زن و شوهر چگونه از یکدیگر ارث می برند؟

ارث در لغت به معنای مالی است که از شخص متوفی (درگذشته) باقی مانده و در اصطلاح به معنای انتقال دارایی شخص متوفی به بازماندگان است که انتقال اموال و دارایی های شخص متوفی به بازماندگان، بدون اراده متوفی و بازماندگان او صورت می گیرد.

البته لازم به ذکر است دیونی که به عین اموال متوفی تعلق دارد اعم از اموال منقول و غیرمنقول متوفی که در رهن قرار گرفته باشد و نیز دیونی که متوفی به دیگران بدهکار است که می تواند شامل مهریه زوجه در صورت فوت زوج باشد، لازم است قبل از تقسیم ارث از ماترک کسر و به طلبکار یا طلبکاران پرداخت شود. در مرحله بعد هم اجرای وصیت متوفی طبق قانون وصیت قبل از تقسیم ارث لازم است. پس از طی این مراحل، دارایی متوفی بطور رسمی متعلق به ورثه می شود که مطابق سهم الارث آنها تقسیم پذیر است. در صورتی که بدهی متوفی بیش از دارایی او باشد، در این حالت دیون متوفی به نسبت سهم الارث به عهده ورثه خواهد بود و طلبکاران متوفی می توانند طلب خود را از ورثه و از اموال شخصی آنها مطالبه و وصول کنند.

اشخاصی که به موجب نسب ارث می برند، شامل سه طبقه‌ هستند:

طبقه نخست: پدر و مادر، اولاد و اولاد اولاد
طبقه دوم: اجداد، برادر و خواهر و اولاد آنان
طبقه سوم: عمه ها، عموها، خاله ها، دایی ها و فرزندان آنان

اگر اشخاص طبقه نخست زنده باشند، طبقه دوم ارث نمی برند و همچنین اگر طبقه دوم فقط زنده باشند، طبقه سوم ارث نمی برند. به عنوان مثال شخصی می میرد و دو‌ سال پس از او پدرش می میرد، بنابراین فرزند وی دیگر از پدربزرگ ارث نمی برد.

در این مقاله شما می توانید با شرایط ارث بردن زن و شوهر از یکدیگر آشنا شوید.

اما زن و شوهر چگونه از یکدیگر ارث می برند؟

هر یک از زن و شوهر پس از فوت دیگری از او ارث می برد. رابطه توارث زن و شوهر به تبع برقراری رابطه زوجیت بین آنها ایجاد می شود و با از میان رفتن رابطه زوجیت، رابطه توارث نیز منحل می شود. گذشته از دو وصف تبعی و قابل انحلال بودن، وراثت زن و شوهر دارای ویژگی های دیگری نیز است که برای شناخت سبب ارث ضروری است. بر اساس ماده 864 قانون مدنی هر یک از زوجین که در حین فوت دیگری زنده باشد جزو اشخاصی است که به موجب سبب ارث می برد، به عبارتی زن و شوهر در کنار سایر وراث از هر طبقه ای که باشند، ارث می برند و هیچ یک از وراث نمی تواند مانع ارث بردن آنها شود.

مطابق ماده 940 قانون مدنی، زوجین که زوجیت شان دائمی بوده و ممنوع از ارث نباشند از یکدیگر ارث می برند که بر اساس این ماده، زن و شوهر زمانی از یکدیگر ارث می برند که بین آنها رابطه زوجیت دائمی برقرار باشد، یعنی در عقد دائم یکدیگر باشند. بنابراین در ازدواج موقت، رابطه توارث بین زوجین برقرار نمی شود و زن و شوهر در این حالت به هیچ عنوان از یکدیگر ارث نمی برند. همانگونه که ذکر شد، بنیان توارث بین زوجین، عقد نکاح است، بنابراین با انحلال عقد، سبب ارث نیز از بین می رود.

بر اساس مواد 900 و 901 قانون مدنی چگونگی ارث بردن زن و شوهر، در سه حالت به شرح زیر قابل بررسی است:

ارث زن

زن در صورت داشتن فرزند از شوهرش، از او یک هشتم ارث می برد و چنانچه آن مرد، سه یا چهار همسر عقد دائم داشته باشد، فقط همین یک هشتم بین آنان تقسیم می شود. اگر زن از شوهرش فرزند نداشته باشد، یک چهارم ارث می برد و نیز اگر مرد چند همسر داشته باشد، فقط همین یک چهارم میان زنان تقسیم می شود. زنی که در اثر ازدواج منقطع (ازدواج موقت) علقه زوجیت دارد، از همسر متوفایش ارث نمی برد و چنانچه اراده شوهر اینگونه باشد که همسرش که صیغه او است، از او ارث ببرد، اثر قانونی ندارد.

ارث مرد

در صورتی که زن فرزند نداشته باشد، مرد از زن، یک دوم ارث می برد و در صورتی که زن فرزند داشته باشد، یک چهارم ارث می برد. اگر زن بمیرد و وراثی نداشته باشد، شوهر تمام ترکه زن را به ارث می برد. اما اگر شوهر بمیرد و وراثی نداشته باشد، زن‌‌ همان نصیب خود را می برد و بقیه دارایی شوهر او همانند ترکه بی وراث به دولت داده می شود.

ارث جنین

در مورد ارث جنین باید گفت که اگر جنین به دنیا بیاید و فقط یک گریه کند و بمیرد، ارث می برد و اگر تا زمانی که به دنیا نیامده است، موروثی بمیرد، در آن هنگام که تقسیم ماترک می کنند، سهم یک پسر را برای او کنار می گذارند تا متولد شود. طبق ماده 1159 قانون مدنی «هر طفلی که پس از انحلال نکاح متولد شود، ملحق به شوهر است، مشروط به اینکه مادر هنوز شوهر نکرده و از تاریخ انحلال نکاح تا روز ولادت طفل، بیشتر از 10 ماه نگذشته باشد، مگر آنکه ثابت شود از تاریخ نزدیکی تا زمان ولادت، کمتر از 6 ماه یا بیش از 10 ماه گذشته باشد.»

ارث بَری دو شخص دارای توارث

در خصوص شک داشتن در مورد تاریخ فوت دو نفر که در یک زمان مرده باشند، مطابق ماده 874 قانون مدنی، «اگر اشخاصی که بین آنها توارث باشد، بمیرند و تاریخ فوت یکی از آنها معلوم و دیگری از حیث تقدم و تاخر مجهول باشد، فقط آنکه تاریخ فوتش مجهول است، از دیگری ارث می برد.» به عنوان مثال، دو نفر بر اثر غرق شدن یک کشتی در دریا بمیرند و به طریقی، زمان فوت یکی از آنها مشخص شده، اما زمان فوت فرد دیگر مشخص نشود، در این صورت، فردی که تاریخ فوتش نامشخص است، از دیگری ارث می برد.

فرزندخواندگی

درباره ارث فرزندخوانده باید گفت فرزندخوانده از زن و شوهری که مادرخوانده و پدرخوانده او محسوب می شوند، ارث نمی برد و پدرخوانده و مادرخوانده نیز از زمره وراث فرزندخوانده نیستند.

موجبات انتقال ارث

• از متوفی مالی به جا مانده باشد.
• باید بین مورث (متوفی) و وارث، رابطه خویشاوندی وجود داشته باشد که این قرابت و خویشاوندی ممکن است سببی یا نسبی باشد. در رابطه نسبی ارث به وارث تعلق می گیرد و در رابطه سببی، زوجیت دائم موجب ارث می شود.
• مورث فوت کرده باشد و وارث در زمان مرگ او زنده باشد.
• جنینی که در شکم مادر است، به شرط آنکه زنده متولد شود، از مورث خود ارث خواهد برد.
• وارث مسلمان از مورث کافر ارث می برد، اما کافر از مسلمان ارث نمی برد.

موانع ارث

اموری که مانع ارث می شوند شامل موارد زیر می باشند:

• قتل: اگر کسی مورث خود را بطور عمدی بکشد، از ارث محروم می شود.
• لعان: در لعان، زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند و فرزندی نیز که مورد نفی و لعان پدر خود واقع شده است، از او ارث نمی برد. در تعریف لعان می توان گفت که در این حالت، پدر، فرزندی را که در زمان زوجیت با همسرش به دنیا آمده است، از خود نفی می کند و او را فرزند خود نمی داند که تحت شرایطی شرعی، مراسم لعان برگزار می شود. در این صورت، رابطه وارث بین فرزند و پدر به وجود نخواهد آمد.
• نامشروع بودن فرزند: فرزند نامشروع از پدر و مادر ارث نمی برد.
• حجب نقصان: گاهی به دلیل بروز مانعی، سهم وارث از حد اعلی (سهم الارث بیشتر) به حد ادنی (سهم الارث کمتر) تنزل پیدا می کند. به عنوان مثال وجود فرزند، موجب کاهش سهم شوهر از نصف به یک چهارم و نیز کاهش سهم زن از یک چهارم به یک هشتم می شود. فقها از این نوع مانع به حجب نقصان تعبیر کرده اند.

منابع

مقاله آموزشی «زن و شوهر چگونه از یکدیگر ارث می برند؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد.