جنگ روانی چیست؟

تاکنون تعاریف متنوغی بر اساس شرایط، از جنگ روانی شده است. وزارت جنگ آمریکا در سال 1995 در آئین نامه رزمی تعریف زیر را ارائه کرده است: «جنگ روانی استفاده برنامه ریزی شده از تبلیغات و سایر اعمالی است که قبل از هر چیز با هدف تاثیر بر نظریات، احساسات، مواضع و رفتار جوامع دشمن، بی طرف یا دوست به شیوه ای خاص برای دستیابی به اهداف ملی صورت می گیرد.»

جنگ روانی همان جنگ کلمه و عقیده است، که به صورت مخفی، آشکار، شفاهی و یا کتبی انجام می شود. اساساً جنگ روانی سلاحی است که به انسان و عقل او توجه دارد. پل لاین برگر در خصوص جنگ روانی می نویسد: «جنگ روانی، استفاده از تبلیغات ضد دشمن، همراه با اقدامات عملی است که ماهیت نظامی، اقتصادی یا سیاسی دارد.»

به این ترتیب جنگ روانی مجموعه اقدامات تبلیغی – روانی است که کشور یا گروهی برای اثرگذاری و نفوذ بر عقاید و رفتار دولت ها و مردم در جهت مطلوب به پشتیبانی زمینه ها و ابزارهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی انجام می دهد. تفاوت تعریف مذکور با دیگر تعاریف جنگ روانی در نظر گرفتن زمینه ها و ابزارهای اقتصادی، نظامی، سیاسی – دیپلماتیک و ارتباطی است. در صورتی که تعاریف متداول بیشتر به ابزارهای تبلیغی – روانی تاکید دارد.

به مفهوم دیگر در موضوع های سیاست خارجی و روابط بین الملل چهار ابزار نظامی، دیپلماتیک، اقتصادی و تبلیغی – ارتباطی وجود دارند که در یک تفکر سامانه ای، ترکیبی از این چهار عنصر باعث موفقیت می شود و کمتر امکان دارد تنها یک عنصر مانند تبلیغات، بتواند کارساز باشد. فشارهای عملی در جنگ روانی عبارتند از:

1. فشارهای اقتصادی
2. فشارهای نظامی
3. فشارهای سیاسی – دیپلماتیک
4. فشارهای فرهنگی – اجتماعی

در این مقاله شما می توانید با روش های جنگ و عملیات روانی آشنا شوید.

انواع جنگ روانی

محمد شیرازی در کتاب جنگ روانی و تبلیغات، جنگ روانی را به سه دسته تاکتیکی، تحکیمی و استراتژیک تقسیم کرده است.

جنگ روانی تاکتیکی

این نوع از جنگ روانی معمولاً در محدوده ای کوچکتر و با اهدافی مشخص انجام می شود و افراد نظامی و غیر نظامی وفادار به دشمن حاضر در صحنه عملیات رزمی را مورد توجه و هجوم قرار می دهد. موفق شدن در جنگ روانی تاکتیکی که عموتاً متوجه یگان های مشخصی از نیروهای دشمن است باعث بالا رفتن کارآیی و توان رزمی نیروهای خودی می شود.

مقصود از اجرای این نوع از جنگ روانی وادار ساختن نیروهای دشمن به فرار یا تسلیم به صورت گروهی و یا فردی، تضعیف اراده و پایداری، کاهش روحیه و در نهایت گمراهی فرماندهان دشمن است. سعی مجریان جنگ روانی تاکتیکی، بر آن است که فرماندهان دشمن را مجبور سازند تا عملی انجام دهند که نتیجه اش به ضرر خودشان و به نفع مجریان جنگ روانی باشد. از این شیوه بخصوص در جبهه های جنگ استفاده می شود.

برای نمونه پخش اوراق تبلیغاتی در خصوص نحوه تسلیم شدن، امکانات و امتیازات یا دستورالعمل های مصوب در ژنو در خصوص حقوق اسرا از نمونه های تبلیغات چاپی است اما می توان به استفاده از بلندگو در جنگ ایران و عراق و پخش برنامه های رادیویی کوتاه برد و… اشاره داشت که عامل مهمی در تبلیغات جنگ روانی تاکتیکی است. از دیگر موارد می توان همزمانی بمباران نقاط حساس در ایجاد شایعه های مخرب را نیز در این بخش منظور کرد.

جنگ روانی تحکیمی تثبیتی

به این نوع از جنگ روانی استحکامی استقراری و تثبیتی نیز گفته می شود که به منظور سهولت عملیات و پیشرفت و افزایش میزان همکاری مردم غیر نظامی در سرزمین خودی یا سرزمین هایی که توسط نیروهای خودی اشغال شده است اجرا می شود.

مقصود نهایی از طراحی و اجرای جنگ روانی تحکیمی، پیروزی در جنگ، برقراری صلح و حفظ پیروزی بدست آمده است. در این نوع از جنگ مجریان فعالیت ها و اقدام های خود را به جلب اعتماد و پشتیبانی مردم و همچنین ارائه آموزش های لازم به آنان به قصد افزایش سطح آگاهی و شناخت نسبت به اقدام ها و دسیسه های دشمن و ایستادگی در برابر اکاذیب و شایعات، معطوف دارند.

مسئولان دولتی و سیاستمداران به ویژه رهبران محبوب مردم نقش بسیار موثری در پیشبرد اهداف جنگ های روانی تحکیمی بر عهده دارند.

در این شیوه از جنگ سعی می شود با برنامه ریزی های تبلیغاتی مشروعیت نظامیان مهاجم بالا برده شود، به گونه ای که شهروندان احساس حقارت از اشغال نداشته باشند و پیروزی دشمن را پیروزی خود محسوب کنند.

جنگ روانی استراتژیک

این نوع جنگ شامل فعالیت های بلندمدت و گسترده ای است با استفاده از نقاط آسیب پذیر نظامی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی و… که علیه بخش عمده یا تمامی مردم یک جامعه بکار می رود که باعث سستی آرمان ها و عقاید می شود و ملت ها را نسبت به تمدن و فرهنگ و اصولی که بر اساس آن حرکت می کنند به شک و تردید می اندازد زیرا از بین بردن اراده دشمن که قصد پایداری دارد بسیار مهم تر و با ارزش تر از توانایی های مادی و قدرت او است.

بسیاری از اوقات سعی برای متلاشی کردن نظامی و مادی دشمن بر اراده مردم تاثیر معکوس دارد و آنان را برای مبارزه مقاوم تر می سازد. بنابراین متخصصان جنگ روانی استراتژیک باید بکوشند تا شرایطی فراهم آورند که طی آن دشمن با میل و اراده خود از آنان پیروی کند. این نوع از جنگ روانی دارای مقاصد دوربرد بوده و منظور اصلی آن تغییر عقاید، تمایلات، ارزش ها، از بین بردن نیروی پایداری و مقاومت دشمن بوسیله نیروهای داخلی یعنی مردم آن است.

جنگ های روانی استراتژیک چون در بلندمدت هستند به راحتی و بدون پژوهش های عملی قابل رویت نیستند. برای مثال افتتاح شبکه های رادیو تلویزیونی که در ظاهر برنامه های بدون تبلیغات است اما در باطن این رسانه ها به تخریب جامعه مورد نظر پرداخته و جبهه ای مثبت از خود و جبهه ای منفی از مسئولان آن کشور در اذهان شهروندان ایجاد می نمایند و به این ترتیب یورش نظامی و به تعبیر خود، آزادی مردم را به وجود می آورند.

تبلیغات ابزار اصلی جنگ روانی

جنگ روانی برخلاف جنگ های دیگر که از قدرت زور استفاده می نمایند از قدرت شرطی کننده یا نامرئی برای تحت تاثیر قرار دادن مخاطبان خود استفاده می کند. در این جنگ ابزارهای نظامی بیشتر جنبه ظاهری و صوری را در تکمیل جنگ روانی دارند و قدرت اصلی در فعالیت های تبلیغاتی نهفته است.

نشان دادن سلاح های پیشرفته خیلی مهم تر از بکار بردن آن در جنگ روانی است مانند احتمال زیاد استفاده آمریکا از سلاح های اتمی برای فتح عراق که در اکثر رسانه ها نیز منعکس گردید ولی هیچگاه از این وسیله استفاده نشد و یا در اکثر تحلیل های مربوط به سلاح های پیشرفته مانند هواپیماها و موشک ها اعلام می گردید که این سلاح ها توان مجهز شدن به سلاح های اتمی نیز دارند هر چند که در هیچ کجایی به احتمال استفاده از کلاهک ها یا بمب های اتمی اشاره نشده باشد.

Propaganda یا تبلیغات سیاسی، تلاشی است منظم و سنجیده برای شکل دادن به ادراک ها، ساختن یا دستکاری کردن شناخت ها و هدایت رفتار برای دستیابی به یک پاسخ که خواسته مورد نظر مبلغ را تقویت می کند. تبلیغ تلاشی برای برقراری ارتباط مستقیم و هدایت شده با هدفی از پیش تعیین شده است.

ترنس کوآلتر می گوید: «تبلیغات عبارت است از تلاش عمدی که توسط برخی افراد یا گروه ها با بهره گیری از وسائل ارتباطی برای کنترل یا شکل دادن نگرش دیگر گروه ها انجام می شود، با این هدف که عکس العمل آنها را به یک موفقیت ویژه به اندازه ای که مطلوب تبلیغاتچی باشد، تحت تاثیر قرار گیرد.»

عملیات روانی

عملیات روانی شاخه ای از جنگ روانی است که به منظور تاثیر یا حصول تغییر در برداشت ها، عقاید و احساسات فرد یا گروه معین (دوست یا دشمن) در جهت پشتیبانی از اهداف و منافع کشور بکار می رود.

صلاح نصر از نویسندگان مصری در تعریف عملیات روانی می گوید: «عملیات روانی همان جنگ کلمه و عقیده است، خواه به صورت مخفی، آشکار، شفاهی و یا کتبی باشد. اساساً سلاحی است که به انسان و عقل او توجه دارد و هرگاه امکان برقراری ارتباط عاطفی با مخاطب را داشته باشد می تواند به اعماق آن نفوذ کند.»

عملیات روانی عملیات طرح ریزی شده برای انتقال علائم و اخبار گزینش شده به مخاطبان به منظور تاثیرگذاری بر عواطف، انگیزه ها، شیوه استدلال عینی و در نهایت رفتار دولت ها، سازمان ها، گروه ها و افراد بیگانه است و اصطلاحاً به آن دسته از اقداماتی گفته می شود که به منظور ایجاد تاثیر روانی روی فرد یا جامعه مورد نظر به اجرا گذاشته می شود تا در نتیجه آن اهداف نهفته در ورای این عملیات تامین گردد. به عبارت دیگر عملیات روانی استفاده حساب شده تبلیغات و شعارها بر ضد حریف در زمان جنگ یا اعلام وضعیت فوق العاده به منظور پشتیبانی از دستاوردهای کوتاه مدت و بلندمدت ملی است.

در فرهنگ وزارت آمریکا آمده است: «عملیات روانی عبارت است از استفاده برنامه ریزی شده یک کشور یا گروهی از کشورها از تبلیغات و سایر اقداماتی که به قصد تاثیرگذاری روی عواطف، نظرات، مواضع و رفتار طرف دیگر (دوست، دشمن و بی طرف) به گونه ای به تحقق سیاست و اهداف کشورهای اجرا کننده طرح کمک کند.»

عملیات روانی سفید

در این نوع عملیات روانی، منبع پیام خود را معرفی می کند و همچنین بیان می کند که از کدام محل و مکان و یا کشور پیام می فرستد. منبع پیام به انتشار اخبار و اطلاعات صحیح می پردازد به صورتی که شنونده و یا مخاطب، وی را خیرخواه می داند. هدف این نوع عملیات جلب اعتماد مخاطب است تا در آینده به نیات واقعی خود برسد. این نوع عملیات از منابع رسمی تایید شده و معلوم سرچشمه می گیرد.

عملیات روانی سیاه

این نوع عملیات بستگی زیاد به القاء دارد و متکی بر پخش رادیویی است و اولین بار در جنگ جهانی دوم استفاده شد. در این نوع عملیات روانی وانمود می شود که اخبار از ایستگاه رادیویی در داخل خاک دشمن (خاک کشور مخاطب) پخش می شود.

عملیات روانی خاکستری

چیزی بین عملیات روانی سفید و سیاه است و منبع خبر به درستی اعلام می شود ولی در مورد صحت خبر باید شک داشت. به عنوان مثال جریان تصرف خلیج خوک ها در کوبا، صدای آمریکا دخالت آمریکا را انکار کرد. در این عملیات روانی، منبع واسطه، منبع اصلی است. به عنوان مثال رادیو بیگانه خبری را از قول منبع آگاه در رژیم یا یک دیپلمات که نمی خواهد نامش فاش شود، نقل می کند.

اقدام پنهان

اقدام پنهان به معنی فعالیت یا فعالیت هایی است که یک دولت برای تاثیر گذاشتن بر شرایط سیاسی، اقتصادی یا نظامی کشورهای دیگر انجام می دهد. به گونه ای که نقش آن دولت در این فعالیت ها فاش نشود. اقدام پنهان انواع گوناگونی از فعالیت ها را شامل می شود:

• تبلیغات: دادن اطلاعات اشتباه و انجام عملیات روانی برای تاثیرگذاری بر اذهان.
• فعالیت سیاسی: فعالیت سیاسی یک پله بالاتر از تبلیغات است و به کمک تبلیغات کاری می کند که اقدام اطلاعاتی مستقیم تر و بیشتر روی کشور حریف تاثیر بگذارد.
• فعالیت اقتصادی: فعالیت اقتصادی تاثیر زیادی روی مردم دارد. مثل تحریم اقتصادی، جعل پول، تخریب محصولات کشاورزی.
• کودتا: تغییر ناگهانی همراه با اجبار در ارکان یک دولت.
• اقدامات شبه نظامی: اقداماتی که نیروهای مردمی به همراه نظامیان برای رسیدن به هدفی خاص انجام می دهند.
• اقدامات نظامی: ورود و دخالت مستقیم در عملیات نظامی علیه کشورهای دیگر.

اقدامات روانی

به فعالیت یا عملی گفته می شود که در راستای عملیات روانی صورت می گیرد و سعی در تاثیرگذاری بر افکار و رفتار مقابل دارد.

تاریخچه عملیات روانی

عملیات روانی همراه با تفکر انسان به وجود آمده است. انسان ها برای تحت تاثیر قرار دادن مخاطب خود به شیوه ها و ترفندهایی متوسل می شده اند و این فعالیت از ارتباط چهره به چهره دو فرد گرفته تا اجتماعات کوچک و بزرگتری ادامه یافته است و این گونه فعالیت ها و اقدامات در زمان های خاص همچون بحران ها، جنگ ها و نزاع های محلی به صورت های مختلف و گوناگونی اتفاق افتاده است.

استفاده از عملیات روانی در همه مقاطع تاریخ دیده شده است و کمتر صفحه ای از تاریخ حیات سیاسی و نظامی بشر را می توان یافت که خالی از این عنصر باشد. محققان زیادی در پی یافتن قدیمی ترین نمونه های استفاده از جنگ روانی بوده اند. در این میان پل لاین بارگر سابقه استفاده از جنگ روانی را به جنگ کیدئون با مادها نسبت می دهد. در این جنگ کیدئون برخلاف رسوم نظامی زمان خود که هر دسته صد نفره یک مشعل داشتند، به هر یک از سپاهیان مشعلی داد و این توهم را در ذهن دشمن ایجاد کرد که تعداد افرادش، صد برابر میزان واقعی است. در نتیجه توانست بدون هیچ درگیری به پیروزی دست یابد.

جنگ، عملیات و اقدامات روانی

جنگ روانی، عملیات روانی و اقدامات روانی با توجه به ابزار، محیط و زمان، تعاریف گوناگونی دارند. جنگ روانی، که امروزه جای خود را به عملیات روانی داده، مجموعه عملیات های منسجم، هدفمند و برنامه ریزی شده ای هستند که برای دستیابی به اهداف ملی از قبیل براندازی یا تغییر ساختار سیاسی و نظامی یک دولت متخاصم به اجرا در می آیند.

عملیات روانی، همانند عملیات نظامی سلسله اقداماتی است که برای رسیدن به هدفی خاص و محدود، از نظر زمان و مکان، برای غلبه بر حریف انجام می شود. تفاوتی که در این دو عملیات وجود دارد یکی در استفاده از ابزاری است که بکار گرفته می شوند و دیگر در هدف آنها است. در عملیات نظامی، از ابزار سخت برای تصرف زمین و جسم انسان ها استفاده می شود در حالی که شگفت آفرینی عملیات روانی در این است که به کمک ابزار نرم، اراده، فکر و روح انسان ها به تسخیر در می آید. اقدام روانی فعالیت یا فعالیت هایی است که یک دولت، سازمان یا گروه، با بکارگیری شیوه های روانشناختی، برای تاثیر گذاشتن بر شرایط سیاسی، اقتصادی، فرهنگی یا نظامی طرف مقابل انجام می دهد.

به عبارت ساده تر، اقدامات روانی به فعالیت هایی گفته می شود که زیر مجموعه یک یا چند عملیات روانی هستند و عملیات روانی خود زیر مجموعه جنگ روانی است. البته همانطور که قبلاً گفته شد امروزه واژه جنگ روانی جای خود را به عملیات روانی داده است. چنانچه جنگی متصور باشد برای پیشبرد آن و رسیدن به اهداف مورد نظر، بطور حتم، نیاز به یکسری عملیات خواهد بود و مطمئناً در هر عملیاتی یکسری اقدامات و فعالیت ها صورت خواهد گرفت.

استاد دانشگاه ملی جنگ آمریکا – جان کالینز – جنگ روانی را استفاده طراحی شده از تبلیغات و ابزارهای مربوط به آن، برای نفوذ در خصوصیات فکری دشمن، با توسل به شیوه هایی که موجب پیشرفت مقاصد امنیت ملی شود، تعریف کرده است و معتقد است این جنگ انعطاف پذیرترین ابزار برای دستیابی به اهداف جنگ سرد است.

برخی عملیات روانی را عملیات طرح ریزی شده برای انتقال علائم و اخبار گزینش شده به مخاطبان به منظور تاثیرگذاری بر عواطف، انگیزه ها، شیوه استدلال عینی و در نهایت رفتار دولت ها، سازمان ها، گروه ها و افراد بیگانه دانسته اند.

گروهی آن را استفاده حساب شده تبلیغات و شعارها بر ضد حریف در زمان جنگ یا اعلام وضعیت فوق العاده به منظور پشتیبانی از دستاوردهای کوتاه مدت و بلندمدت ملی دانسته اند. حریف، هم می تواند به گروه های متخاصم اطلاق شود و هم به گروه های بی طرف یا حتی به گروه های خودی (دوست). همچنین از عملیات روانی به عنوان عملیات برنامه ریزی شده برای فرستادن اطلاعات و معیارهای گزینش شده به مخاطبان به منظور تحت تاثیر قرار دادن هیجانات، انگیزه ها استدلال های عینی و رفتار حکومت، سازمان ها و یا گروه ها به منظور اغوا یا تقویت نگرش ها یاد شده است.

در نهایت می توان برآیند تعاریف مذکور را چنین بیان کرد: «عملیات روانی عبارت است از استفاده دقیق و طراحی شده از تبلیغات و سایر امکانات به منظور تاثیرگذاری بر افکار، احساسات، تمایلات و رفتار گروه های دوست، دشمن و بی طرف، برای دستیابی به اهداف ملی.»

اهداف جنگ یا عملیات روانی

همانطور که بیان شد، هدف از اجرای عملیات روانی تغییر یا اصلاح رفتار و اندیشه طرف مقابل برای رسیدن به اهداف مورد نظر است. استفاده از این ابزار، در کنار ابزارهای دیگر، می تواند موجب تسریع در حصول نتیجه و کاهش هزینه های عملیاتی گردد. برخی از اهداف سیاسی و نظامی عملیات روانی عبارتند از:

• بی اعتبار نمودن رهبران کشور مورد نظر (کشور هدف)
• بزرگ نمودن نقاط ضعف حکومت و نظام
• منحرف نمودن احساسات ملی مردم، جهت سلب پشتیبانی از حکومت
• ایجاد اختلال در منافع و مصالح مردم
• ایجاد شکاف در بین مردم و مدیران
• ایجاد اختلال بین مردم و جناح ها
• تقویت گروه ها و سازمان های مخالف و وادار نمودن آنان به مقاومت و فشار بر سران کشور
• ایجاد شکاف و اختلاف بین کشور هدف و هم پیمانان منطقه ای او
• بی اعتبار نمودن فرماندهان نظامی کشور مورد نظر (هدف)
• منحرف نمودن احساسات ملی مردم، در جهت سلب پشتیبانی از نیروهای مسلح
• بزرگ نمودن نقاط ضعف نیروهای مسلح
• بزرگ نمودن گروه های شورشی و مخرب
• حمایت معنوی از گروهای درگیر داخلی مسلح
• افشای فعالیت های نیروهای مسلح
• ایجاد جو عدم اعتماد در میان فرماندهان
• ایجاد جو عدم اطمینان در مورد جنگ افزار و تجهیزات در مردم و فرماندهان نظامی
• القای شک و تردید به فرماندهان نظامی در زمیه غیر مشروع و غیر عادلانه بودن اقدامات شان
• حفظ روحیه نیروی مسلح خودی و آماده نگه داشتن آنان
• کاهش آثار نظامی کشور هدف از بهره برداری از تمام آسیب پذیری های روحی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی آن کشور.

شیوه های جنگ روانی

در طول تاریخ همواره زمانی که ملت یا کشوری آماج جنگ روانی دولت های خارجی قرار می گیرد، دولت های خارجی می کوشند تا برای ضربه زدن به پیکر یک ملت، در بافت فکری و ذهنی آنان تاثیر بگذارند. این دولت ها با ایجاد جنگ روانی و فراهم کردن جوی آکنده از بدبینی و تحمیل شرایط بحرانی، می کوشند ذهن مردم را به سوی اهداف مورد نظر خود سوق دهند و به مصداق مثل «از آب گل آلود ماهی گرفتن» عرصه را برای جولان و تاخت و تاز خویش مهیا سازند. در این راستا یکی از مهم ترین وظایف و مسئولیت ها به عهده بنگاه های سخن پراکنی و مطبوعات خارجی است. این بنگاه ها می کوشند تا با تاثیرگذاری بر مردم و انحراف اذهان آنها از مشکلات و مسائل ناشی از تسلط امپریالیسم در کشورشان و پخش اخبار مغرضانه و جعل و تحریف شده، هر نوع تفکر سازنده مردم را هرچه بیشتر به بیراهه بکشانند و منافع و مطامع استعماری کشورهای امپریالیستی خود را حفظ و یا توجیه کنند.

بنگاه های سخن پراکنی و مطبوعات خارجی برای رسیدن به این اهداف از شیوه های مختلف تبلیغ سیاسی مثل ایجاد جو کاذب از پخش و نشر شایعات، دروغ پردازی، تحریف شعارها، محو چهره های انقلابی و ایجاد چهره های کاذب، القای افکار نادرست، تضعیف نهادهای انقلابی، ایجاد رقابت بین نهادها و شخصیت ها، دامن زدن به اختلافات داخلی، کمک به ایجاد درگیری های داخلی و یا فراهم آوردن زمینه های ذهنی آن استفاده می کنند. این شیوه ها معمولاً برای تاثیرگذاری بر نگرش افراد یک جامعه و تغییر آن در راستای اهداف از پیش تعیین شده بکار می روند که عبارتند از:

شایعه

شایعه پدیده ای است که بر اساس شنیده ها و زمینه قبلی افکار عمومی شکل می گیرد. شایعه یا از یک خبر ناشی می شود و یا بر پایه هیاهویی بی اساس به وجود می آید. در دنیای امروز شایعه به ابزاری در دست صاحبان قدرت جهت به راه انداختن جنگ روانی تبدیل شده است.

در لغتنامه دهخدا شایعه خبری است که فاش می شود، اما صحت و سقم آن معلوم نیست و یا به عبارت دیگر، شایعه در اصصلاح امروزی خبر بی اصل و نادرست است که در میان مردم بر سر زبان ها بیفتد. برخی از کارشناسان تبلیغات، شایعه را چنین تعریف می کنند: «شایعه عبارت است از انتقال پیام یا خبری به طریق شفاهی (رو در رو) که می تواند در اندک زمان در سطح وسیعی از جامعه انتشار یابد و بدون آنکه منبع آن شناخته شود و یا معلوم شود که از کجا سرچشمه گرفته است.»

تحریف واقعیات

یکی از روش های جنگ روانی تحریف واقعیت است. تحریف عبارت است از قلب واقعیات و انحراف اذهان عمومی از حق به باطل، بازی با حقایق مسلم و دگرگون جلوه دادن مسائل. البته در تحریف به وضوح دروغی گفته نمی شود، اما واقعیات به صورت دیگری نمایان می شود و در نهایت، شکل مسخ شده ای از حقایق که با دروغ برابری می کند، جلوه گر می شود.

اغراق و مبالغه

آنچه مسلم است یکی از ساده ترین روش ها برای ایجاد جوی آشفته، اغراق و مبالغه است. نقاط ضعف کوچک و بی اهمیتی را که می توان با تدبیری مختصر حل و برطرف کرد، توسط نیروهای متخاصم به صورت نواقصی بزرگ و غیر قابل حل جلوه گر می شود و با بزرگنمایی هرچه بیشتر به نمایش در می آید. اغراق و مبالغه نه تنها می تواند در جهت بزرگ نشان دان نقاط ضعف باشد، بلکه می تواند از اهمیت توانایی ها و قابلیت های آن بکاهد و از طریق کوچک جلوه دادن نقاط مثبت، صورت پذیرد.

تفرقه افکنی

ایجاد تفرقه یکی دیگر از حربه های شناخته شده برای ایجاد جنگ روانی در میان آحاد یک ملت است. البته باید متذکر شد که شگردهایی چون پخش شایعات و دروغ، اغراق و مبالغه، تحریف و سایر ترفندهایی از این دست، خود موجب بروز تفرقه و نفاق در میان مردم نمی شود، بلکه زمینه را برای به وجود آوردن شرایط آماده می سازد.

می توان گفت که ضرب المثل «تفرقه بینداز و حکومت کن» یکی از شگردهای مهم در جنگ روانی است. هرگاه کشور یا گروه و دسته ای، خواسته است بر مردم و یا گروه های دیگر تسلط پیدا کند بذر نفاق و تفرقه پاشیده و از زمینه مستعد آنان برای برداشت مطلوب استفاده کرده است. گسستگی در میان آحاد یک ملت بهترین شرایط بحرانی را برای ایجاد پراکندگی فکری و به هدر رفتن انرژی مثبت و کارآیی را در این درگیری ذهنی موجب شده و جنگ روانی را باعث می گردد.

فریب کاری

در فریب کاری یا استراتژی دروغ بزرگ، کوشش می شود تا مخاطب به سمت فضای روانی متفاوت با واقعیات سوق داده شود. این فضای روانی برای گروه مخاطب باید به گونه ای ساخته و پرداخته شود که بدون ابراز مقاومت در آن فضا قرار بگیرد و مفاهیم و علائم انتقالی، مورد پذیرش او قرار گیرد. بنابراین مجری طرح فریب، تمام تلاش خویش را بکار می گیرد که روان مخاطب را مورد تهاجم قرار دهد تا به نتیجه مطلوب نائل آید. از دیدگاه روانشناسی، فردی که در حال منازعه با حریف یا دشمن است همواره کوشش می کند تا هوشیار باقی بماند؛ زیرا احساس می کند که در هر لحظه در معرض خطر قرار دارد و طبیعی است که در برابر هر حرکت و رفتار دشمن و طبیعتاً او نیز در مقابل رفتارهای او مقاومت کند. تمام هنر تاکتیک فریب کاری، شکستن این مقاومت در حریف است.

در تاکتیک فریب معمولاً از روش های زیر استفاده می شود:

1. برچسب زدن
2. تغییر جبهه (انحراف افکار از موضوع اصلی به موضوعی فرعی)
3. دوپهلو صحبت کردن
4. انتقال (استفاده از موقعیت و مقام چیزی برای پذیرش چیزی دیگر)

تحریک

منظور از تحریک، انجام اقدام هایی است که روی حالات و رفتار مخاطبان تاثیر می گذارد. در این روش، متخصصان جنگ های روانی با ارائه پیام ها و اطلاعات آگاهی دهنده، به تحریک احساسات مخاطبان می پردازند و آنان را به سوی تحقق اهداف مورد نظر خود سوق می دهند. احساس همدردی، تنفر، خشم و غضب از جمله مفاهیم تعیین کننده در این روش است که مورد توجه قرار می گیرند.

روشنگری

وظیفه اساسی کارشناسان جنگ های روانی در این روش، ارائه حقایق و آشنا ساختن مخاطبان با اهدافی است که باید در پیش گیرند. به عبارت دیگر در این روش تلاش بر این است تا درک منحرف و نامتوازن مخاطبان با حقیقت همسان و هماهنگ شود. البته کارشناسان باید تحلیل و شناخت دقیقی از اعتقادات، افکار، تمایلات و نحوه رفتار مخاطبان خود داشته باشند؛ زیرا در غیر این صورت امکان دارد پس از انتشار حقایق، خلاف رفتار مطلوب نظر مجریان جنگ روانی از آنان بروز کند.

روشنگری دو ویژگی عمده به همراه دارد، اول آنکه شرایطی را فراهم می کند تا مخاطبان خودی با آگاهی از حقایق، در برابر تهاجم سیل شایعات و اکاذیب مقاوم شوند و از طرفی تلاش دو چندان برای نیل به اهداف از خود به نمایش گذارند و در نتیجه پایداری آنان در برابر تهدیدات دشمن افزایش یابد. کارشناسان جنگ های روانی در رویارویی با دشمن می کوشند با بکارگیری این روش یعنی روشنگری در مخاطبانی که در جبهه دشمن هستند نسبت به رهبران سیاسی و نظامی آنان شک و تردید ایجاد کنند و به جو بی اعتمادی، بدبینی و دلسردی نسبت به اهداف در میان آنان دامن زده و در نهایت پایداری و تلاش ایشان در دستیابی به اهداف را ضعیف و سست کنند.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «جنگ روانی چیست؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد.