تاثیر صنایع دریایی بر اقتصاد ایران
شاید کمتر کسی به تاثیر صنایع دریایی در توسعه اقتصادی توجه کرده باشد. در حال حاضر اقتصاد دریایی رابطه تنگاتنگی با اقتصاد جهانی دارد و شاید اگر دریاها و کارآیی ناشی از آنها نباشند، اقتصاد جهانی بطور جدی با مشکل مواجه شود. اگر ما تنها بخشی از کاربرد دریاها را در نظر بگیریم خواهیم دید که اقتصاد دریا چه تاثیری در زندگی روزمره افراد خواهد داشت. در حال حاضر حمل و نقل دریایی 90 درصد حمل و نقل دنیای صنعتی را تشکیل می دهد که دلایل آن می تواند کم هزینه بودن، امکانات و ظرفیت بالای وسائل حمل و نقل دریایی، امن بودن و مناسب ترین روش در حمل و نقل صنایع سنگین باشد.
در این مقاله شما می توانید با اهمیت اقتصاد دریا در ایران و چالش هایی که با آن مواجه است، آشنا شوید.
اقتصاد را می توانیم به این گونه تعریف کنیم که یک جامعه، کشور و یا منطقه با توجه به منابع در دسترس و امکانات و تکنولوژی و فناوری خود، تولیداتی را انجام دهد و علاوه بر مصرف خود، آنها را به مناطق دیگر نیز توزیع کند و همچنین در مواردی که مزیت نسبی ندارد باید از مناطق دیگر کالاهای مورد نیاز خود را وارد کند. بنابراین جوامع برای گذران زندگی خود به تجارت و مبادلات نیاز دارند که عبارت اقتصادی آن همان صادرات و وارداتی است که کشورها انجام می دهند و این در حالی است که در صورت اخلال در آنها اقتصاد یک کشور با مشکل مواجه می شود.
طبق مطالعات انجام شده 90 درصد تجارت و مبادلات کالایی جهان بر حسب تُن توسط حمل و نقل دریایی انجام می شود. اکنون شاید تاثیر اقتصاد دریا بر اقتصاد جهانی ملموس تر شده باشد، که یکی از نمودهای آن، تجارت است. به همین منظور سرمایه گذاری روی حمل و نقل دریایی می تواند بسیار موثر باشد و توسعه ملی را تحت تاثیر قرار دهد.
به وضوح می دانیم که حمل و نقل دریایی توسط کشتی ها انجام می شود که این امر بطور مستقیم کشتیرانی و به موازات آن صنعت کشتی سازی را تحت تاثیر قرار می دهد.
برخی از مزیت های صنعتی کشتی سازی عبارتند از:
- صنعت کشتی سازی از اشتغال زایی بالایی برخوردار است و راه اندازی آن می تواند باعث کاهش نرخ بیکاری و ایجاد رشد اقتصادی شود. به عنوان مثال به ازای هر 30000 دلار قرارداد کشتی سازی، یک شغل بطور مستقیم در کارخانه کشتی سازی و به ازای هر شغل ایجاد شده در کارخانه، 5 تا 6 شغل غیر مستقیم در خارج از کارخانه ایجاد می شود. هر کشتی اقیانوس پیما تجاری با وزن باربری تقریبی 40 هزار تن، قیمتی معادل 50 میلیون دلار دارد. بنابراین در صورتی که سالیانه در کل کشور فقط 10 کشتی ساخته شود، 16667 شغل مستقیم و 83333 شغل غیر مستقیم ایجاد خواهد شد.
- کشتی سازی صنعتی استراتژیک است. ایران به دلیل موقعیت خاص و راهبردی که در آب های جنوب دارد (وجود خلیج فارس و تنگه هرمز) با تهدیدات زیادی مواجه است. بنابراین برای مقابله با این تهدیدات باید قدرت دفاعی و نظامی خود را در دریا توسعه دهد و این توسعه قدرت، لازمه اش طراحی کشتی ها و ناوگان های نظامی پیشرفته است که توسط خود ایران ساخته شده باشد چون قدرت نظامی هر کشور باید از چشم رقیبان مخفی بماند. این امر خود می تواند باعث توسعه صنعتی کشتی سازی در کشور و به موازات آن توسعه اقتصادی شود.
- عامل سوم که می توانیم به اهمیت کشتی سازی تاکید کنیم این است که صنعت کشتی سازی موتور محرک صنعت یک کشور است. اکثر کشورهای دنیا به کشتی سازان خود یارانه پرداخت می کنند. سوالی که پیش می آید این است که دلیل این همه تلاش کشورها برای حفظ و توسعه این صنعت چیست؟ آیا فقط دلیلش اشتغال زایی بالا، استراتژیک بودن آن است؟ شاید این دلایل توجیهی برای این حمایت ها باشد ولی به نظر می رسد باید به دنبال دلیل بسیار محکم تری باشیم. صنعت کشتی سازی دارای استاندارد طراحی، ساخت و تامین تجهیزاتی است که به صورت بین المللی رعایت می شود. به عبارت دیگر کشتی ای که در ایران ساخته می شود، با کشتی ای که در هند، چین، کره، ژاپن و اروپا ساخته می شود چون از ابتدای طراحی تا زمان تحویل گیری توسط یک موسسه بین المللی با قوانین و استانداردهای واحد به صورت مستقیم تحت نظارت است هیچ تفاوت کیفی ای ندارد.
یعنی فقط با ساخت اولین کشتی تجاری تحت نظارت موسسه رده بندی بین المللی می توان ادعا کرد که کشتی ای که در ایران ساخته شده هم تراز با نمونه آلمانی ساخت این کشتی می باشد (چه بسا از نظر کیفیت به دلیل تازه کار بودن ایرانیان و حساسیت بیشتر ناظران موسسات رده بندی، در رتبه بالاتری قرار گیرد.) این در حالی است که پس از گذشت 40 سال از صنعت اتومبیل سازی در ایران و یا صنایع لاستیک سازی، روغن های صنعتی، نساجی، شیشه و بلور و… نمی توان بهترین تولیدات ایرانی را حتی با متوسط ترین تولیدکنندگان ناشناخته دنیا مقایسه نمود، چه برسد به تولیدات مثلاً ایران خودرو با مرسدس بنز آلمان!
تجهیزات دریایی ساخته شده، باید گواهینامه موسسه رده بندی بین المللی را برای کارخانه، تولیدات کارخانه و مدیریت آن اخذ کند و باید با زبان بین المللی تجارت و کیفیت آشنا باشد لذا زبان اقتصاد و تجارت بین المللی را نیز شناخته است پس در هر صنعت دیگری نیز می تواند تجهیزات خود را ارائه کند و این دلیل اصلی حمایت بیش از اندازه از صنایع کشتی سازی در کشورها می تواند باشد.
به عبارت دیگر، نه تنها اخذ فقط یک سفارش سبب ارائه سفارشات زیادی به صنایع داخلی می گردد، بلکه سبب می شود که سازندگان داخلی نیز به سمت و سوی بازارهای جهانی، با زبانی مشترک، قیمت و کیفیتی رقابتی و استاندارد بالای دریایی، سوق داده شوند.
کارخانه فولادی که چشم اندازش تولید ورق دریایی است (با استاندارد بین المللی و همیشه تحت کنترل) قطعاً ورق های ساختمانی و معمولی را هم می تواند تولید کند و این است که کشتی سازی می تواند موتور محرک صنایع داخلی هر کشور گردد.
بنابراین می بینیم تنها بخش کوچکی از اقتصاد دریا (صنعت کشتی سازی) چه فوایدی را به دنبال دارد و البته موارد بسیاری به جزء صنعت کشتی سازی وجود دارد که با سرمایه گذاری در آنها می توانیم به رشد و توسعه در اقتصاد دست یابیم. مواردی چون صنعت ماهیگیری، عملکرد و بهره برداری از بنادر، ذخایر و منابع واقع در بستر دریاها، صنایع شیلاتی، تعمیرات کشتی ها و شناورها و….
دلایل زیادی وجود دارد که مانع جدی بر سر راه پیشرفت صنایع دریایی در ایران می باشد. به نظر می رسد مشکلات اساسی برای ورود به اقتصاد دریا در کشور همین موانع کوچک و بزرگ باشد که اگر سعی در رفع آنها شود می توانیم شاهد پیشرفت چشمگیر در این زمینه باشیم.
اکنون به برخی از این موانع می پردازیم:
- نبود سیستم هماهنگ بین ارگان ها و سیاستگذاری های مرتبط با این امر
- نبود نیروی متخصص و مدیریت حرفه ای و کارآمد
- وجود بدترین آب و هوا در مناطق جنوبی ایران
- فرهنگ مردم شهرهای جنوب ایران. فرهنگ عوام در این شهرها با شغل و کار آزاد با تحصیلات پایین گره خورده است که این امر سبب جذب نیروهای غیر بومی متخصص با تحصیلات عالیه و هزینه استخدامی بالا می شود.
- شهرسازی و امکانات بسیار پایین این شهرها که مانع جذب و ماندگاری نیروی کار غیر بومی در این شهرها می شود.
- عدم آشنایی مدیران ارشد و کارشناسان و کارگران صنایع کشتی سازی با این صنعت و مشکلات آن در گذشته.
- عدم تجربه در ساخت کشتی در گذشته
- عدم تامین کاملاً از داخل کشور و خارجی بودن اکثر تجهیزات مورد نیاز
- قوانین و مقررات محدود کننده گمرکی
- و…
همانطور که می بینیم موانع زیادی بر سر راه اقتصاد دریایی وجود دارد که نمود آن را می توانیم در شهرهای دریایی ایران (بخصوص شهرهای جنوبی) مشاهده کنیم که برخلاف اکثر شهرهای دریایی دنیا که بسیار ثروتمند هستند، این شهرها در جنوب کشورمان بسیار فقیر و فاقد امکانات کافی برای گذران زندگی خود هستند.
منابع
مقاله علمی و آموزشی «تاثیر صنایع دریایی بر اقتصاد ایران»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله امیرعلی زرقی دانش آموخته اقتصاد، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.
