آیا ماهی‌ها درد را حس می‌کنند؟

در سال 2016 مجله علوم حیوانات مقاله‌ای از برایان کی با عنوان چرا ماهی‌ها دردی حس نمی‌کنند، منتشر کرد. او پیش از آن هم نوشته بود، ماهی‌ها احساس نمی‌کنند که ماهی هستند. او در مقاله جدید خود مدعی شد که پستانداران احساس دارند و مغز پستانداران دارای ساختاری به نام نئوکورتکس است؛ بنابراین ماهی‌ها که نئوکورتکس ندارند، چیزی حس نمی‌کنند. ولی این عقیده دقیقاً مثل این است که بگوییم ما با پا سفر می‌کنیم و چون ماهی‌ها پا ندارد، پس نمی‌توانند سفر کنند.

مقاله برایان کی با مخالفت و پرسش‌های بسیاری از سوی دانشمندان مواجه شد. برای درک مخالفت دانشمندان باید ابتدا با ساز و کار احساس درد در انسان‌ها آشنا شویم. زمانی که آسیبی به انسان وارد می‌شود چیزی به نام گیرنده درد (نئوکورتکس) تحریک می‌شود. این گیرنده‌ها سیگنال‌های الکتریکی را از طریق رشته‌های عصبی و نخاع به قشر مغز می‌فرستند و در آنجا این سیگنال‌ها به حس درد تبدیل می‌شوند. ماهی‌ها برخلاف انسان نئوکورتکس ندارند، همین موضوع اولین دلیلی بود که باعث شد دانشمندان به وجود احساس درد در ماهی‌ها شک کنند.

علاوه بر این، فیبرهای عصبی خاصی در پستانداران وجود دارد که در احساس درد نقش موثری دارد. این فیبرها در هیچ یک از ماهی‌های غضروفی مورد مطالعه همچون کوسه‌ها و سفره ماهی‌ها دیده نشد. در ماهی‌های استخوان‌دار همچون کپور و قزل‌آلا نیز بندرت دیده می‌شود. بنابراین، ماهی پیش‌نیاز فیزیولوژیک برای تجربه آگاهانه درد را ندارد.

در 15 سال گذشته، بریث ویت و دیگر زیست‌شناسان سراسر دنیا شواهدی ارائه دادند که نشان می‌داد ماهی‌ها هم دقیقاً مانند پستانداران و پرندگان درد آگاهانه را تجربه می‌کنند. بریث ویت می‌گوید: «مردم هر روز بیش از گذشته این موضوع را می‌پذیرند. ماهی‌ها هم درد را حس می‌کنند اما درک‌شان از درد با انسان‌ها متفاوت است.» ماهی‌ها دارای نورون‌هایی به نام Nociceptor هستند که به کمک آن خطرات احتمالی مانند افزایش دما، فشار شَدید و مواد شیمیایی سوزنده را حس می‌کنند. در زمان آسیب دیدگی فعالیت مغزی ماهی‌ها شبیه به مهره‌داران است.

آزمایش با اسید استیک

محققان در یک آزمایش، بلوک‌های رنگی را داخل مخزن حاوی قزل‌آلای رنگین کمان انداختند. قزل‌آلاها از شئی جدید و ناشناخته که ناگهان وارد محیط‌شان شده بود، به دلیل احساس خطر دور شدند اما بعد از تزریق اسید استیک و تکرار آزمایش این رفتار دفاعی را از خود نشان ندادند که احتمالاً دلیلش زیاد بودن حس درد بوده است. در واقع محرکی که حس درد را ایجاد می‌کند، ماهی را تحت تاثیر قرار داده است. انسان‌ها هم هنگام درد کار دیگری نمی‌توانند انجام دهند. زمانی که درد ماهی را از پا در می‌آورد، نمی‌تواند همزمان به ترس هم واکنش نشان دهد.

در آزمایشی دیگر همزمان با اسید استیک، مورفین هم به ماهی تزریق و باعث شده ماهی رفتار دفاعی معمول را از خود بروز دهد. مورفین هم مانند همه داروهای ضد درد، تجربه درد را از بین می‌برد ولی سرچشمه آن را از بین نمی‌برد و این نشان می‌دهد که رفتار ماهی بیانگر حالت ذهنی او است و نه شرایط فیزیولوژیکی‌اش. به عبارت دیگر، اگر واکنش ماهی به اسید تزریق شده یک واکنش فیزیولوژیک بود و آگاهانه نبود، تزریق مورفین هم نمی‌توانست تغییری ایجاد کند.

ماهی‌ها طی میلیون‌ها سال مهارت‌های خود را افزایش داده‌اند. مطالعات مختلف نشان می‌دهد که ماهی‌های مختلف دارای حافظه بلندمدت، پیوندهای اجتماعی، حس فرزندپروری و حتی همکاری بین گونه‌ای هستند. حس ترس و درد در مقایسه با این توانایی‌ها، بسیار ناچیز است.

در تعداد انگشت‌شماری از کشورها مانند انگلستان و نروژ، اصول ذبح در مزارع آبی رعایت می‌شود اما در هر ثانیه ده‌ها هزار ماهی وحشی در سراسر دنیا بدون رعایت استاندارد، صید می‌شوند.

بررسی مغز و رفتارهای ماهی و مقایسه آن با گونه‌های دیگر در سراسر جهان، ثابت کرده که این موجودات، لذت و درد را حس می‌کنند. ماهی‌ها اجداد همه مهره‌داران هستند؛ مغز آنها الگویی برای تکامل مغز ما است. مطالعات دانشمندان دانشگاه لیورپول نشان می‌دهد که ماهی‌ها عصب‌هایی دارند که درد را انتقال می‌دهد.

منابع

1. Hakai Institute
2. مرضیه طرلانی. مجله دانستنیها. آذر 1397.