اکولوژی چیست؟
اکولوژی یا بوم‌شناسی یعنی علم مطالعه گیاهان و جانوران در محل طبیعی زندگی‌شان و نحوه ارتباط هر گونه از جانوران با اکوسیستم خود. بومشناسان بررسی می‌کنند که چرا گونه‌های مختلف گیاهان و جانوران فقط در نقاط خاص زندگی می‌کنند و چه شرایطی برای بقای آنها لازم و ضروری است. آنان همچنین به بررسی فضای مورد نیاز هر جانور، ارتباط گیاهان و جانوران با هم، و زنجیره‌های غذایی می‌پردازند.
اگر بخواهیم حیات‌وحش را حفظ کنیم و اثرات فعالیت‌های بشر بر آن را بدانیم، اطلاع از موضوعات بالا ضروری است. تقریباً تمام موجودات زنده زیستگاه خود را دارند و به شیوه‌ای خاص با سایر جانوران و گیاهان ارتباط پیدا می‌کنند. اگر اکوسیستم آنها آشفته یا تخریب شود، امکان سازگاری با محیط را از دست می‌دهند.
تاثیرات بر اکوسیستم
اکوسیستم، اجتماعی از گیاهان و جانوران است که با یکدیگر و با محیط غیر زنده روابط متقابل دارند. در ساختمان هر اکوسیستم چهار جزء اصلی وجود دارد که عبارتند از مواد غیر زنده، تولید کننده‌ها، مصرف کننده‌ها و تجزیه کننده‌ها.
تحقیقات اکولوژی به بررسی و مطالعه رابطه اجتماعات جانوری و گیاهی با یکدیگر و همچنین با مواد و عناصر غیرجاندار موجود در محیط آنها می‌پردازد. نقش متفاوتی که هر یک از گونه‌ها در محیط بازی می‌کند نیز از نکات مورد توجه بومشناسان به‌شمار می‌آید.
منبع انرژی یا غذا مهم‌ترین عامل برای زنده ماندن هر موجود زنده است. بنابراین در هر اکوسیستم تمام موجودات زنده به طریقی با یکدیگر ارتباط غذایی دارند. ارتباطات غذایی موجودات زنده باعث ایجاد زنجیره غذایی و در نتیجه ایجاد تعادل در اکوسیستم می‌شود. بطور مثال، گیاهان اولین منبع انرژی و تولید کننده غذا در یک زنجیره غذایی هستند. موجودات گیاهخوار انرژی و غذای مورد نیاز خود را با خوردن گیاهان تامین می‌کنند و حلقه دوم زنجیره غذایی را تشکیل می‌دهند. موجودات گیاهخوار نیز به نوبه خود منابع غذایی موجودات گوشتخواری هستند که آنها نیز ممکن است طعمه سایر جانوران گوشتخوار شوند.
چرخه مواد
یک برکه، بیابان و یا جنگل نمونه‌ای از یک اکوسیستم است. در هر یک از این مناطق عوامل مهمی وجود دارد که نوع اکوسیستمی را که در آنها به وجود می‌آید، تعیین می‌کند. در هر اکوسیستم تمام موجودات زنده نقشی حیاتی در حفظ و بقای آن اکوسیستم ایفا می‌کنند. کربن، نیتروژن، اکسیژن و هیدروژن (به صورت آب) بطور مداوم از بدن موجود زنده وارد محیط و از محیط وارد بدن موجود زنده می‌شوند. به این دور مواد، چرخه مواد می‌گویند. چرخه آب، چرخه نیتروژن و چرخه کربن نمونه‌هایی از چرخه مواد هستند.
توالی
به مراحل تغییر تدریجی یک اکوسیستم و تبدیل آن به اکوسیستم دیگر توالی می‌گویند. در طبیعت، چنین تغییراتی بسیار کُند و تدریجی و به منظور تطابق و سازگاری صورت می‌گیرد. ولی انسان با انجام اعمال مختلفی نظیر از بین بردن جنگل‌ها، آلوده کردن هوا و آب رودخانه‌ها و دریاها موجب تغییر ناگهانی و ایجاد عدم تعادل در یک اکوسیستم می‌شود. آثار چنین تغییراتی می‌تواند سریع و غیر قابل جبران باشد. امروزه انسان با ایجاد تداخل در چرخه کربن هوا موجب گرم‌تر شدن آب و هوای زمین شده است. در واقع در بسیاری از موارد مداخله انسان در امر توالی موجب به هم خوردن تعادل اکوسیستم می‌شود و آلودگی‌های زیادی ایجاد می‌کند.
منابع
- کتاب چرا، چطور، چگونه؟. دکتر سونیتا گوپتا و دکتر نینا آگراوال. ترجمه پریسا همایون روز و پریچهر همایون روز. موسسه نشر و تحقیقات ذکر. 1393.
- کتاب Kingfisher Science Encyclopedia. تالیف Catherine Headlam. ترجمه محمود سالک. نشر Kingfisher Books. سال 1991.
