موشک کروز چگونه کار می کند؟

در زمان جنگ جهانی دوم، آلمانی ها به این مسئله پی بردند که اگر هواپیمایی بدون سرنشین وجود داشت که می توانست بمب ها را روی شهرهای دشمن رها نماید، چه ایده شگفت انگیزی از آب در می آمد! این فکر سرانجام به صورت بمب های پرنده V1 و V2 ظاهر شد. در این بمب ها، از یک موتور پالس جت برای پیشرانش پرنده آهنی غول پیکر استفاده می شد و این موتور قادر بود بمب را تا فاصله مورد نظر برساند، اما پس از جنگ جهانی دوم، این شیوه بمب افکنی به تدریج به فراموشی سپرده شد تا اینکه در دهه هفتاد میلادی، آمریکایی ها به این ایده جانی دوباره دادند و در نتیجه به موشک کروز امروزی تبدیل شد.

موشک های کروز، دقیقاً بر اساس طرح بمب های پرنده آلمانی توسعه داده شدند و بخصوص در جنگ اول خلیج فارس، استفاده فراوانی از این بمب های توانا برای تخریب ساختمان ها و پایگاه های نظامی عراقی ها به عمل آمد. یک موشک کروز، در حقیقت هواپیمایی حامل بمب است که البته خودش نیز در این عملیات بمب افکنی از میان می رود.

در این مقاله شما می توانید با نحوه کار موشک کروز آشنا شوید و متوجه گردید که چرا این موشک ها در زمان جنگ ایده آل هستند؟

در موشک کروز، اجزایی چون بدنه لوله ای شکل، بال، پیشرانه یا موتور، سیستم های هدایتی و… وجود دارند که شباهت آن را به یک هواپیمای بمب افکن کوچک بیشتر نمایان می سازد.

در تصویر فوق:

A) موتور جت توربوفن
B) سوخت
C) ورودی هوا
D) بمب
E) سامانه تصحیح مسیر
F) جستجوگر تصویر

این موشک می تواند هم در کلاس موشک های هوا به زمین و هم در کلاس موشک های زمین به زمین قرار گیرد. طرز کارکرد این موشک بدین گونه است که ابتدا موشک باید توسط یک پرتاب کننده شلیک شود. در پرتاب کننده های زمینی و دریایی به دلیل اینکه سرعت اولیه ای برای موشک لازم است تا موتور آن توانایی پیشرانش به جلو را پیدا کند، از یک بوستر کمکی که به انتهای آن متصل است، استفاده می شود، اما در شلیک از یک هواپیمای بمب افکن، سرعت اولیه خود هواپیما به عنوان بوستر کمکی بکار گرفته می شود. در این حالت، موشک در فضا رها شده و موتور آن خودبخود روشن می گردد. پس از پرتاب، موشک با سرعتی حدود 870 کیلومتر بر ساعت به سوی هدف پیش می رود. از آنجا که این سرعت کمتر از سرعت صوت است، در نتیجه طراحی آن آسانتر از موشک های مافوق صوت شده است.

در حین پرواز، سیستم های هدایت ماهواره ی GPS فعال می شوند و مختصات هدف به کامپیوتر درونی موشک داده می شود. سپس کامپیوتر به صورت خودکار به سطوح کنترلی یا همان بالچه های موشک، فرامین لازم را برای رهسپار شدن به سوی هدف می دهد.

پس از طی کردن مسیر پرواز، موشک از فاصله معینی شروع به شیرجه رفتن به سمت هدف می کند و سرانجام پس از برخورد دقیق به آن، همراه با محتوای کلاهک جنگی، هدف را نابود می سازد.

ردیابی موشک های کروز بوسیله رادار، به دلیل کوچکی ابعاد و نیز پرواز در ارتفاع پایین کاری بسیار مشکل است. از جهت ردیابی گرمایی نیز به این دلیل که موتور این موشک از نوع توربوفن می باشد، گرمای بسیار کمی از خود منتشر نموده و مانع تشخیص بوسیله ردیاب های حرارتی می شود.

این موشک ها، بوسیله سیستم های بسیار پیشرفته راداری و ناوبری دقتی در حد چند سانتیمتر تا یک متر برای برخورد به هدف دارند. این موشک های فوق العاده پیشرفته با طول 5 متر و وزن یک تن، قادر به پیمودن مسافتی برابر با 1100 کیلومتر هستند.

مدل های پیشرفته موشک های کروز همچنین قادر به حمل کلاهک های هسته ای نیز هستند و توانایی ارسال تصاویری از محیط (پیش از برخورد به هدف) را برای افسر کنترل کننده آن به صورت زنده دارند.

موشک کروز و بالستیک

موشک های بالستیک به موشک هایی می گویند که به کمک موتور و محفظه های سوخت خود تا ارتفاع بسیار بالایی اوج می گیرند و سپس مابقی راه را با استفاده از نیروی جاذبه زمین (مانند گلایدر البته با هدایت صحیح) به سمت هدف می روند. برخی از موشک های بالستیک حتی از جوّ زمین نیز خارج می شوند که بُرد بسیار بالایی دارند. یکی دیگر از تفاوت های اصلی میان این دو موشک در چگونگی عملکرد در مراحل نهایی است.

موشک بالستیک به هنگام پرواز در جو زمین با سیستم های کنترل پرواز، همچون بال های منحنی برای جریان هوای آیرودینامیکی، سکان و پره های بالابرنده مسیر خود را تصحیح می کند که در صورت پرتاب سیستم های هشدار دهنده می توانند مسیر آنها را کشف و به مقابله بپردازند، این در حالی است که موشک کروز با سقف پرواز کم و مجهز به رادار کوچک و پرتو مادون قرمز با به اشتباه انداختن سپر پدافند دشمن از آن عبور کرده و هدف خود را نابود می کند.

روش های شناسایی و مقابله با موشک کروز

موشک های کروز جدید، معمولاً با سرعت مافوق صوت مشابه هواپیماهای بدون خلبان و در ارتفاع پایین پرواز می کنند. همین امر شناسایی و نابودی آنها را با سامانه های شناسایی عادی چون رادار مشکل می سازد. به همین دلیل بسیاری از کشورها برای ساختن ابزارهایی تلاش می کنند، که توانایی مقابله با این موشک ها را داشته باشد. با توجه به توانایی این موشک ها در شناسایی و نابودی اهداف خاص و تعیین کننده نظامی، جلوگیری از کارکرد حتی یک موشک کروز می تواند در نتیجه نبرد تاثیر فراوانی ایجاد کند.

در بسیاری موارد برای مقابله با یک سلاح می توان از نقاط قوت آن استفاده کرد. در واقع نقطه قوت سلاح در عین حال نقطه ضعف آن نیز دانسته می شود. موشک کروز نیز از این قاعده مستثنی نیست. با شناخت کامل روش هایی که موشک کروز برای ناوبری و هدایت استفاده می کند، می توان روش هایی برای مقابله با آن جستجو کرد. در کشورهای پیشرفته که جلودار صنعت موشک می باشند، نابود کردن موشک کروز بوسیله یک سامانه پدافند سه مرحله ای شامل مراحل شناسایی، رهگیری و نابودسازی انجام می پذیرد.

البته در مورد موشک کروز، مهم ترین مرحله آشکارسازی است. زیرا علاوه بر یک سطح مقطع کوچک شناسایی راداری، بیشتر آنها نیز برای نیروی محرکه خود از موتورهای جت توربوفن معمولی استفاده می کنند که گرمای کمی تولید می کنند. در نتیجه امکان آشکارسازی آنها با استفاده از حسگرهای حرارتی بسیار کم است. حتی اگر در فواصل کوتاه بتوان حرارت منتشر شده از موتور را با کمک حسگرهای فروسرخ تشخیص داد، به دلیل سرعت زیاد موشک کروز در بُرد و ارتفاع کم، امکان نشان دادن واکنش برای بسیاری از پایگاه های پدافندی وجود ندارد.

برای آشکارسازی یک موشک کروز باید از راداری در ارتفاع بالا و یا راداری که در ماورای افق در حال پرواز باشد (مانند هواپیمای آواکس) استفاده کرد. چنین راداری باید برد زیادی داشته باشد و بتواند موشک کروزی را که در ارتفاع کم پرواز می کند و در خط دید رادار زمینی نیست، شناسایی کرده و اطلاعات آن را به ایستگاه پدافند زمینی ارسال کند تا آمادگی لازم برای اقدامات پدافندی صورت گیرد. چنین راداری می تواند موشک های کروزی که سطح مقطعی راداری پایینی دارد را به راحتی شناسایی کند.

روش های مقابله

مقابله با موشک کروز و بررسی روش هایی که بتوان با استفاده از آن موشک کروز مهاجم را نابود کرده و یا از کار انداخت برای ایجاد یک سامانه پدافندی، حیاتی است. بطورکلی روش هایی که با استفاده از آن می توان با موشک کروز مقابله کرد به دو دسته کلی تقسیم می شوند:

• روش سخت: در این روش، موشک تحت عنوان پرنده مهاجم مورد حمله قرار می گیرد.
• روش نرم: در این روش، موشک توسط یک سامانه الکترونیکی هدف اختلالات راداری قرار می گیرد.

روش سخت

اولین راهی که برای مقابله با موشک کروز به نظر می رسد، نابودسازی آن با استفاده از تسلیحات معمولی چون توپخانه ضدهوایی و یا مسلسل هایی با کالیبر زیاد است. چنین تسلیحاتی باید بتوانند بطور خودکار هدف را جستجو و شناسایی و تعقیب کنند و در موقعیت مناسب با گشودن آتش به سمت آن، موشک را به صورت کامل منهدم کنند. در عین حال باید بتوانند پرنده مهاجم را از پرنده خودی تشخیص دهند.

سلاح خودکار MK15 فالاکس، سلاحی از این دسته است که برای مقابله با اجسام پرنده مهاجمی که به سمت کشتی می آیند، طراحی و ساخته شده است. چند قبضه از این سلاح می تواند در نقاط مختلف و حساس یک ناو جنگی نصب شود و در صورت نزدیک شدن موشک کروز، با استفاده رادار رهگیری، مسیر اصلی آن را تشخیص داده و با رسیدن موشک به یک فاصله معین، شلیک مسلسل وار را به سوی آن آغاز کند. با شروع مرحله نابودسازی، مسلسل چرخان این اسلحه در هر دقیقه بین 3000 تا 4500 گلوله 20 میلیمتری حاوی تنگستن یا اورانیوم ضعیف شده به سمت هدف شلیک کرده و تا نابودی کامل آن، شلیک را ادامه می دهد.

برای مقابله با موشک های کروز همچنین می توان از موشک های پدافندی نیز استفاده کرد. موشک پاتریوت نیز یک موشک زمین به هوای قدرتمند ساخت آمریکا است که تاکنون در سه نسخه مختلف ساخته شده است. آخرین نسخه آن با سه ماخ سرعت (سه برابر سرعت صوت) دارای 15 کیلومتر برد است و می تواند با استفاده از فیوزهای مجاورتی و یا ضربه ای هدف را نابود کند.

افزون بر پاتریوت می توان به سامانه موشکی تور ام یک یا اس 300 اشاره کرد که توانایی درگیری با موشک های کروز را دارد. این سیستم کار رهگیری و آغاز آتش را در مدت زمانی کمتر از 8 ثانیه انجام می دهد و قادر است در یک زمان، 48 هدف هوایی را مورد رهگیری قرار بدهد.

روش نرم

روش های نرم، شیوه دیگری است که برای مقابله با موشک های کروز مورد استفاده قرار می گیرد و بیشتر مبتنی بر عدم درگیری فیزیکی با موشک کروز و گمراه کردن و یا اختلال در نحوه کارکرد آن است. این روش ها را می توان تحت عنوان روش های نرم طبقه بندی کرد. یکی از مهم ترین نوع این روش ها به جنگ الکترونیک معروف است.

از آنجا که بیشتر موشک های کروز از سامانه موقعیت یابی جهانی (GPS) برای ناوبری استفاده می کنند، می توان از همین مشخصه برای گمراه کردن موشک کروز استفاده کرد و با ایجاد اختلال در امواجی که از طریق ماهواره صادر می شود، موشک را گمراه کرد و یا به آن آدرس اشتباه داد.

در مراحل نهایی نیز می توان موشک را گمراه تر کرد، یعنی با ایجاد شرایطی چون گرد و خاک و یا طوفان های مغناطیسی مصنوعی در سامانه هدف یابی نهایی موشک اختلال ایجاد کرد.

البته در مقابل موشک های بسیار پیشرفته این روش ها عملی نیست، چون ممکن است در این موشک ها، هدف توسط یک نقطه مرجع زمینی برای سامانه تعریف شده باشد.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «موشک کروز چگونه کار می کند؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله وب سایت HowStuffWorks ترجمه شده توسط بهنام زاده به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.