آشنایی با شهرک ستاره ای در مسکو

در ماه می سال 1959 مسئولان بلند پایه شوروی در جلسه ای، ساخت شهرکی برای زندگی و آموزش فضانوردان را تصویب کردند. این در حالی بود که نه آنها و نه دست اندرکاران فضانوردی در روسیه نمی دانستند چه مواردی را باید به فضانوردان آموزش داد. پس از چندین جلسه مشورتی، گروه کارشناسان به این نتیجه رسیدند که برای محل مورد نظر چند شرط الزامی است: نباید از شهر مسکو، فرودگاه، راه آهن و جاده دور باشد. همچنین به لحاظ وضعیت آب و هوا خوب و از نظر مساحت برای کاری گسترده، ظرفیت داشته باشد.

مسئولان روسیه مدت ها در جستجوی مکانی برای ساخت شهرک آموزش فضانوردان بودند و پس از بررسی محل های مختلف، سرانجام یک پایگاه نظامی واقع در 40 کیلومتری مسکو را یافتند که از هر نظر برای این کار مناسب بود. این محل بلافاصله در اختیار گروه ساختمانی ارتش قرار گرفت تا کار ساخت و ساز در آن آغاز شود.

اولین گروه کیهان نوردان در آغاز سال 1960 (این افراد شامل یک گروه 20 نفره بودند، به همراه خانواده هایشان)، برای زندگی و آموزش به این محل منتقل شدند. امکانات شهرک ستاره ای در آن دوران، بیشتر از یک پادگان نظامی نبود، بطوریکه برخی از فضانوردان فکر می کردند آنها گروه اصلی برای سفر به فضا نیستند زیرا امکانات شهرک در حد پذیرایی از کیهان نوردان نبود!

در کنار ایجاد ساختمان های مسکونی، کودکستان، مدرسه، مغازه، سینما و دیگر امکانات زیستی برای کیهان نوردان و خانواده هایشان، بخشی هم با عنوان مرکز آموزش به وجود آمد که کیهان نوردان در آن تمرین های ورزشی یا معاینات پزشکی و امثال آن را انجام می دادند. در آن سال ها آموزش واقعی و آشنایی با ناو کیهانی در کارخانه سازنده ناوهای فضایی صورت می گرفت اما به تدریج ماکت آموزشی ناو و ایستگاه های فضایی مختلف را به شهرک ستاره ای آوردند و امروز به جز برخی موارد مثل تمرین فرود در جنگل و کوه یا آشنایی با پدیده بی وزنی، تقریباً تمام تمرین ها و آموزش های فضانوردان در همین شهرک برگزار می شود.

این پادگان کهنه به تدریج به مجتمع عظیمی تبدیل شد که تاکنون بیش از 600 نفر از افراد تمام قاره های جهان از آسیا گرفته تا آمریکا در آن برای سفر به فضا آموزش دیده و آمادگی های لازم برای سفر فضایی را کسب کردند. مرکز آموزش کیهان نوردان، یا دانشگاه گاگارین در این شهرک به آخرین وسائل و ادوات علمی و فنی، همچنین کادر ورزیده مجهز است. متخصصان این مرکز با داشتن تجارب غنی در زمینه آموزش فضانوردان به صورت علمی و عملی در زمینه سفینه های سرنشین دار، تکامل سفینه های کیهانی، تجهیزات و سامانه های آنها و برنامه های پرواز، شرکت فعالانه داشته اند.

در این مقاله شما می توانید با شهرک ستاره ای مسکو بیشتر آشنا شوید.

آموزش و آمادگی کیهان نوردان
آموزش و آمادگی کیهان نوردان با سه هدف اساسی صورت می گیرد:

فراگیری اداره سفینه ها و ایستگاه های کیهانی و بکارگیری بهینه دستگاه های آنها، آموزش برای پیشبرد آزمایش وسائل فنی کیهانی و اجرای پژوهش های علمی در فضا، آماده سازی بدنی کیهان نوردان برای تحمل تاثیرهای مربوط به فشارهای زمان پرتاب، زندگی در فضا و سرانجام بازگشت به زمین در شرایط عادی و فوق العاده.

تمرین و آموزش کیهان نوردان شامل دو بخش است:

الف) دوره آموزش کلی
آموزش های کلی برای افرادی انجام می شود که تازه انتخاب شده و عنوان «نامزد کیهان نوردی» را دارند. هدف آموزش عمومی، عبارت است از کسب دانش و تجربه های حرفه ای، همچنین سنجش توانایی های فرد در تحمل شرایط دشوار. این دوره شامل آموزش های نظری و عملی مربوط به اصول و جزئیات ساختمان ناوهای کیهانی سرنشین دار و هدایت آنها، چتربازی، تمرین های مربوط به سلامتی مثل ورزش (چه برای آمادگی در زمین و چه انواع تمرین های بدنی که باید در فضا داشته باشند یا ورزش هایی که برای زندگی در شرایط بی وزنی مفید است)، تمرین و آموزش برای روبرو شدن با شرایط پرتاب، پرواز و زندگی در فضا (تحمل فشارها در زمان پرتاب و بازگشت به زمین، همچنین شرایط زیست در بی وزنی)، شیوه بکارگیری ادوات و تجهیزات، بطور مثال پوشیدن لباس فضایی معمولی و لباس ویژه راهپیمایی در فضا، کار با دوربین های عکاسی و فیلمبرداری و….

پس از به پایان رساندن مرحله اول که تقریباً یکسال طول می کشد، کیهان نوردان باید در آزمون نظری و عملی شرکت کنند و افرادی که بتوانند از عهده این آزمون بر آیند با عنوان «فضانورد» شناخته شده و گواهینامه کیهان نوردی دریافت خواهند کرد.

ب) آموزش های اختصاصی
تمرین و آموزش های عمومی تا مرحله انتخاب کیهان نورد برای سفر به فضا ادامه خواهد یافت. انتخاب افراد به تخصص آنها و برنامه های در حال اجرا یا طراحی شده بستگی دارد. معمولاً در یک سفینه فضایی یک نفر به عنوان فرمانده، یک نفر به عنوان مهندس ناو، و نفر سوم به عنوان فضانورد پژوهشگر حضور دارند.

• فرمانده از بین فضانوردان نظامی انتخاب می شود. این افراد معمولاً از برجسته ترین خلبان های نیروی هوایی هستند که تحت شرایط سخت انتخاب و دوره دیده اند.
• مهندس ناو بطور معمول غیر نظامی است و از بین طراحان و مهندسان کارخانه هایی انتخاب می شوند که ادوات و تجهیزات ناوهای کیهانی را می سازند.
• انتخاب فضانورد پژوهشگر بر اساس برنامه ماموریت شامل طیف متفاوتی از کارشناسان و دانشمندان است.

پس از طی آموزش های عمومی، همانطور که گفته شد فضانوردان در ترکیب گروهی برای سفر به فضا قرار می گیرند و آموزش های اختصاصی آنان آغاز می شود. اعضای این ترکیب گروهی بطور معمول حدود یکسال تا شش ماه قبل از هر پرواز جدید و بر اساس برنامه معین مشخص می شوند.

هدف اساسی این مرحله آموزش عبارت است از:

1. فراگیری دانش و تجربه لازم برای هدایت و استفاده از سفینه و ایستگاه مداری که کیهان نوردان با آنها باید پرواز کنند.
2. یادگیری چگونگی عکس العمل در وضعیت های نادر و هماهنگی با کارشناسان مرکز هدایت پرواز در شرایط عادی و اضطراری.
3. بالا بردن دانش قبلی برای پیشبرد تجربه ها و تحقیقاتی که در برنامه پرواز پیش بینی می شود.
4. آموزش کار با وسائل فنی کیهانی و تمرین با دستگاه مختلف.

مسائل عمده مربوط به این آموزش عبارت است از:

• تلاش در جهت تطابق هرچه بیشتر عملیاتی که توسط کیهان نوردان با دستگاه تمرینی در زمین انجام می شود با آنچه در پرواز واقعی کیهانی وجود دارد.
• ارزیابی عینی چگونگی عمل کیهان نوردان در زمان انجام عملیات گوناگون طی تمرین ها.
• ایجاد اوضاع ناگوار در وقت تمرین ها که شبیه وضعیتی باشد که ممکن است در پرواز کیهانی پیش آید و ارزیابی عینی اعمال کیهان نوردان در این وضعیت.
• طراحی و ساخت وسائل فنی برای آموزش کیهان نوردان که از همه کامل تر با اهداف آموزش مطابقت داشته باشد.

سامانه و روش های آموزشی
در حال حاضر، سیستم وسائل فنی آموزش کیهان نوردان و ساختار آن، مشخص و بطور عملی کارآیی آن به اثبات رسیده است. این سیستم علاوه بر دستگاه های چند کاره و اختصاصی، شامل وسائلی هم می شود که بعضی شرایط خاص و موقعیت های ویژه در پرواز کیهانی را به وجود می آورد.

استخر آموزشی
برای آموزش کیهان نوردان در زمینه پیشبرد تجارب، دفع عوارض، مشکلات و حوادث غیر مترقبه، تعمیر و تعویض ادوات و تجهیزاتی که دچار مشکل شده اند و سایر کارها در فضا، بسیار مهم است که در جریان تمرین های کیهان نوردان، شرایط بی وزنی را به وجود آورند. در این شرایط می توان حرکت کیهان نوردان، گذر از یک سفینه و رفتن به سفینه دیگر، راهپیمایی در فضای آزاد و انجام تعمیر و بازسازی، باز و بسته کردن وسائل و تجهیزات را فرا گرفت.

متخصصان، تمرین های طولانی را که به وضعیت بی وزنی شبیه است، طراحی و در آب عملی کرده اند. کیهان نوردان برای انجام عملیات طولانی مانند تعمیرات، خروج به فضای باز (راهپیمایی در فضا)، در آب تمرین می کنند. در این استخر ماکت ایستگاه فضایی قرار دارد. از پشت پنجره هایی که در سرتاسر دیوارهای استخر نصب شده است، می توان شاهد عملیات فضانوردان بود. همچنین کلیه عملیات با دوربین های عکسبرداری، ویدئویی تلویزیونی و همچنین دستگاه های دقیق اندازه گیری ضبط می شود تا در صورت لزوم اطلاعات آن بررسی شود. در حین تمرین، کارشناسان از طریق رادیو می توانند کیهان نوردان را راهنمایی کنند.

پرواز در بی وزنی
برای آشنایی و تمرین بی وزنی کوتاه مدت از پرواز در «آزمایشگاه های پرنده» استفاده می شود و فضانوردان حالت بی وزنی را در این شرایط تجربه می کنند. هنگامی که هواپیما در مسیری شلجمی پرواز می کند، جاذبه به مدت 20 الی 30 ثانیه از بین می رود. اگرچه این مدت چندان طولانی نیست، اما در صورت تکرار (که معمولاً در هر پرواز تمرینی بارها انجام می شود)، همین مدت کوتاه هم برای آموزش کافی است. برای به وجود آوردن وضعیت بی وزنی، از هواپیماهای ویژه استفاده می کنند.

در حال حاضر از هواپیمای «ایل-76» برای این منظور استفاده می شود. سالن این هواپیما 400 متر مکعب حجم دارد که در آن وسائل تمرینی به وزن تقریبی 6 تن را می توان قرار داد. این هواپیما به دستگاه های ویژه دریافت و ثبت اطلاعات فنی و طبی مجهز است.

تمرین برای بار اضافی
با اهمیت ترین بخش در آموزش کیهان نوردان، دستگاه ایجاد بار اضافی یعنی گریز از مرکز است. از این وسیله هنگام انتخاب کیهان نوردان برای آزمایش اندام های مختلف بدن آنان جهت تحمل بارهای اضافی نیز استفاده می کنند. این تمرین ها به شکل جدی در زمان آموزش های مرحله اول و دوم آموزش انجام می شود. در سالن بزرگی که در مرکز آموزش فضانوردان وجود دارد، دستگاه گریز از مرکز بی نظیری ساخته شده که طول بازوی آن به 18 متر می رسد. فضانوردان را در دستگاه گریز از مرکز، به صندلی مخصوصی می بندند سپس دستگاه با سرعت نسبتاً زیادی شروع به چرخش می کند.

این تمرین دو خاصیت دارد: اول آنکه بدن فضانورد را برای روبرویی با فشارهای زمان پرتاب و بازگشت آماده می کند. دیگر آنکه حد تحمل جسمانی هر فرد داوطلب مشخص می شود. بطور مثال در پرواز ناو سایوز تی.ام.آ-10 و 11، ناو از مسیر خاصی به زمین برگشت. در این مسیر، فشار جاذبه به بیش از ده برابر رسید اما آنها توانستند این فشار را تحمل کنند چون قبلاً با استفاده از دستگاه گریز از مرکز، این فشار را تحمل و شرایط پرواز را درک کرده بودند.

کلاس های درس در شبیه سازها
شبیه ساز ناو سایوز ایستگاه فضایی در ابعاد اصلی و آزمایشگاه های متصل به آن در سالن دیگری قرار دارد. فضانوردان مدت های طولانی در این نمونه ها تمرین می کنند و آموزش می بینند.

آسمان نما
کارشناسان معتقدند یک فضانورد باید حتماً با ستارگان و استفاده از آنها برای جهت یابی آشنا باشد، به همین دلیل برای ایجاد آمادگی کیهان نوردان در زمینه اخترشناسی، آسمان نمایی در شهر ستاره ای وجود دارد که مکان حدود 90 برج فلکی، ستارگان آسمان و حرکت خورشید، ماه و سیارات را به دقت می توان در آن دید. فضانوردان حتماً باید دوره مربوط به اخترشناسی را ببینند.

تمرین و آماده سازی بدنی و پزشکی
بیشترین توجه در آموزش کیهان نوردان به آزمایش و فراگیری راه های پیشبرد تجارب و تحقیقات علمی و عملی معطوف می شود. حجم آموزش در این زمینه با توجه به طول پروازهای فضایی و حجم کارها، در برنامه پروازهای مختلف، متغیر است. تمرین های متعدد و مختلف پزشکی در مرحله آموزش عمومی کیهان نوردان و آماده سازی وجود دارد. این تمرین ها به منظور بالا بردن مقاومت دستگاه های بدن در برابر عوامل نامساعد در جریان پرواز کیهانی صورت می گیرد.

هنگام آماده سازی سرنشینان سفینه های کیهانی، تمرین ها طبق برنامه ای عملی می شود که با اهداف و وظایف پرواز منطبق است. از جمله عوامل مورد نظر در نوع و حجم تمرین ها، طول پرواز است و کارشناسان با در نظر داشتن آن، یک مجموعه تمرینی خاص را طراحی و اجرا می کنند. در این برنامه ها بیش از هر چیز به مسائل آمادگی روانی سرنشینان سفینه توجه می شود. برای هر پرواز فضایی دو گروه انتخاب شده و با هم تمرین ها را آغاز می کنند. چند ماه قبل از آغاز سفر، گروه اصلی و جانشین اعلام می شود. این انتخاب با توجه به میزان پیشرفت کلی افراد گروه است. کارشناسان مختلف، به ویژه روانشناسان گروه ها را طوری بر می گزینند که از نظر شخصیت و ویژگی های روانی، توانایی تحمل خصلت ها و عادت های یکدیگر را در مدت طولانی مدت داشته باشند.

حدود یک هفته قبل از پرتاب هر سفینه، گروه اصلی و جانشین به همراه کارشناسانی از مراکز مختلف فضایی از جمله دانشگاه یوری گاگارین، جداگانه و با دو هواپیما راهی بایکونور می شوند. دلیل پرواز آنها با دو هواپیما آن است که اگر در بین راه حادثه ای رخ داد و مثلاً یکی از هواپیماها سقوط کرد، گروه دوم بتوانند کار را ادامه دهند و ماموریت فضایی تعطیل نشود. هر دو گروه در بایکونور آخرین توصیه ها و آموزش ها را دریافت و بالاخره آخرین آزمایش ها در این محل به عمل می آیند و باید در مورد آنچه آموخته اند امتحان پس بدهند.

[toggle title=”برای مشاهده منابع اینجا کلیک کنید.” state=”close” ]

مقاله علمی و آموزشی «آشنایی با شهرک ستاره ای در مسکو»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله سیروس برزو در مجله دانشمند، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.

[/toggle]