ماجرای ماموریت سالیوت 6

چهل سال قبل در ماه دسامبر 1977 (آذر 1356) تاریخ فضانوردی با پرتاب ناو کیهانی سایوز 26 ورقی دیگر خورد که گامی بزرگ به شمار می رفت. سرنشینان این فضاپیما، رکورد تازه ای برای اقامت در فضا ثبت کردند اما علاوه بر این توانستند کارهای مهمی را به انجام برسانند که برای اولین بار صورت می گرفت.

در این مقاله شما می توانید گزارش این عملیات مهم که برای اولین بار در ایران منتشر می شود، را مطالعه کنید.

10 دسامبر 1977 – پایگاه پرتاب های فضایی بایکونور

در هوای سرد دسامبر، سکوی پرتاب و موشک غول پیکر سایوز را هاله ای از بخار، در بر گرفته است. کارگران فنی با لباس های ضخیم زمستانی مشغول انجام مراحل نهایی قبل از پرتاب هستند. اتوبوس حامل فضانوردان به نزدیکی سکو می رسد و با ایستادن و باز شدن در آن، یکی از کارشناسان بیرون می آید و دستش را دراز می کند تا دست نفر بعدی را بگیرد. نفر بعدی، مردی با چهره نسبتاً شرقی در لباس فضانوردی است. به دنبال آنها سومین نفر بیرون می آید تا به فضانورد بعدی کمک کند.

دو فضانورد سپس با گام های شمرده به جلو می آیند و در مقابل رئیس کمیسیون دولتی، آمادگی خود را برای سفر به فضا اعلام می کنند.

گئورگی گرچکو (Georgy Grechko) مهندس 46 ساله سایوز 26 خوشحال است که بار دیگر طعم سفر فضایی را می چشد. او دو سال قبل ماموریتی 30 روزه را در ایستگاه مداری سالیوت 4 انجام داد و طی آن توانایی فوق العاده اش را به اثبات رساند و باعث تحسین همگان شد. این بار بخت یارش شد و البته توانایی های فنی او باعث گردید که در بین گزینه های موجود، وی را انتخاب کنند. همکار او سرهنگ یوری روماننکو (Yury Romanenko) افسر برجسته نیروی هوایی شوروی (که سال 1970 به گروه کیهان نوردان پیوسته بود)، اینک بعد از هفت سال انتظار و آموزش، آماده می شد تا برای اولین بار طعم سفر به فضا را بچشد.

حدود 60 روز پیش فضانوردان سایوز 25 پس از آنکه در انجام ماموریت شان شکست خوردند و به زمین بازگشتند، کمیسیون دولتی پس از بررسی همه جانبه تصمیم گرفت ترکیب گروه های پروازی پیش بینی شده را عوض کند و قانونی گذاشت که بر اساس آن در هر پرواز، باید یک فضانورد با تجربه حتماً حضور داشته باشد. به این ترتیب گئورگی گرچکو جای الکساندر ایوانچنکف را گرفت که قرار بود با روماننکو به عنوان سرنشینان سایوز 26 راهی ایستگاه مداری سالیوت 6 شود. برای گرچکو این انتخاب غیر منتظره بود چون سرنشینان سایوز 26 باید رکوردشکنی می کردند ضمناً بعد از سال ها در برنامه سفر یک راهپیمایی فضایی پیش بینی شده بود و گرچکو برای چنین عملیاتی آمادگی نداشت و آموزش های لازم را طی نکرده بود اما او پذیرفت و ظرف یک ماه نشان داد که فردی دارای توانایی های استثنایی برای فراگیری است.

با توجه به شکست ماموریت سایوز 25 انجام ماموریت سایوز 26 بر عهده روماننکو و گرچکو قرار گرفت. این ماموریت شامل این برنامه بود: پذیرایی از 2 گروه اعزامی (شوروی و بین المللی)، همچنین دریافت و تخلیه اولین سفینه باربری بدون سرنشین جهان و انجام آزمایش های علمی. همچنین کمیسیون دولتی وظیفه جدیدی را هم به آنها محول کرد. کارشناسان می گفتند امکان دارد سایوز 25 در زمان اتصال ناموفق خود، به قفل الحاق در بخش ورودی صدمه زده باشد، به همین دلیل تصمیم گرفتند با اعزام یکی از فضانوردان فنی، درستی یا اشتباه بودن این احتمال را بررسی و در صورت صحت موضوع، لنگرگاه سالیوت را تعمیر کنند. به این دلیل، سفینه سایوز 26 باید به دومین دریچه الحاق که در انتهای سالیوت قرار داشت، متصل شود و گرچکو در اولین فرصت، با انجام یک راهپیمایی فضایی، دریچه اتصال اول را از نزدیک بررسی کند و ببیند آیا صدمه دیده یا خیر. چون این مسئله برای پروازهای بعد و ادامه کار ایستگاه فضایی سالیوت 6، بسیار حیاتی بود.

آغاز یک ماراتن فضایی

در 11 دسامبر، ناو کیهانی سایوز 26 به ایستگاه فضایی متصل شد. به گفته رادیو مسکو، روماننکو با کنترل دستی از چند متری هدایت عملیات را به عهده داشت، طی این مراحل گرچکو از دستگاه ها و وسائل و ابزار سایوز مراقبت می کرد. پس از اینکه دو سفینه به هم ملحق شدند، فضانوردان سه ساعت در سفینه سایوز ماندند. فضانوردان در این مدت به فعالیت هایی مانند یکسان کردن فشار هوا و بررسی و آزمایش دستگاه های دو سفینه پرداختند و پس از آن، نخست گرچکو و سپس روماننکو به درون سالیوت پا گذاشتند. دو فضانورد در سالیوت همدیگر را به رسم شرقی ها در آغوش گرفتند و بوسیدند. به این ترتیب، استفاده عملی از سالیوت 6 در حالت سرنشین دار شروع شد.

کنستانتین فئوکتیستف فضانورد سابق و سرمهندس طراح سالیوت در همین روز، طی مصاحبه ای مطبوعاتی اعلام کرد که سالیوت 6 از لحاظ وزن و حجم عملاً با ایستگاه های قبلی تفاوتی ندارد اما به طرز گسترده ای تکامل یافته و این به لحاظ برخی تغییراتی است که در آن ایجاد شده، از جمله سکوی الحاق جدیدی در قسمت انتهایی ایستگاه تعبیه شده است. در سالیوت های قبلی، موتور در این محل قرار داشت. بدیهی است که با بودن دو سکوی الحاق، امنیت پرواز به میزان قابل ملاحضه ای افزایش می یابد. در سالیوت 6 از وسائل جدیدی نیز استفاده شده که در سالیوت های قبلی آزمایش شدند، مثلاً سیستم های تنظیم کننده حرارت هوا و جهت یابی در سالیوت 6 به صورت دائمی در آمدند و دستگاه مربوط به بازیابی آب و تله تایپ دستی ستروکا که به خوبی آزمایش خود را پس دادند، اینک می توانند در سالیوت بکار گمارده شوند. سازندگان سالیوت 6 به گسترش وسائل رفاهی برای سرنشینان آن توجه زیادی داشتند مثلاً در ایستگاه، یک دوش شامل یک محفظه ویژه و دستگاه مکنده ای برای خارج کردن آب تعبیه شده است.

راهپیمایی در فضا

تقریباً یک هفته طول کشید تا آنها سامانه های ایستگاه را کاملاً فعال کنند. اینک زمان بررسی سکوی الحاق بود و فضانوردان باید آماده راهپیمایی در فضای باز کیهانی می شدند. بنا به دلایل متعدد، راهپیمایی نه از دریچه مخصوص در بغل بخش ورودی، بلکه از خود دریچه ورودی و در روز 20 دسامبر، یعنی 10 شبانه روز بعد از پرتاب صورت گرفت.

گئورگی گرچکو در مورد این عملیات می گفت: «من تقریباً تا زانو از ایستگاه به فضای بیرون رفتم، محل پهلوگیری، جزئیات دستگاه اتصالی، جاهای اتصال برقی، میله های قفل کننده، فشار دهنده ها، قفل ها و لاستیک های متراکم کننده را بررسی کردم و بعداً بوسیله دوربین تلویزیونی رنگی تصویر آن را به زمین فرستادم. با توجه به اینکه دریچه برای عبور فضانورد با لباس راهپیمایی اورلان ساخته نشده بود، من با آن لباس، به سختی از دریچه عبور کردم. یوری روماننکو در تمام این مدت، از داخل پاهای مرا گرفته بود. بعد که کارم تمام شد، او گفت من تا حالا زمین و ستاره ها را فقط از پشت پنجره ایستگاه دیده ام، بگذار من هم مستقیم آنها را ببینم. من راه را باز کردم تا او به دریچه خروجی برسد. او در یک لحظه مثل یک موشک از کنار من رد شد. ناگهان دیدم دارد از ایستگاه بیرون می رود و کابل نگه دارنده او به هیچ جایی متصل نیست. می دانید که حرکت در بی وزنی و زمانی که پای انسان به هیچ جا بند نیست، بسیار دشوار است به همین دلیل به سختی دستم را به انتهای کابل رساندم و خوشبختانه توانستم آن را بگیرم و به شوخی از روماننکو پرسیدم، یوری کجا می خواهی پرواز کنی؟!»

راهپیمایی 1 ساعت و 28 دقیقه طول کشید، این نخستین راهپیمایی فضایی کیهان نوردان شوروی از ژانویه سال 1969 و سومین راهپیمایی در تاریخ فضانوردی شوروی بود!

2 ساعت بعد، ما لباس های فضایی را در آوردیم و اگر بی وزنی نبود به دلیل خستگی می افتادیم. اما نتیجه ای که گرفتیم ارزش این همه خستگی را داشت. سکوی الحاق سالم است و این یعنی برنامه های پرواز را می توان بطور کامل انجام داد.

ناو سایوز 27

روز سه شنبه 10 ژانویه 1978 (20 دی 1356) خبرگزاری تاس اعلام کرد شوروی یک سفینه سایوز را با دو سرنشین به نام های سرهنگ دوم ولادیمیر ژانیبکف و مهندس غیر نظامی الگ ماکاروف، به فضا اعزام کرده است. در اعلامیه تاس آمده بود که این ناو قرار است به ایستگاه فضایی سالیوت 6 متصل شود و سرنشینان آزمایش های مشترکی را با گرچکو و روماننکو انجام دهند.

روز بعد ناو کیهانی سایوز 27 با موفقیت به سکوی دیگر ایستگاه متصل شد. وزن مجتمع مداری شامل ایستگاه و 2 ناو کیهانی به بیش از 32 تن، طول آن 30 متر و حجم کل حدود 100 متر مکعب رسید. این نخستین باری بود که در ایستگاه مداری 4 نفر کار می کردند. گروه اعزامی، تجهیزات جدید از جمله دوربین، دستگاه ضبط صوت و نیز «سفارش ویژه» گرچکو یعنی سیب و سبزی تازه با خود برده بودند.

می توان گفت فضانوردان قرار نبود کارهای مشترک زیادی را با هم انجام دهند و هدف اصلی این پرتاب در حقیقت آزمایش رسیدن به ناو دوم به ایستگاه مداری به شمار می رفت. به همین دلیل پرواز مشترک چندان دوام نداشت. اما تجربه جدیدی در این ماموریت صورت گرفت. نخستین بار در تجربه پروازهای سرنشین دار، فضانوردان باید ناوهای کیهانی خود را عوض می کردند. طبق برنامه پرواز سایوز 27 که تازه نفس بود، باید آنجا می ماند و ژانیبکف و ماکاروف با سایوز 26 به زمین بر می گشتند. پس از 5 روز کار مشترک، ژانیبکف و ماکاروف در ناو کیهانی باربری سایوز 26 به زمین بازگشتند. آنها نتایج تحقیقات و آزمایش ها را به زمین آوردند.

اولین کامیون باربری فضایی

در 20 ژانویه سال 1978 نخستین ناو کیهانی باربری جهان با نام پروگرس 1 از پایگاه بایکونور پرتاب و در 22 ژانویه با موفقیت به سالیوت 6 متصل شد. این ناو تجهیزات، خوراک، آب و مواد مصرفی را به ایستگاه رساند. بدین ترتیب نخستین بار در تاریخ فضانوردی یک ناو بدون سرنشین، بار و تجهیزانی را به ایستگاه مداری رساند.

روماننکو و گرچکو ناو کیهانی باربری را تخلیه کردند و در 5 فوریه، موتورهای پروگرس، طبق فرمان هایی که از زمین ارسال شده بود، اصلاح مدار مجتمع را انجام داد. کمی قبل از پایان پرواز برای نخستین بار سوخت گیری ایستگاه را با استفاده از سوختی که کامیون فضایی آورده بود، انجام دادند. بعد کیهان نوردان مواد اضافه، زباله و تجهیزات استفاده شده را به سفینه باربری بردند. در 6 فوریه، پروگرس 1 از سالیوت 6 جدا شد و 2 شبانه روز بعد از مدار خارج شد و در لایه های سخت جو سوخت.

اولین استحمام در فضا

روماننکو و گرچکو، اولین انسان هایی بودند که در فضا حمام کردند. این کار بعد از رفتن پروگرس 1 صورت گرفت. این حمام کردن به زمانی طولانی نیاز داشت. باید دستگاه را (که به شکل یک استوانه تاشوی پلاستیکی ساخته شده بود)، باز می کردند، آب به داخل باک های مخصوص پمپ می شد، باک ها را گرم می کردند. این کار حدود یک روز زمان می برد و بالاخره تنها 10 دقیقه وقت داشتند شستشو کنند.

اتلاف وقت زیاد باعث شد یوری و گئورگی تصمیم بگیرند از این دستگاه کمتر استفاده کنند.

سایوز 28: نخستین گروه بین المللی فضانورد

در 2 مارس 1978 ناو کیهانی سایوز 28 ، از پایگاه بایکونور به فضا پرتاب شد که در عرشه آن اولین گروه بین المللی حضور داشت. فرمانده ناو الکسی گوبارف بود و ولادیمیر ریمک فضانورد مهمان، اهل کشور چکسلواکی بود.

در هیجدهمین دور، در 2 مارس ناو کیهانی سایوز 28 به ایستگاه فضایی سالیوت 6 متصل شد. پس از کنترل نفوذناپذیری گره اتصال و هماهنگ کردن فشار بین ایستگاه و ناو، دریچه های راهرو بین آنها باز و گروه کیهان نوردان سایوز 28 وارد ایستگاه فضایی شدند که روماننکو و گرچکو، حدود 3 ماه در آن کار کردند. کار مشترک طبق برنامه شوروی – چکسلواکی تا 10 مارس ادامه داشت.

در این روز فضانوردان آماده شدند تا با ورود به سایوز، آن را از ایستگاه جدا کرده و راهی زمین شوند اما در آخرین دقایقی که کیهان نوردان مشغول بررسی سامانه ها بودند، ناگهان در سایوز 28 آژیر خطر به صدا در آمده و بوی دود غیر قابل تحملی همه جا منتشر شد. کیهان نوردان به سرعت وارد عمل شدند و سامانه هدایت ناو را از مدار برقی خارج کردند. خوشبختانه بررسی ها نشان داد که فقط بخش کم اهمیت در زنگ خطر سوخته است و با خارج کردن آن از مدار فعالیت، همه چیز به حالت عادی در آمد. الکسی گوبارف و ولادیمیر ریمک با سایوز 28 سالم به زمین بازگشتند.

دندان درد در فضا!

ماموریت فضایی به خوبی جریان داشت، اما تنها چند روز قبل از فرود، یوری روماننکو به درد دندان دچار شد. التهاب از زیر دندانی شروع شد که در زمین پُر کرده بود. التهاب به عصب فشار آورده و عصب را ملتهب کرد. درد غیر قابل تحمل به گوش می زد و نیمی از سرش را فرا گرفته بود. روماننکو مردانه درد را تحمل کرد. او درباره این موضوع به زمین چیزی نگفت. اما گرچکو نتوانست درد رفیقش را تحمل کند و در ارتباط با زمین، درباره این دندان درد طوری صحبت کرد که آنها فکر کنند دندان خودش درد می کند. پزشکان هم موارد لازم را به او توصیه کردند. یوری این توصیه ها را انجام داد اما درد کمتر نمی شد. مخصوصاً در زمان گزارش های تلویزیونی مشترک با گروه بین المللی، بسیار برای او سخت بود. فقط قبل از فرود موفق شد بوسیله قرص های مختلف آرام بخش و آنتی بیوتیک ها، درد را مهار کند. پس از بازگشت کیهان نوردان سایوز 28، روماننکو و گرچکو کار منظم کردن و بسته بندی سامانه های عرشه ایستگاه مداری را آغاز کردند. ایستگاه باید چند ماه به شکل بدون سرنشین پرواز می کرد و به این دلیل همه چیز باید در وضعیتی قرار می گرفت که تنها توسط مرکز هدایت پرواز کنترل شود.

مشکلات ادامه دارد.

رکورد 96 شبانه روز به آسانی بدست نمی آید و مشکلات زیادی را در بر دارد. در نیمه این مدت، میخائیل گرچکو، پدر گرچکو از دنیا رفت. پس از مشورتی سخت و دشوار، کارشناسان تصمیم گرفتند این خبر ناگوار را به گرچکو نگویند و او بعد از بازگشت به زمین از مرگ پدر با خبر شد.

وقتی که پرواز 96 شبانه روز به پایان رسید و فضانوردان آماده بازگشت می شدند، ناگهان معلوم شد که وضع هوا در منطقه فرود بد است.

گرچکو در خاطراتش نوشته بود وقتی به ما گفتند که باید یک شبانه روز دیگر پرواز کنیم، حتی نمی توانید تصور کنید که چقدر ناراحت شدیم، گرچه به نظر می رسد که یک شبانه روز نسبت به طول پرواز ما چیز زیادی نبود.

سرانجام در 16 مارس، روماننکو و گرچکو «خانه فضایی» را ترک کردند. اما در این آخرین لحظات هم وضعی اضطراری به وجود آمد که هر انسانی را می توانست شوکه کند. قبل از ارسال علامت ترمز، فرمانده باید از دریچه مخصوص نگاه می کرد و بر اساس آنچه می دید، ناو کیهانی را جهت یابی و تثبیت می کرد. یک دقیقه قبل از روشن شدن موتور، بایستی سامانه جهت گیری و ثبت کننده از هدایت دستی به خودکار تبدیل شود. پس از این مرحله است که موتور ناو روشن می شود و سفینه به طرف زمین حرکت می کند.

وقتی که فرمانده هدایت دستی را روشن کرد و به دریچه مخصوص نگاه کرد به جای زمین، افق و لایه زرد رنگی را دید. گرچکو مجبور شد در صندلی خم شود و با نگاه به پنجره های چپ و راست، روماننکو را در جهت گیری ناو کیهانی کمک کند. چنین کاری را هیچکس قبلاً انجام نداده بود.

دو فضانورد، سرانجام پس از 96 شبانه روزی و 10 ساعت و 7 ثانیه و شکستن رکورد 84 روزه فضانوردان آمریکایی، با سایوز 27 به زمین بازگشتند.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «ماجرای ماموریت سالیوت 6»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله سیروس برزو در مجله دانشمند، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.