چگونه از متصرف عدوانی شکایت کنیم؟

تصرف عدوانی عبارت از «تصرف در مال غیر بدون اذن مالک و قانون» است. کسی که بدون حکم دادگاه یا اجازه مالک، ملک دیگری را تصرف کند، علاوه بر اینکه از نظر حقوقی باید فوری ملک را تخلیه و تسلیم مالک کند، از نظر جزایی هم می تواند تعقیب و مجازات متصرف عدوانی را در پی داشته باشد.

دعاوی ناشی از تصرف عدوانی هم در دادگاه حقوقی محل ملک و هم در دادسرای محل، قابل طرح و شکایت است؛ البته کسی می تواند دعوای کیفری مطرح کند که سند مالکیت در اختیار داشته باشد و اگر شاکی مالک ملک تصرف شده نباشد و امکان طرح شکایت کیفری و پیگیری موضوع در دادسرا را نداشته باشد، باید در دادگاه حقوقی پیگیر حقش باشد.

در ادامه شما می توانید با طرح دعوا حقوقی و کیفری آشنا شوید.

دعوای حقوقی رفع تصرف عدوانی
بر اساس آنچه که در قانون آمده، برای تحقق تصرف عدوانی وجود سه شرط اساسی ضروری است: اول، سابقه تصرف قبلی خواهان در ملک، دوم، تصرف بعدی خوانده در ملک مزبور و سوم، عدوانی بودن (غیر قانونی بودن) تصرف خوانده است. در دعوای تصرف، ملاک تشخیص حق، مالک بودن یا نبودن متصرف نبوده و بر این اساس هرگاه شخصی متصرف ملکی باشد و دیگری بدون مجوز قانونی یا با قهر و غلبه، ملک را به تصرف خود در آورد، متصرف قبلی می تواند با مراجعه به دادگاه حقوقی و طرح دعوای رفع تصرف عدوانی نسبت به بازپس گیری ملک خود از متصرف اقدام کند.

یکی از ویژگی های مهمی که در خصوص دعاوی حقوقی رفع تصرف عدوانی می تواند مورد توجه قرار گیرد، این است که خواهان دعوا نیازی به اثبات مالکیت خود نداشته و تنها با اثبات تصرف قبلی در ملک می تواند اقدام به طرح دعوا علیه متصرف عدوانی کند. البته مدت زمان تصرف سابق خواهان باید به اندازه ای باشد که او عرفاً متصرف شناخته شود و این مدت بنا بر نظر قاضی و عرف می تواند متفاوت باشد. (قانون آئین دادرسی مدنی سابق این مدت زمان را یکسال معین کرده بود، اما این مدت زمان در قانون فعلی حذف شده است.)

باید توجه کرد که حتی اگر متصرف عدوانی، مالک ملک بوده و برای احقاق حق خود اقدام به تصرف عدوانی ملک کرده باشد، باز هم قانون او را محکوم کرده و به عنوان متصرف عدوانی با او برخورد خواهد کرد، زیرا هیچکس حق ندارد با توسل به طرق غیر قانونی یا توسل به زور بخواهد حق خودش را اعمال کند؛ مالکی که ملکش در تصرف دیگران قرار گرفته باید با طرح دعوای خلع یَد در دادگاه، اقدام به بازپس گرفتن ملک خود کند و حق ندارد با استفاده از زور یا قهر و غلبه، اقدام به تصرف عدوانی ملک کند.

دعوای کیفری رفع تصرف عدوانی
هر فعل یا ترک فعلی که قانون برای آن مجازات تعیین کرده باشد، جرم محسوب می شود و ماده 690 قانون مجازات اسلامی نیز «تصرف عدوانی مال غیر منقول»، «مزاحمت از احقاق حق» و «ممانعت از اجرای حق» را مستحق مجازات دانسته است.

به اعتقاد برخی از حقوقدان ها و با توجه به تعاریف قانونی، «جرم تصرف عدوانی یعنی تصرف مال غیر منقول متعلق به دیگری بدون رضایت مالک یا متصرف قانونی آن». عنصر مادی جرم تصرف عدوانی، عمل فیزیکی جرم و اقدام به تصرف غیر قانونی املاک متعلق به دیگران است. هر اقدامی که در تسلط یا استیفای مالک از ملک با محدودیت یا خطر روبرو کند، مصداق تصرف است. به بیان دیگر، تصرف یک عمل عرفی بوده و شامل هر اقدامی می شود که مالکیت مالک را به خطر می اندازد. باید توجه کرد که برای تحقق عنصر مادی جرم تصرف عدوانی اولاً مال باید مال غیر منقول بوده و در ثانی متصرف یا مدعی، مالک ملک باشد. همچنین عدم رضایت مالک یا صاحب حق از تصرف دیگران نیز در این خصوص، شرط معنوی تحقق جرم است.

در خصوص مستندات قانونی مربوط به جرم تصرف عدوانی هم می توان گفت که ذیل ماده 690 قانون مجازات اسلامی مصوب 1375 به صراحت در خصوص جرم تصرف عدوانی به بیان شرایط و اوضاع و احوال این جرم پرداخته است.

در ذیل ماده 692 همان قانون به تصرف با قهر و غلبه و ماده 694 قانون نیز به صورت جزئی موضوع مورد غیر مجاز و حریم خصوصی مسکن افراد را مورد توجه قرار داده که مصداق دیگری از جرم تصرف عدوانی محسوب می شود، اما در مجموع مهم ترین مستند قانونی جرم تصرف عدوانی همان ذیل ماده 690 قانون مجازات اسلامی است.

تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری رفع تصرف عدوانی
برای طرح دعوای حقوقی رفع تصرف عدوانی، احراز مالکیت متصرف قبلی ملاک نبوده و صرف احراز تصرف عرفی خواهان، دادگاه را مکلف به صدور حکم رفع تصرف عدوانی و بازگشت آثار ناشی از تصرف می کند، اما در دعوای کیفری، شرایط این گونه نیست و بر اساس ماده 690 قانون، احراز مالکیت شاکی دعوا از ارکان اصلی طرح دعوای کیفری رفع تصرف عدوانی محسوب می شود. اگر متصرف قبلی تنها بهره بردار ملک بوده و حق مالکیت نداشته باشد، حق اعمال دعوای کیفری نداشته و تنها از مجاری حقوقی و مدنی می تواند حق خود را احقاق کند. به بیان دیگر، در دعاوی کیفری، دادگاه تنها پس از احراز مالکیت می تواند حکم به محکومیت متصرف داده و او را مستحق مجازات معرفی کند.

اگرچه در همه آرای قضایی، تا زمانی که حکمی قطعی نشده امکان اجرا ندارد، اما یکی از ویژگی های مهم احکام رفع تصرف عدوانی، اجرای فوری رای دادگاه است. بر اساس قانون، تجدیدنظر خواهی مانع اجرای حکم نیست و رای دادگاه مبنی بر رفع تصرف فوری اجرا شده و دادگاه می تواند حکم به رفع آثار ناشی از تصرف عدوانی را هم بدهد.

[toggle title=”برای مشاهده منابع اینجا کلیک کنید.” state=”close” ]

مقاله آموزشی «چگونه از متصرف عدوانی شکایت کنیم؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا گزارش شاهرخ صالحی کرهرودی در روزنامه جام جم، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.

[/toggle]