معرفی قارچ های شگفت انگیز و خاص

قارچ ها، موجوداتی منحصر به فرد در دنیای زنده محسوب می شوند. اگرچه آنها در برخی ویژگی ها، نشانه هایی از گیاهان را دارند اما با وجود این، برخی صفات جانوری نیز از خود بروز می دهند. به عنوان مثال، در حالی که سلول های آنها مانند گیاهان دیواره سلولی دارند، اما فتوسنتز نمی کنند و قند را مانند جانوران به صورت گلیکوژن (Glycogen) در سلول هایشان ذخیره می کنند. این ویژگی ها باعث شده تا قارچ ها صاحب قلمرو مستقلی بین موجودات زنده باشند. قلمرو قارچ ها؛ با کلی تنوع در اندازه، شکل و نحوه زندگی، از گونه های میکروسکوپیِ تک سلولی گرفته، تا قارچ های پُر سلولی خوراکی یا سمی و از زندگی اَنگلی و البته گاهی بیماری زا تا ساپروفیتی (Saprobiontic)، همه نوع قارچی در این دنیا زندگی می کند.

دنیای قارچ ها مانند همه موجودات زنده دارای جذابیت هایی است که برخی از آنها خاص و ویژه هستند. در ادامه شما می توانید با نمونه های جالبی از قارچ ها آشنا شوید که در ایران و بخصوص در استان های شمالی کشور پیدا می شوند.

قارچ های ستاره زمینی
قارچ های ستاره زمینی (Earthstar) که گونه های متنوعی از قارچ فندقی (Geastrum) را شامل می شوند، از انواع جالب توجه موجودات زنده ای هستند که ظاهر شگفت انگیزشان نظر هر بیننده ای را که در طبیعت با آنها برخورد می کند، جلب می کنند.

دلیل نامگذاری این قارچ ها، شکل خاص آنها پس از باز شدن پوشش خارجی قارچ است. اندام تولید هاگ (Basidiocarp) در این گونه قارچ ها مانند سایر خویشاوندان نزدیکش، کروی شکل است و درون یک پوشش قرار دارد. پوشش خارجی (Peridium) در این قارچ ها با بلوغ هاگ ها، در امتداد درزهای شعاعی شکسته شده و به صورت ستاره ای با 4 تا 12 شعاع، باز و اندام هاگ زای آن نمایان می شود. در واقع، نحوه باز شدن پوشش خارجی قارچ، به آن شکلی ستاره ای می دهد. در این زمان، هاگ های رسیده در اثر برخورد قطرات باران یا تماس حیوانات با اندام هاگ زا و از طریق منفذی که بالای آن قرار دارد، خارج و در هوا پخش می شوند. لایه یا همان پوشش خارجی در واکنش به رطوبت هوا باز می شود تا بهترین زمان برای رهاسازی هاگ ها در اختیار قارچ قرار گیرد. به همین دلیل، اگر رطوبت هوا کم شود، ستاره بسته می شود و پوشش خارجی تا زمان مناسب شدن دوباره شرایط رطوبتی، از اندام هاگ زا محافظت می کند. این قارچ، مثال جالبی از سازگاری موجودات زنده با محیط زندگی شان را نشان می دهد. در حقیقت، هاگ های رها شده، برای جوانه زدن و در نتیجه تولید یک قارچ جدید، به رطوبت بالا نیاز دارند و بدین ترتیب این پوشش، قارچ را از خشک شدن محافظت می کند.

قارچ های آشیانه پرنده
قارچ های آشیانه پرنده (Bird’s Nest Fungi) به دلیل شکل جالبی که دارند همواره مورد توجه علاقه مندان به دنیای قارچ ها بوده اند. گونه های مختلف این قارچ ها در خانواده نیدولاریا (Nidulariaceae) جای دارند.

پوشش خارجی قارچ های این خانواده شبیه یک زنگوله وارونه است که در آن اندام های بارده قارچ قرار می گیرند. شکل این قارچ ها، به آشیانه پرنده ای می ماند که در آن چند عدد تخم گذاشته شده است. بطوریکه پوشش خارجی، لانه و اندام های بارده کوچکِ داخلش، تخم های پرنده را تداعی می کند، تا جایی که حتی افرادی که اطلاعی از ساختارهای قارچی ندارند، این گونه را لانه نوعی پرنده تصور می کنند. علاوه بر شکل زیبا و حیرت انگیز این قارچ، نحوه رها شدن هاگ های آن نیز منحصر به فرد است. در پایه اندام های بارده، طنابی از ریسه قارچ، به شکل فنر فشرده جاسازی شده است. زمانی که قطره باران درون پوشش قارچ فرو می افتد، اتصال پایه اندام بارده با دیواره داخلی پوشش قارچ در اثر ضربه قطره آب جدا شده و کلاهک آن با شتاب به بیرون از پوشش قارچ پرتاب می شود. در همین حال، طناب ریسه ای که به کلاهک متصل است، از سمت پایه باز می شود و با برخورد کلاهک اندام بارده با یک جسم سخت، مثلاً گیاهی که در اطرافش روییده باشد، دور آن می پیچد و کلاهک از طناب آویزان می ماند. در این هنگام، با زخمی شدن کلاهک در اثر عوامل محیطی، هاگ ها آزاد و در هوا پخش می شوند. این پرتاب های انفجاری به قارچ کمک می کند تا هاگ ها در مسافت های دورتری پخش شوند. رکورد پرتاب در این قارچ ها 569 سانتیمتر گزارش شده است.

قارچ های توپ پفکی
توپ پفکی ها (Puffballs) گونه هایی از گونه لیکوپردون (Lycoperdon) و از خویشاوندان نزدیک (در واقع پسر عموهای) ستاره های زمینی هستند. بعضی از آنها روی کُنده های درختان، روی الوار یا زمین های جنگلی زندگی می کنند.

شما می توانید اندام باردهی این قارچ ها را که شبیه توپ است روی چمن های شهری، زمین های گلف و مزارع علفی پیدا کنید. جذابیت این قارچ ها که اغلب شان خوراکی هستند، مربوط به نحوه آزاد شدن هاگ هایشان است. ظاهر این قارچ ها تا حدی شبیه قارچ های کلاهک دار خوراکی است، با این تفاوت که اندام باردهی توپ پفکی ها همیشه بسته است، در حالی که کلاهک قارچ های معروف خوراکی، هنگام بلوغ باز شده و هاگ ها که روی تیغه هایی زیر کلاهک تشکیل می شوند، به صورت غیر فعال آزاد می شوند. اما هاگ های توپ پفکی ها به صورت پاشیده شدن (با فشار) آزاد می شوند. یکی از صحنه های دیدنی در طبیعت، لحظه رها شدن هاگ این قارچ ها است. ضربه های قطره های باران در برخورد با اندام بارده این قارچ ها، نیرویی ایجاد می کند که هاگ ها را به صورت انفجاری آزاد می کند و با انتشارشان در هوا، دود ابر مانند سفید رنگی بر فراز قارچ پدید می آید.

قارچ های گیرومیترا
شکل عجیب قارچ های گیرومیترا (Gyromitra) مربوط به اندام باردهی (Apothecium) آنها است که چین خوردگی هایی شبیه مغز دارد.

اندام باردهی مغز مانند این گونه قارچ که حدود 10 سانتیمتر بزرگی دارند، می تواند به رنگ های مختلف قرمز، شاه بلوطی، ارغوانی، سیاه و قهوه ای طلایی دیده شود. گونه های مختلف این قارچ در مناطق مختلفی از اروپا زندگی می کنند. این جانداران را بیشتر می توانید در پای مخروط داران پیدا کنید. در این مورد که آنها خوراکی هستند یا نه، باید گفت بعضی از مردم این قارچ ها را می خورند و حتی خوشمزه می دانند اما افرادی هم هستند که آنها را می خورند و می میرند! این یعنی بین یکی از گونه های خوراکی آن که Gyromitra Esculenta نامیده می شود احتمالاً نمونه های سمی هم وجود دارند. این قارچ در کشورهای اسکاندیناوی و اروپای شرقی غذای لذیذی شناخته می شود، در حالی که در اسپانیا فروش شان به دلیل امکان سمی بودن برخی انواع شان، ممنوع است.

زهرابه ای که در این گونه یافت شده است، سمی حلّال در آب به نام گیرومیترین است. گفته می شود برای مصرف خوراکی این قارچ، می توان با آب پز کردن و دور ریختن آب و تکرار این عمل برای چندین بار، از خطرات سم قارچ در امان ماند، اما از آنجایی که ممکن است این عمل در خیلی از مواقع کارساز نباشد، این قارچ در بسیاری از کشورها، به همراه هشدارهای ایمنی برای مصرف خوراکی به فروش می رسد.

فراموش نکنید شما به هیچ وجه نباید قارچی را که در جایی سبز شده است و آن را نمی شناسید بخورید و یا حتی آن را مزه مزه کنید.

[toggle title=”برای مشاهده منابع اینجا کلیک کنید.” state=”close” ]

مقاله علمی و آموزشی «معرفی قارچ های شگفت انگیز و خاص»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله مهدی میرزایی در مجله دانشمند، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.

[/toggle]