جنگ رسانه ای چیست؟
جنگ رسانه ای استفاده از رسانه ها برای تضعیف کشور هدف و بهره گیری از توان و ظرفیت رسانه ها، به منظور دفاع از منافع ملی می باشد. در الگوی مدرن امنیت، رسانه ها با ایجاد تحول در باورها، ارزش ها، اعتقادات، تصاویر، ادراک و ذهنیات جامعه زمینه را برای اقناع و پذیرش فراهم می کنند. این وضعیت باعث شده تا پیام ها، نمادها، اخبار و اطلاعات اهمیت خاص پیدا کنند. رسانه ها نه تنها واقعیت را بلکه حتی مهم تر از آن ادراک مردم از واقعیت را نیز تغییر می دهند.
در میان صاحب نظران علوم سیاسی این نکته روشن است که اگرچه رسانه ها نمی توانند به مردم بگویند که چگونه بیندیشند، اما به مردم می گویند که به چه بیندیشند. آنچه توسط رسانه ها گزارش می شود و در دستور کار مردم قرار می گیرد، آنچه مسکوت گذاشته می شود، اگرچه ممکن است برای همیشه فراموش نشود اما ممکن است در موقعی که سخت مورد نیاز است در دسترس عموم قرار نگیرد.
امروزه رسانه ها ارزش های اجتماعی را دیکته می کنند، فرد کم کم به این ارزش اجتماعی یا سیاسی که ریشه آن را نمی بیند روبرو می شود، ریشه ای که در تبلیغات منظم رسانه های همگانی نهفته است. به عبارتی اعتقادات جدید این است که واقعیتی جز واقعیتی که توسط وسائل ارتباط جمعی خلق می شود وجود خارجی ندارد و یا اگر وجود خارجی دارد مفهومی ندارد و این مفاهیم بر اساس مراودات و ارتباطات در جامعه به صورت قراردادی حاکم می شود یعنی آن چیزی که به آن زشت، زیبا، خوب و بد می گوییم چیزهای قراردادی است که بر اثر ارتباطات در جامعه به وجود می آید.
مهم ترین دستاورد وسائل جدید ارتباطی برای تبلیغ، سرعت، مداومت پیام های تبلیغی و فراگیر بودن آن برای مخاطبانی در سطح جهان و بالاخره فراهم آمدن شکل ها و قالب های کاملاً متنوع برای بیان و القای یک مطلب واحد می باشد.
در این مقاله شما می توانید با برخی از روش هایی که رسانه ها برای القای طرز فکرها و دستیابی به اهداف خود یا گروه های خاص استفاده می کنند، آشنا شوید.
برنامه دفاع غیر عامل در رسانه ها
رسانه ها در دفاع غیر عامل نقش اساسی دارند و رسانه ها باید برای انجام وظیفه مهمی که در دفاع غیر عامل به عهده دارند برنامه ریزی اجرایی داشته باشند. همچنین داشتن آموزش های منظم و مداوم برای کارکنان رسانه ها و گذراندن دوره های آموزشی برای دست اندرکاران رسانه ها امری ضروری است تا در راستای اهداف و اصول و مبانی دفاع غیر عامل نقش موثر خویش را ایفا نمایند.
رسانه ها در دفاع غیر عامل نیازمند داشتن آمادگی اطلاعاتی و عملیاتی هستند. دفاع غیر عامل کلیه اقداماتی محسوب می شود که بدون بکارگیری ابزار نظامی برای کاهش صدمات و خسارات و تهدیدات دشمن خارجی و افزایش پایداری ملی بکار برده می شود. در شرایط تهدید (قبل، حین و بعد از تهدید) رسانه ها رسالت متعددی به عهده دارند:
- شناخت تهدیدات دشمن
- ارزیابی از خطرات و خسارات کشور در صورت بروز تهدید
- راهکارهای مقابله با تهدیدات دشمن
- پایدار کردن جریان اطلاع رسانی به مردم در هر شرایط ممکن
- پیش بینی و بکارگیری تمهیدات ارتباطی لازم در شرایط اضطراری
- تقویت و حفظ انسجام ملی در برابر دشمنان
- افزایش آگاهی های عمومی مردم پیرامون دفاع غیر عامل
- بکارگیری شیوه های اطلاع رسانی در شرایط بحران
وظیفه رسانه تشخیص تهدید و ارزیابی از خطرات آن در جامعه است. رسانه ها با مفهوم تهدید علیه منافع ملی آشنایی نزدیک دارند و همواره یکی از دغدغه های دست اندرکاران مسئول هر رسانه ای مقابله با تهدیدات دشمنان است. تهدیدشناسی امر روزانه رسانه ها است و رسانه ها به صورت مداوم با وقایع و حوادثی روبرو هستند که می تواند توسط دشمنان طراحی و یا به نفع دشمن نتیجه گیری شود.
در دنیای امروز تهدیدات به اشکال گوناگون و بی سابقه و غافلگیرکننده درآمده است. جنگ رسانه ای، جنگ اقتصادی، جنگ فرهنگ و جنگ روانی از جمله تهدیدات نرم هستند که رسانه ها به صورت مستقیم و غیر مستقیم در آن حضور دارند و وظیفه مقابله نیز در همین چهارچوب و ابزار نهفته است.
از منظر دفاع غیر عامل یکی از نخستین مشخصه های دفاع در برابر تهدیدات دشمن، ضرورت آمادگی و بروز بودن دست اندرکاران رسانه است، آشنایی با جنگ نرم و ابعاد گسترده آن و بکارگیری راه های مقابله برای حفظ امنیت کشور از جمله کارهای اساسی در حوزه رسانه ها محسوب می شود.
دومین مشخصه مورد انتظار دفاع غیر عامل از رسانه ها عدم قطع ارتباطی رسانه با مردم در شرایط بحران است. به این معنی که رسانه ها همواره باید بتوانند ارتباط خود را با مردم حفظ کرده و در هنگام حمله دشمن ضربه پذیر نبوده و دچار قطع ارتباطی و اخلال در اطلاع رسانی نشوند.
همچنین پیش بینی ابزارها و امکانات لازم برای تداوم اطلاع رسانی از طریق پیش بینی کانال های ارتباطی متعدد و موازی، بسیج کردن دست اندرکاران و تعیین ماموریت آنها در شرایط ویژه، تهیه مواد محتوایی برای شرایط بحران و تهیه برنامه های الگو و نمونه شرایط بحران و تهدید، پیش بینی امکانات و ابزارهای فنی لازم، سرعت عمل و مانورهای آمادگی خبررسانی و اطلاع رسانی در شرایط بحران.
رسانه ها، تهدیدات را از چند زاویه مورد بررسی قرار می دهند:
- ماهیت تهدیدات
- آرایش امکانات و عوامل انسانی
- آمادگی ها و پیش بینی های لازم و ضروری
- عوامل تهدید
- درجه بندی بحران و تهدید
- واکنش های مردم و مسئولین
این واقعیت که رسانه ها می توانند وفاق و همبستگی در سطح جامعه را تقویت نمایند و برای تقویت اهداف و جریان های مورد نظر تلاش نمایند، برای همه ملت ها یا کشورها، امکانپذیر می باشد و برنامه های تنظیم شده قبلی می تواند مسیر آینده را روشن نماید.
ضرورت داشتن برنامه دفاع غیر عامل در هر یک از رسانه های گروهی امری ضروری است و چنین برنامه ای با آموزش دست اندرکاران و پرسنل رسانه تکمیل می شود. همراهی با مردم و خدمت به کشور در موقعیت های بحرانی و تهدید علیه امنیت ملی از جمله ضرورت های این برنامه ریزی است.
در هنگام پدیدار شدن بحران ها، هماهنگی با اداره کنندگان حکومت و اطلاع از سیاست های دولتمردان و جلوگیری از تعارض و تعدد آرا ضرورتی اساسی است و در برنامه دفاع غیر عامل انتظار می رود چگونگی این هماهنگی با مسئولین و رهبران جامعه پیش بینی شده باشد.
حفظ اعتماد عمومی مردم به رسانه ها در شرایط تهدید و بحران از دیگر اهداف برنامه دفاع غیر عامل در رسانه ها است. اگر اعتماد مردم به رسانه های خودی کاسته شود، آنگاه رسانه های دشمن فرصت می یابند با شایعه سازی و دروغ پردازی اذهان عمومی را دچار اختلال و آسیب نمایند. مخاطبین در بحران ها باید به رسانه ها اعتماد داشته باشند.
ابزارهای رسانه ای
ابزارهای رسانه ای همان رسانه های مورد استفاده در عملیات روانی جهت انتقال پیام هستند که به 5 دسته عمده شامل تلویزیون (عادی، خبری و ویژه)، رادیو (عادی و ویژه)، خبرگزاری ها، مطبوعات (نوشتاری) و اینترنت تقسیم می شوند و هر کدام قابلیت های موثری در امر انتقال پیام دارند و بطور مجزا قادر به اجرای بخش های تاثیرگذار هستند.
این ابزارها به دلیل بُرد زیاد و فراگیر بودن، در تلقین و القای تحلیل ها، اخبار سیاسی و اجتماعی هدفمند، بیشترین تاثیرگذاری را بر طرز فکر و اراده مخاطبان دارند.
رسانه ها با انبوه اطلاعاتی که انتقال می دهند به یکی از ابزارهای شاخص تاثیرگذار بر افکار عمومی تبدیل گشته و پیچیدگی و فراگیر بودن آنها، مقابله با تاثیرات شان را دشوار ساخته است. از اینرو کشورها بخصوص قدرت های بزرگ با شناخت این کارکرد و دیگر کارکردهای جذاب رسانه ها، در بکارگیری آنها تردید به خود راه نمی دهند.
جنگ های نوین، به شدت نیازمند تایید افکار عمومی می باشند به همین دلیل در طراحی عملیات های روانی، رسانه ها کارکرد ویژه ای پیدا کرده اند. در جنگ های نوین، استراتژی رسانه ای، کم اهمیت تر از استراتژی های نظامی به شمار نمی آید؛ در واقع پس از جنگ سرد، مفاهیم و استراتژی ها تغییر یافته اند و هر آنچه تحت عنوان جنگ سرد، جنگ روانی، پروپاگاندا (تبلیغات سیاسی) و… می باشد، اشاره ای مستقیم به کاربرد رسانه ها دارد و این به دلیل ظرفیت بالایی است که در رسانه ها برای تغییر وجود دارد.
اعتقاد بر آن است که رسانه های جمعی نظیر تلویزیون، اندیشه ها و کنش های افراد را همانند مناسک و اسطوره های سنتی، نظم می بخشند و افراد را در یک بافت اجتماعی که شامل ارزش ها و هنجارها و نقش های اجتماعی می باشد قرار می دهند و آنها را یکپارچه می سازند. در اقتصاد، فرهنگ و سیاست، افراد، هویت خود را از طریق وسائل ارتباط جمعی بدست می آورند.
برخی از تکنیک های جنگ رسانه ای
برچسب زدن
بر اساس این تکنیک، رسانه ها واژه های مختلف را به صفات مثبت و یا منفی تبدیل می کنند و آنها را به افراد و یا نهادهای مختلف نسبت می دهند. گاهی هدف از این عملکرد آن است که ایده، فکر و یا گروهی محکوم شوند بی آنکه استدلالی در محکومیت آنها آورده شود.
اصحاب رسانه ها می کوشند تا با القاب مثبت و یا منفی، برداشت اولیه ما را نسبت به موضوعات مورد نظر، تحت تاثیر قرار دهند. بکارگیری بعضی عناوین مثبت مانند آزادی خواه، نجات بخش و یا بعضی عناوین منفی مانند تروریست، متحجر، محور شرارت و… ممکن است ما را به نتیجه ای متفاوت سوق دهد و نوع برداشت ما را نسبت به یک فرد و یا مفهوم خاص، متاثر سازد. برخی برچسب زنی را اسم گذاری بر یک فکر و یا عقیده خاص و یا گروهی مشخص برای تحریک به رد فکر، عقیده و یا آن گروه مورد نظر بدون بررسی شواهد تعریف کرده اند.
توسل به ترس
در این تکنیک از حربه تهدید و ایجاد و رعب و وحشت میان نیروهای دشمن به منظور تضعیف روحیه و سست کردن اراده آنها استفاده می شود. متخصصان جنگ های روانی، ضمن تهدید و ترساندن مخاطبان به طرق مختلف، به آنان چنین القاء می کنند که خطرات و صدمات احتمالی و حتی فراوانی بر سر راه آنان کمین کرده است و از این طریق آینده ای مبهم و توام با سختی ها و مشکلات را برای افراد دشمن ترسیم می کنند.
از تکنیک توسل به ترس، گاهی برای بسیج جبهه داخلی در مقابل یک تهدید خارجی نیز استفاده می شود. جوزف گوبلز مدیر نظام تبلیغات آلمان هیتلری، همواره از عبارت تئودور کافمن بهره می گرفت که گفته بود: «آلمان باید نابود شود»؛ گوبلز از این طریق ادعا می کرد که متفقین در پی نابودی مردم آلمان هستند.
اهریمن سازی
در این تکنیک، مُبلغ تلاش دارد تا تنفر و دشمنی جمعیت مخاطب را نسبت به عقیده، گروه و یا کشورهای خاص برانگیزد به نحوی که اگر گروهی منفور (از دیدگاه رسانه)، سیاست خارجی را پشتیبانی کند، صرف نظر از درست و یا نادرست بودن آن، وجهه گروه حامی این سیاست را بزرگنمایی می کند و از این طریق بر مواضع جمعیت مخاطب اثر می گذارد.
یکی از زیان بارترین پیامدهای تبلیغات جنگی، تسهیل نابودی افراد یک ملت بوسیله افراد ملت دیگر، بدون عذاب وجدان است. جنگ، نابودی و آسیب های فراوانی به بار می آورد. در چنین وضعیتی، مبلغ جهت کاهش ناهماهنگی شناختی احتمالی در جبهه خودی، سعی در به حداقل رساندن ماهیت انسانی قربانیان اعمال خود و یا به حداکثر رساندن استحقاق آنان در آنچه نصیب شان شده است، خواهد داشت.
گواهی
گواهی و یا شهادت، نقل قول هایی در داخل و یا خارج از پیام می باشد که برای حمایت از یک سیاست، عقیده، برنامه و یا شخصیتی خاص، آورده می شود. در این تکنیک، آوازه، شهرت و یا جایگاه فرد (کارشناس، مسئول حکومتی و…) بکار گرفته می شود، که از این طریق شهادت، گواهی، تایید و یا نفی فرد یا افراد محترم روی پیام تبلیغاتی قرار می گیرد. در تکنیک استناد یا گواهی، هدف آن است که مخاطب، خود را با فرد مورد استناد یکسان بداند و باورها و ایده های آنان را به منزله باورها و عقاید خود بپذیرد. به عبارتی دیگر تکنیک گواهی یا استناد، عبارت از آن است که یک شخص مورد احترام و یا منفور، فکر، برنامه و یا سیاست معینی را تایید یا نفی کند.
کلی گویی
بسیاری از مفاهیمی که از سوی رسانه ها مصادره و در جامعه منتشر می شوند، محتوای واقعی آنها مورد کنکاش و بررسی قرار نمی گیرد. مفاهیم امنیت ملی، حقوق بشر، تروریسم و… مفاهیمی می باشند که بدون تعریف مشخص در جهت اقناع مخاطبان در زمینه ای مشخص بکار گرفته می شوند.
منابع
مقاله علمی و آموزشی «جنگ رسانه ای چیست؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد.
