هبه چیست؟

هر کسی که می خواهد مالک مالی شود، باید به یکی از راه های قانونی و شرعی اقدام کند، حتی اگر آن مال یک خودکار باشد، باز هم هیچکس بدون دلیل نمی تواند مالک مال شود؛ خرید و فروش، صلح، ارث بردن، تملک اموال بدون صاحب و هبه از جمله موارد قانونی است که شخص بواسطه آن می تواند مالک مال شود.

هبه در اصطلاح به معنای بخشیدن مال خود به دیگری، به صورت مجانی است. بیشتر مواردی که شخصی به دیگری هدیه می دهد، مشمول همین تعریف می شود. البته شخصی که مالی را به دیگری هبه می کند، می تواند شرط کند که طرف مقابلش هم مالی را مجانی به وی هبه کند که در این صورت «هبه معوض» خواهد بود.

هدیه دادن و هدیه گرفتن از سنت های خوبی است که در بین مردم از گذشته رواج داشته و در همه جای دنیا به عنوان یک امر پسندیده مورد توجه قرار دارد، اما از آنجا که هیچکس نمی تواند بی دلیل مالک مالی شود، هدیه دادن و هدیه گرفتن که در مسائل حقوق به آن هبه گفته می شود، به عنوان یک قرارداد، تابع قوانین و مقررات خاصی است. شما می توانید با شرایط هبه و پس گرفتن آن، در ادامه آشنا شوید.

شرایط هبه کننده

کسی که می خواهد مالی را به دیگری هبه کند باید دارای شرایط خاصی باشد. هبه کننده که در قانون به او «واهب» می گویند، باید دارای اهلیت قانونی باشد؛ یعنی عاقل و بالغ بوده و اختیار اموالش را هم داشته باشد. همچنین هبه کننده باید به سن رشد که همان 18 سال تمام است رسیده باشد. بنابراین اگر شخص صغیر یا مجنون یا غیر رشید، مالی را بدون اجازه ولّی یا سرپرستش به دیگری هبه کند، چنین هبه ای باطل و فاقد اثر است. مگر اینکه ولی یا سرپرست آن طفل یا مجنون، چنین موضوعی را تایید کند. از سوی دیگر، کسی که می خواهد مالی را به دیگری ببخشد، باید مالک آن مال باشد و کسی حق ندارد اموال دیگران را بدون اجازه صاحبانش بذل و بخشش کند.

در هبه کسی که مالی را هبه می کند، باید مال را به تصرف شخص هبه گیرنده در آورد و تا زمانی که گیرنده، مال را به تصرف خودش در نیاورد، مالک آن نمی شود. اما همین که مال به تصرف هبه گیرنده داده شود، دیگر مالکش است و هر تصرفی بخواهد می تواند در آن بکند.

کسی هم که هبه را دریافت می کند از نظر قانون باید دارای اهلیت باشد، البته هبه گرفتن و تملک بلاعوض از سوی اطفال بلامانع است؛ در خصوص اطفال و اشخاص صغیر هم اینکه ولی آنها هدیه را دریافت کند، در حکم این است که خودشان دریافت کرده اند و بنابراین با دریافت هدیه از سوی شخص صغیر یا ولی آنها، عقد کامل است و مال به تملک آنها در می آید.

شرایط پس گرفتن هدیه

هر کسی هدیه ای به دیگری می دهد، اخلاق حکم می کند آن را مسترد نکند و به اصطلاح پس نگیرد؛ اما از نظر حقوقی، امکان پس گرفتن هدیه، جزء در برخی موارد، وجود دارد. اول اینکه اگر کسی که هدیه را دریافت کرده، پدر یا مادر یا فرزند شخصی که هبه کرده باشد، در این صورت پس گرفتن هدیه از آنها امکان پذیر نیست اما هدیه ای که به سایر افراد داده می شود، قابل پس گرفتن است.

دوم اینکه اگر هبه معوض باشد، یعنی در ازای هدیه داده شده، هدیه ای هم گرفته شده باشد، دیگر امکان پس گرفتن هبه وجود ندارد.

سوم اینکه، اگر کسی هبه را دریافت کرده، آن را به دیگری داده باشد یا آن را به هر نحوی از دست داده باشد، دیگر امکان پس گرفتن آن وجود ندارد و در نهایت (چهارم) اینکه اگر کسی که هبه گرفته است، در اصل مال تغییری ایجاد کرده باشد، دیگر نمی توان هبه را از وی پس گرفت. برای مثال اگر کسی، شمش طلایی را به دیگری بدهد و شخص گیرنده، آن شمش را به یک مجسمه یا زیورآلات تبدیل کرده باشد، دیگر امکان پس گرفتن طلای داده شده وجود ندارد.

به غیر از این چهار موردی که مطرح شد، در سایر موارد، امکان پس گرفتن هبه یا همان هدیه وجود دارد و شخصی که هبه داده است، می تواند از هبه خود رجوع کرده و آن را مسترد کند.

بخشیدن طلب

یکی از اقسام هبه کردن، بخشیدن طلب به بدهکار است؛ یعنی اگر کسی از دیگری طلب داشته باشد و طلب خودش را به او ببخشد، شخص بدهکار بری (مبرا یا بی گناه) می شود و دیگر بر ذمه او نیست. البته در بخشیدن طلب به بدهکار، دیگر امکان رجوع وجود ندارد و شخصی که طلبش را بخشیده، این بخشش دائمی است و دیگر حق رجوع، پس از بخشیدن طلب را ندارد.

یکی از اقسام بخشیدن و هدیه کردن، صدقه دادن به افراد نیازمند و فقیر است. تفاوت هبه و صدقه در این است که در هبه، قصد قربت و نیت وجود ندارد اما در صدقه، شخص مال را به قصد قربت و با نیت ثواب به دیگری می بخشد، برای همین هم در صدقه، امکان پس گرفتن مال وجود ندارد و کسی که صدقه می دهد در واقع با خدا معامله کرده و حق ندارد، منتی بر سر صدقه گیرنده گذاشته یا در ازای آن، چیزی را طلب کند.

منابع

مقاله آموزشی «هبه چیست؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا گزارش شاهرخ صالحی کرهرودی در روزنامه جام جم، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.