برای خریدن سفال به کجا سفر کنیم؟

قدمت هنر سفالگری به تاریخ زندگی بشر باز می گردد. مردم ایران به سبب موقعیت خاص جغرافیایی و قرار گرفتن بر سر شاهراه تمدن های قدیم، از نخستین و چیره دست ترین سازندگان اشیای سفالین به شمار می رفته اند. به روایت مورخان، ایرانیان اولین سفالگران بوده که با الهام از گل های خشک شده در کنار آتش حین پخت غذا اندیشه سفالگری به ذهن شان آمد و اختراع این هنر ظریف و دقیق به زنان نسبت داده شده است.

در این مقاله شما می توانید با مراکز سفالگری مشهور ایران که برای خریدن سفال با کیفیت مناسب می باشند، آشنا شوید.

برای پیدا کردن بهترین سفال های دست ساز، لالجین (Lalejin) همدان اولین مقصد مناسب است. لالجین یکی از شهرهای شهرستان بهار در استان همدان ایران است و با داشتن جمعیتی در حدود 20 هزار نفر به عنوان مرکز تولید سفال و سرامیک خاورمیانه شناخته شده است. 80 درصد از جمعیت شهر لالجین به پیشه سفالگری و سرامیک کاری اشتغال دارند. لالجین به سبب برخورداری از خاک به صورت یکی از مراکز عمده ساخت سفال و سرامیک ایران و جهان به شمار می رود و محصولات هنرمندان سختکوش آن علاوه بر شهرهای دور و نزدیک ایران به بسیاری از کشورهای دیگر صادر می شود. سفالینه های ساخت لالجین بسیار متنوع است و انواع ظروف تزئینی و مصرفی را شامل می شود.

خاک لالجین رسی و بیشتر سفال های این منطقه بدون نقش و با لعاب یکدست به بازار عرضه می شود. محصولات این منطقه بسیار متنوع و از حیث خاک و لعاب بطور نسبی مرغوب تر از سایر نقاط ایران است. رنگ لعاب هایی که در همدان ساخته می شود اغلب لاجوردی، آبی، سرمه ای، حنائی، زرد، سبز، فیروزه ای و قهوه ای است. سفال های همدان گاه به طریقه رو رنگی نقاشی می شود و گاه با نقوشی مقعر، منقوش می شود و هنگام لعاب دادن نقاط گودتر از لعاب پُر شده و در نتیجه به صورت خطوط پُر رنگ تری دیده می شود. تکنیک ساخت سفال های لالجین بیشتر چرخکار است اما کارهای قالبی به روش های فشاری و دوغابی نیز انجام می شود و گاهی بدنه های خام به روش های کنده، بریده و افزوده تزئین می شوند.

میبد (Meybod) یزد، دومین مقصد مناسب برای سفر خرید سفال است. در این منطقه سفالگری با خاک سفید انجام می شود و پس از ریختن، سطوح سفال را با لایه ای از خاک سفید خالص تر که ترکیباتش در هر منطقه فرق می کند و به صورت دوغاب در می آید، می پوشانند و سپس با رنگ های متنوع نقاشی می کنند و در نهایت تمام سطح سفال را با لعاب شفاف بی رنگ پوشانیده و می پزند. نقوشی که روی سفال های میبد به چشم می خورد یکی تصویر خورشید است و به صورت زن نقاشی می شود که اصطلاحاً خورشید خانم نامیده می شود و دیگر تصویر گل های تزئینی و ماهی و پرنده است. تکنیک ساخت سفال های میبد چرخکاری و همچنین ریخته گری دوغابی است.

سومین جایی که باید به سراغ این صنعت دستی ارزشمند برویم، روستای کلپورگان (Kalporagan) در شهرستان سراوان سیستان و بلوچستان است. پیشینه هنر سفالگری در مناطق باستانی بلوچستان به عصر پارینه سنگی و پیش از تاریخ می رسد. در شهر سوخته و در 3200 سال پیش از میلاد مسیح تولید سفال بسیار چشمگیر بوده است. تولیدات سفال های کلپورگان شباهت بسیاری به سفال های بدست آمده از کاوش های باستانی در هزاره سوم پیش از میلاد دارد. شاید بارزترین وجه تمایز سفال کلپورگان با سایر موارد مشابه طریقه ساخت این سفال است که همچنان بر اساس الگوهای قدیمی و باستانی ساخته می شود.

روش ساخت این نوع سفال، مرسوم به روش لوله ای (فتیله ای) است. این سفال بدون لعاب و با نقوشی سیاه رنگ تزئین می شود. سفالگری در کلپورگان کاری خاص زن ها است و مردها فقط کارهای سنگین مثل آوردن خاک از معادن و آماده کردن گِل را انجام می دهند. آنان ترجیح می دهند که سفالگری را به همان شیوه سنتی خود انجام دهند و کار ساختن سفال صرفاً با دست انجام می گیرد و کم از چرخ دستی نیز کمک می گیرند.

شهوار (Shahvar) میناب چهارمین مقصد مناسب برای خرید سفال است. شیوه تولید سفال در شهوار میناب بسیار جالب و بدیع است. کوره های زمینی که از شاخ و برگ درختان شکل گرفته و نیز ابتدایی بودن ابزار و روش های تولید در این منطقه یادآور شیوه تولید سفال در دنیای باستان است و اینکه تولید سفال در شهوار میناب به مرحله پیش از اختراع چرخ پایی تعلق دارد. محصول کارگاه های سفالگری بومی این روستا ظرف های ذخیره آب است که جهله نامیده می شود. ساخت جهله با روش ساده چرخکاری است. شکل و طرح چرخ های سفالگری در شهوار مربوط به حدود 3 هزار سال قبل از میلاد است.

مند (Mend) گناباد در جنوب استان خراسان از دیگر مراکز سفال ایران به شمار می رود. نقوش سفال های آن شبیه به نقوش سفال مناطقی چون میبد یزد، استهبان فارس و شهرضای اصفهان است. ظروف مند گناباد که بیشتر به صورت قاب و قدح است دارای حاشیه هایی ساده در لبه ظرف و نقوش ریز و کوچک پرنده و گل و برگ تزئینی در وسط است و در بسیاری موارد نیز تمام سطح داخلی یا خارجی و یا هر دو را از نقوش پرنده و گل و برگ پُر می کنند.

در زنوز (Zonouz) نیز که در نزدیکی تبریز واقع شده یک نوع خاک سفید مرغوب یافت می شود. سفال سازی در زنوز و تبریز با همین خاک و یک شکل انجام می گیرد. در این مناطق سرویس های زیبای غذاخوری، گلدان، پایه آباژور، شمعدان، سرویس چایخوری، قاب و قدح و مجسمه جانوران ساخته می شود. سفال های آن به دو صورت ساده و منقوش عرضه می شود.

محصولات سفال قم شامل سفال هایی با روش چرخکاری و ریخته گری دوغابی و خرمهره با لعاب فیروزه ای است. یکی از بازماندگان حقیقی صنعت سفال سازی 6 هزار ساله، پیشه مهره سازی است که چیزی جز مهره های فیروزه ای رنگ تولید نمی کند. ساختن و سوراخ کردن مهره ها توسط کارگران جوان کارگاه انجام می شود و وقتی که خشک شدند، آنها را در لعاب قلیایی که رنگیزه آن اکسید مس است فرو می برند. پس از عملیات پخت همه این مهره ها به رنگ فیروزه ای در می آیند. ساختن این مهره ها در انحصار قم است و از آنجا به همه ایران فرستاده می شود.

در مازندران رنگ سفال ها پس از پخت قرمز اخرایی است که این به دلیل وجود ترکیبات آهن در گل این منطقه است. در مازندران از چرخ های برقی و پایی استفاده می شود و کوره ها با سوخت هیزم، نفت سفید و گاز مورد استفاده قرار می گیرند. محصولات بیشتر ظرف هستند که در کلاگرمحله جویبار به صورت شبکه بری (مشبک) تولید می شوند و همچنین چند کارخانه به صورت مکانیزه سفال سقف (بام پوش) تولید می کنند.

در بیشتر نقاط گیلان نیز سفالگری سنتی رواج دارد و بیشتر ظروف کاربردی ساخته می شود که مهم ترین آن ظرفی است به نام گمج که در سه اندازه یک مرغی و سه مرغی و همچنین به شکل های دسته دار، درپوش دار و با لعابی سبز تولید می شود.

استان سمنان امروزه یکی از مراکز سفالگری ایران محسوب می شود و سفالگران بسیاری در شهرهای سمنان، شاهرود، گرمسار و دامغان فعالیت می کنند که بیشتر آنها در شهرستان سمنان متمرکز هستند. روش کار آنان چرخکاری، قالبی (فشاری و دوغابی) و ساخت سفال های دست ساز است. در این استان خاک های رس مناسبی هم برای سفالگری وجود دارد و سفالگران آثارشان را در کوره های سنتی و برقی پخت می کنند.

سفالگری، بخصوص کوزه گری، از گذشته دور در ساوه رواج داشته است. در زمان سلجوقیان، ساوه یکی از مراکز مهم سفالگری بود. امروزه چند کارگاه سفالگری به شکل سنتی (چرخ کاری) و قالبی، به تولید سفال در ساوه مشغول هستند.

در شهرضا نیز با دو نوع خاک کار می کنند، یکی خاک رس که متعلق به خود شهرضا است و دیگر خاک سفید که از نقاط دیگر به این منطقه آورده می شود. در شهرضا اشیای متنوعی از قبیل کاسه و بشقاب، سرویس چایخوری، گلدان، زیر سیگاری، شمعدان، لیوان و… می سازند. سفال های این منطقه به صورت منقوش عرضه می شود و نقاشی های آنها به چند سبک مختلف است.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «برای خریدن سفال به کجا سفر کنیم؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله سمیرا روزبهانی دشتبانی، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.