یوری گاگارین

یوری گاگارین از مشهورترین فضانوردان تاریخ است؛ کسی که برای اولین بار در 12 آوریل 1961 زمین را از فضا دید و البته جانش را بر سر ماموریت های فضایی گذاشت.

روز 28 مارس 1968 تیتر خبری بسیاری از روزنامه های جهان، مردم دنیا را در بهت فرو برد؛ گاگارین اولین فضانورد جهان طی حادثه ای هوایی کشته شد! بلافاصله تعبیر و تفسیرها شروع شد و شایعات عجیب و غریبی که حتی تا امروز، یعنی نیم قرن بعد از این حادثه ادامه دارد؛ از کشتن او به دستور مقامات گرفته تا ربودنش توسط یوفوها! و… این قضیه را در لایه ای از ابهام فرو برده است.

در این مقاله شما می توانید حاصل صحبت های فضانوردان و کارشناسان مختلف روس و مطالعه ده ها گزارش و چند کتاب را مطالعه نمایید.

گاگارین از تابستان 1966 در کنار چند نفر دیگر دوره آمادگی و آموزش با ناو جدید را فرا می گرفتند که هدف آن پرواز در مدار ماه بود؛ ناو سایوز. اولین پرواز سرنشین دار این ناو آوریل 1967 باید صورت می گرفت. ولادیمیر کامارف و یوری گاگارین به عنوان اعضای اصلی و احتیاط مشغول آموزش شدند. در نخستین مرحله، سایوز 1 با یک سرنشین به فضا پرتاب می شد و یک روز بعد سایوز 2 با سه کیهان نورد. این دو ناو در مدار با هم ملاقات و به هم متصل شده و نخستین جابجایی انسان در فضا را صورت می دادند.

پرواز سایوز

سایوز 1 در 23 آوریل 1967 به فضا پرتاب شد و از همان نخستین دقایق مشخص شد که مشکل فنی دارد و باید بدون انجام ماموریت برگردد. این ناو، یک روز بعد از پرتاب به زمین بازگشت، اما در حین فرود،‌ به علت بروز نقص در چتر نجات، نتوانست به آرامی بر زمین بنشیند و سقوط کرد و کامارف کشته شد.

بعد از این حادثه، گاگارین در مصاحبه ای مطبوعاتی گفت: «هیچ چیز به رایگان در اختیار انسان قرار نمی گیرد. هیچ پیروزی بر طبیعت بدون جانبازی نبوده است. حال ما شروع کردیم فضا را فتح کنیم. مگر بابت اکتشافات زمینی، جان انسان های برجسته و قهرمانان کشورهای مختلف و جوانان شجاع به خطر نیفتاد؟»

اما با وجود این سخنان، ژنرال کوزنتیسف،‌ رئیس مرکز آماده سازی فضانوردان، پس از این حادثه گاگارین را از برنامه های سفر فضایی حذف کرد و حتی به او اجازه پرواز مستقل با هواپیمای نظامی را هم نداد. اما فشار و نامه نگاری های مکرر او به مسئولان برای انجام پرواز و آمادگی برای سفر فضایی دیگر، سرانجام مسئولان را مجبور کرد از سال 1968 به او اجازه پرواز با هواپیماهای آموزشی را بدهند. او از 13 مارس پرواز را آغاز کرد و پرواز بعدی اش را 22 مارس 1968 انجام داد.

آخرین پرواز یوری گاگارین

روز 27 مارس 1968 او به همراه ولادیمیر سریوگین که از استادان مسلم هوانوردی شوروی به شمار می رفت، برای انجام یکی از پروازهای آموزشی عادی وارد پایگاه هوایی شدند و ماموریت خود را آغاز کردند. این پرواز چندان طولانی نبود. گاگارین در ساعت 10 و 30 دقیقه به برج مراقبت اطلاع داد که کار آنها تمام شده و به فرودگاه بر می گردند، اما دقایقی بعد ارتباط وی با برج مراقبت قطع شد…

دابروولسکی یکی دیگر از کیهان نوردانی که آن روز باید می پرید، با گاگارین بود. او در خاطراتش می نویسد: «داشتیم به فرودگاه نزدیک می شدیم. او یک مرتبه به فکر فرو رفت. سوال کردم چه اتفاقی افتاده است؟ یوری گفت فراموش کردم کارت شناسایی ام را بیاورم. گفتم اشکالی ندارد همه تو را می شناسند. یوری گفت نه بهتر است برگردم خانه و کارتم را بیاورم. با هم برگشتیم، کارت را برداشت و این بار با گروه فضانوردان دیگری که قرار بود آن روز تمرین داشته باشند با اتوبوس به فرودگاه برگشتیم.»

آمادگی قبل از پرواز ساعت 9 و 15 دقیقه شروع شد. سریوگین همراه و مربی گاگارین در این پرواز، ضمن اعلام آمادگی، ورقه پروازی را که توسط گاگارین نوشته و امضاء شده بود، تایید کرد. گاگارین ورقه را در جیب کاپشن خود گذاشت و به طرف هواپیمای شماره 18 راه افتادند. گزارش مسئول فنی مبنی بر آمادگی هواپیما برای پرواز را گرفتند و بعد از بازدید هواپیما کتابچه تایید آمادگی برای پرواز را امضاء کردند. سپس گاگارین در کابین جلو و سریوگین در کابین عقب نشستند. لویتسکی و سامارین، متخصص فنی هواپیما، وسائل ارتباطی را آزمایش کردند.

سرنشینان هواپیما با مسئول برج مراقبت پرواز بطور شمرده و دقیق از طریق رادیو گفتگو داشتند. تندنویسی گفتگوی 625 (کد پرواز گاگارین و سریوگین) با مسئول برج مراقبت پرواز با دقت در حدود یک ثانیه نوشته شده است:

ساعت 10 و 15 دقیقه و 12 ثانیه:

625: اجازه پرواز می خواهم.
برج مراقبت پرواز: 625 می توانید پرواز کنید.
625: متوجه شدم، شروع می کنم.

ساعت 10 و 22 دقیقه گاگارین طبق دستور برج مراقبت پرواز کرد، کانال خود را به کانال رابط دیگر تغییر و چند لحظه بعد گزارش داد: «ماموریت را انجام دادم. اجازه دهید به زاویه مسیر 320 درجه بروم.»

به او اجازه دادند. بعد از این، ارتباط با مرکز هدایت پرواز قطع شد. اینکه چه اتفاقی صورت گرفت، کسی از آن کاملاً مطمئن نیست و آنچه مطرح می شود، تنها بر اساس اسناد و مدارک بدست آمده است. چهار دقیقه بعد هواپیما باید به طرف فرودگاه دور می زد و برای فرود اجازه می‌ گرفت، اما نه تنها از آن خبری نشد که به پرسش برج مراقبت پرواز هم جواب نمی داد. به همه هواپیماهای آن ناحیه دستور داده شد با 625 تماس بگیرند. اما خلبانان جوابی دریافت نکردند. نتایج بررسی نشان داد هواپیما ساعت 10 و 30 دقیقه با سرعت 600 کیلومتر در ساعت و زاویه 70 درجه سقوط کرده و زمین خورده است.

بررسی ها آغاز می شود.

بلافاصله ضمن احضار کارشناسان، نیروهای امداد، به محل اعزام شدند. آن روز و حدود تمام شب، اجساد و قسمت های هواپیما جمع شدند. برف سنگین و تاریکی هوا کار را دچار اشکال می کرد. تقریباً ساعت 5 صبح تکه های هواپیما به انستیتوی تحقیقات علمی برای بررسی و آزمایش رسیدند. باقیمانده اجساد را هم برای آزمایش شیمیایی مخصوص بردند. هیئت تمام جوانب کار را سنجید و اقدامات لازم را به عمل آورد. بطور مثال بعد از آنکه محل سقوط مشخص شد، تمام اقدامات برای حفظ وضعیت و محل قبل از دست خوردن انجام شد. غیر از این، یک گروه ویژه به محل اعزام شدند تا قبل از هر گونه دستکاری وضعیت، فوراً تمام صحنه ها را با فیلمبرداری و عکاسی ضبط و ثبت کنند. حتی از دایره جنایی، کارشناسانی به محل اعزام شدند تا با روش های خاص خود مستندات را به ثبت برسانند.

مسئولان سیاسی بلافاصله دستور دادند دو هیئت جداگانه برای بررسی دقیق ماجرای این حادثه تشکیل شود. محاسبات، نظرات کارشناسان و شاهدان، کارشناسان برجسته، همچنین نتایج نظرخواهی از فرماندهان، خلبانان، فضانوردان، مهندسان و پزشکان و نتایج تحقیقات همه جانبه دو هیئت در 30 جلد کتاب گردآوری شد.

نتایج نشان می داد تدارک و آمادگی هواپیما در 27 مارس مطابق با تمام اسناد و مدارک فنی و دستورالعمل بطور کامل انجام شده و وضعیت هواپیما، موتور و تجهیزات در حال پرواز تا برخورد به زمین کاملاً طبق دستورالعمل های استاندارد صورت گرفته است. پژوهش های هیئت آزمایش ها نشان داد الکلی در خون خلبان ها وجود نداشته است، پس مست نبودند که نتوانند با هوشیاری جوانب کار را بسنجند. همچنین در هواپیمای گاگارین هیچ نشانه ای از بمب گذاری یا خرابکاری وجود نداشته است.

چرا فاجعه ناگهان روی داد؟

پژوهش ها نشان داد پرواز گاگارین و سریوگین از بین دو لایه ابر انجام می شد که یکی هشت هزار متر ارتفاع داشت و دیگری حدود 500 تا 600 متر. بعد از پایان تمرین و گرفتن اجازه بازگشت از برج مراقبت پرواز، هواپیما در یک مسیر مارپیچ نزولی به حرکت درآمده و شروع به دور زدن کرده است. در این شکل حرکت فرابار افزایش می یابد و زاویه حمله انحراف بیشتری پیدا می کند. در همین جا بود که حادثه اتفاق افتاد. ظاهراً کنترل کار از دست رفت.

مسئولان رده بالای شوروی سابق اجازه ندادند گزارش کمیسیون پخش شود؛ زیرا حتی چنین مطالب مستندی را هم مغایر با اهداف خود می دانستند. بنابراین به پرونده چند مهر به کلی سری خورد و در بایگانی غیر قابل دسترسی قرار گرفت. اما امروز امکان دسترسی به اسناد و مدارک این کمیسیون و حتی بعضی اعضای آن وجود دارد. تحقیقات نشان داد این اتفاق تنها به دلیل خطای گاگارین و همراهش و عدم محاسبه صحیح ارتفاع صورت گرفته است. البته نمی توان او را به تنهایی مقصر دانست. نتیجه بررسی کمیسیون تحقیق نشان داد:

• در جلسه توجیهی قبل از پرواز به خلبان گفته شد ابرها در فاصله 900 متری زمین هستند در صورتی که ابرها تنها 300 تا 400 متر با زمین فاصله داشتند، به این دلیل هواپیمای آنان از ارتفاع 400 متری شروع به چرخش و شیرجه کرد. آنها برای خروج از این وضعیت به 150 متر ارتفاع بیشتر یا به عبارتی 1.5 ثانیه زمان نیاز داشتند.
• تنها رادار قوی پایگاه هوایی چکالفسکی در 27 مارس از کار افتاده بود. سیستم هدایت رادیویی نیز مشکل فنی داشت و این کار اجازه نمی داد برج مراقبت پرواز پایگاه هوایی چکالفسکی بطور دقیق در جریان پرواز قرار گیرد.
• ماموران برج مراقبت پرواز بی مبالاتی کردند و پرواز یک هواپیمای سوخو 11 را در همان حوالی به آنان اطلاع ندادند.

آندریوشکوف، خلبان با سابقه، انتخاب شده برای سفر به فضا، دارای گواهینامه کیهان نوردی و سردبیر روزنامه «کراسنایا زوزدا» (ستاره سرخ) معتبرترین نشریه نظامی شوروی سابق معتقد بود: «آنها قرار نبود عملیات فوق العاده ای را انجام دهند؛ یک تمرین عادی در منطقه تعیین شده که یک چرخش هواپیما بود. منطقه تپه و ماهور داشت. هواپیما را وارونه کردند. بعد عملیات برای بازگشت به حالت عادی آغاز شد، در این مرحله احتمالاً آنها کمی کُند پیش رفتند. آنها از لایه ابر گذشتند و متوجه شدند که زمین خیلی نزدیک است و باید ارتفاع را افزایش دهند و آنها این کار را کردند، اما ارتفاع کافی نبود. هواپیما به درختان برخورد کرد… در حقیقت مرگ این دو نفر به دلیل ساده ترین اشتباه فنی خلبان بود. این حادثه به اینکه خلبان با تجربه باشد یا بدون تجربه ربطی ندارد، هر انسانی ممکن است اشتباه کند، خلبان هم یک انسان است، اما در هوانوردی، فرصت جبران برخی اشتباهات وجود ندارد. خلبانان با هر درجه و مهارت، تنها یکبار اجازه دارند در کارشان چنین اشتباهی بکنند. اجل اجازه اشتباه دوباره به آنان را نمی دهد، حتی اگر این خلبان یوری گاگارین باشد!»

آندریوشکوف در مورد تاثیر منفی پرواز یک هواپیمای سوخو بر میگ 15 به سرنشینی گاگارین و همراهش معتقد بود: «این صحیح است که در زمان تمرین گاگارین، این هواپیما هم در آن منطقه پرواز داشت، اما فاصله بین محدوده پرواز گاگارین و این هواپیما بسیار زیاد بود. جدول و برنامه پروازها نشان می دهد هم مسیر و هم ارتفاع این دو هواپیما تفاوت های زیادی با هم داشته اند. پس به اصطلاح فوران ملخ (جریان هوا) هیچ تاثیری نمی توانست بگذارد.»

الکسی لئونوف فضانوردی که سال 1965 موفق شد به فضا برود و با خروج از فضاپیما خلاء واقعی را از نزدیک احساس کند سال 2013 جزئیاتی از مرگ یوری گاگارین ارائه داد. لئونوف روز مرگ گاگارین خارج از شهر بوده و ادعا کرده که صدای دو انفجار را از دور شنیده است. او بعدتر عضو کمیسیونی شد که قرار بود درباره حادثه ای که منجر به مرگ گاگارین شد، تحقیق کند.

لئونوف اعلام کرد که تمام این مدت او اعتقاد داشته که «صدای انفجار اولی در واقع انفجار جت دیگری بوده که دیوار صوتی را شکسته و بعد از آن بلافاصله صدای انفجار جت گاگارین آمده است.» البته از گزارش هایی هم که در یک دهه اخیر از حالت محرمانه خارج و منتشر شده اند تایید می کنند که آن روز جنگنده مافوق صوت دیگری به شکل وحشتناکی در نزدیکی میگ 15 گاگارین پرواز کرده است.

با استفاده از داده های این گزارش، شبیه سازی جدیدی شد که نشان داد چرا جنگنده گاگارین دچار سانحه شده است. لئونوف این ماجرا را اینطور تعریف کرده: «هر جنگنده ای اگر به شدت در نزدیکی هواپیمایی سنگین تر و بزرگتر از خود قرار گیرد وارد جریان هوایی شبیه به گردباد و غیر قابل کنترل می شود. این همان اتفاقی است که برای گاگارین افتاد.»

به این ترتیب پرونده زندگی محبوب ترین و مشهورترین فضانورد جهان برای همیشه بسته شد. روز 30 مارس خاکستر باقیمانده اجساد یوری گاگارین و ولادیمیر سریوگین به عنوان «قهرمانان ملی» در دیوار کرملین دفن شد و میلیون ها نفر از مردم مسکو در میدان سرخ با قهرمانان خود وداع کردند.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «راز مرگ یوری گاگارین»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله سیروس برزو در مجله دانشمند، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.