نت های موسیقی

خط موسیقی در طی قرن های متمادی تکامل یافته است و امروزه به درجه ای رسیده است که می توان یک قطعه موسیقی را با تمام ظرایف و ریزه کاری ها روی کاغذ ثبت کرد و از این سوی کره زمین به آن سو برد تا نوازندگان آن سرزمین آن قطعه را بی کم و کاست اجرا کنند. این نشان دهنده آن است که این خط به معنای واقعی یک وسیله ارتباطی نوشتاری بین المللی است.

البته انسان ها مدت ها پیش از اختراع روش های نوشتن موسیقی روی کاغذ، به آوازخوانی و نواختن آلات موسیقی می پرداختند. حتی امروزه هم تقریباً همه می توانند آواز بخوانند، اما همه قادر به خواندن خط موسیقی نیستند. همچنان که بسیاری از افراد می توانند سازها را بنوازند بدون آنکه بتوانند نُت موسیقی را بخوانند.

بیش از هزار سال پیش آوانگاری چیزی بیش از چند علامت ساده درج شده در کتاب ها نبود که آن هم در برگیرنده کلمات متن هایی بود که در صومعه های اروپایی و آتشکده های زردشتی سروده می شد. این علائم فقط به کاهنان در یادآوری آهنگ هایی که قبلاً یاد گرفته بودند و به تازگی آنها را نخوانده بودند، کمک می کرد. ولی علائم رفته رفته جزئیات بیشتری را در برگرفتند تا جایی که از کاربرد یادآوری صرف فراتر رفتند و تبدیل به راهنمایانی دقیق شدند.

در این مرحله، موسیقیدانان توانستند موسیقی را مستقیماً از روی علائم اجرا کنند. آنها برای یادگیری دیگر مجبور نبودند که نخست به اجرای شخص دیگری گوش کنند، دیگر مجبور به حفظ کردن آن نبودند و این پیشرفت به گسترش موسیقی جدید کمک کرد. از آن پس وقتی که یک قطعه موسیقی نوشته می شد، سایر موسیقیدانان (که شاید فرسنگ ها دورتر از سازندگان آن زندگی می کردند) می توانستند آن را اجرا کنند، حتی اگر قبلاً آن را نشنیده بودند.

مهم تر از آن، استفاده از علائم موسیقی راه را برای پیچیده تر شدن موسیقی باز کرد و کمک کرد تا قسمت های مستقل چندین خواننده و نوازنده به خوبی با یکدیگر اجرا شوند و سپس امکان فراهم آوردن نت های مناسب هر اجرا کننده برای آهنگساز میسر شد.

علائم زیر و بمی

اگر کلاویه های سفید پیانو را یکی پس از دیگری بنوازید، خواهید دید که به صورت پله پله زیر و بمی صدا تغییر می یابد. بر این اساس، نواختن هر نت روی پیانو یک صدای تنظیم شده و از نظر فرکانسی ثابت تولید می کند. صدا آرام آرام محو می شود، اما بم تر یا زیرتر نمی شود. موسیقی از صداهای تنظیم شده همانند این ساخته شده است که برای نمایش هر یک از نت موسیقی استفاده می شود.

پیانو و سایر سازهای کلاویه ای صرفاً قادر هستند با فاصله معینی یک نُت را بَم تر یا زیرتر اجرا کنند. اما سازهایی مانند ترومبون و مجموعه سازهای زهی قادر هستند فواصل بی شمار فرکانسی بین نت ها را نیز اجرا کنند. اما در عمل، همه سازها و همچنین صدای خواننده ها معمولاً فقط از نت های خاصی استفاده می کنند مانند آن صدایی که شما از صفحه کلید پیانو می شنوید.

اگر روی صفحه کلید پیانو یک نت اجرا شود و سپس نت دیگری در سمت راست آن اجرا شود، گفته می شود که صدای نت دوم اجرا شده بالاتر (زیرتر) از نت اول است. نت سمت چپ صدایی پایین تر (بم تر) تولید می کند. هر یک از این صداها نام خاصی دارند. در نامیدن صداهای زیر و بم در موسیقی دو سیستم وجود دارد:

1) سیستم هجایی: در این شیوه، نام نت ها بر اساس هفت هجای مختلف به صورت زیر است:

Do – Re – Mi – Fa – Sol – La – Si

باید دقت داشت که در برخی از زبان ها نت آخر را به جای آنکه Si تلفظ کنند، Ti تلفظ می کنند.

2) سیستم الفبایی: در این شیوه نام نت ها بر اساس هفت حرف اول زبان انگلیسی تعیین می شود. با وجود آنکه این دو سیستم در نامیدن حروف موسیقی بکار می روند، اما با هم کاملاً در انطباق هستند.

هجایی → Do – Re – Mi – Fa – Sol – La – Si
الفبایی → C – D – E – F – G – A – B

به رغم آنکه کل اسامی نت های موسیقی مشتمل بر هفت نام است، اصوات موسیقی خیلی بیشتر از این هفت نت است، (مثلاً در پیانو، شما حدود پنجاه شستی سفید دارید که هر یک صوتی متفاوت از دیگری ایجاد می کند.) برای نامگذاری اصوات دیگر نیز به صورت دایره وار از همین حروف استفاده می شود. همچنان که روزهای هفته از هفت روز (شنبه، یکشنبه، دوشنبه، سه شنبه، چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه) تشکیل شده اند. اما تاریخ میلیاردها سال بیشتر از این هفت روز است. بدیهی است پس از روز جمعه مجدداً نام روز بعدی شنبه است در موسیقی نیز پس از آنکه یک دوره کامل نت ها نامگذاری شدند (از Do تا Si)، نام نت بعدی مجدداً Do خواهد شد.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «نت های موسیقی»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا کتاب اطلاعات عمومی موسیقی، نوشته ی محمدرضا آزاده فر از نشر نی، منتشر شده در 1394 با شابک 978-964-185-378-7 به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.