دلایل زردی و مرگ چنارهای تهران

به گزارش پورتال یو سی (شما می توانید)، در سال 1324 در خیابان ولیعصر 24 هزار درخت چنار وجود داشت که با گذشت 50 سال به 12 هزار درخت در سال 1374 رسید و پس از آن در سال 1390 این تعداد به 8288 اصله کاهش پیدا کرد. روند کاهش درختان چنار قدیمی در ولیعصر تهران همچنان ادامه دارد و به سایر مناطق شهر هم سرایت کرده است، همچنان که در بسیاری از مناطق اثری از آنها نیست. اما مرگ چنارهای این خیابان به دلیل شهرت و زیبایی اش دراماتیک تر بوده و توجه بیشتری را جلب کرده؛ مرگ چنارهای ولیعصر سمبلی از مرگ چنارهای یک شهر و پایان یک دوره است.

درباره زرد شدگی برگ درختان چنار و مرگ آنها تاکنون گزاره های مختلفی مطرح شده است. دلیل اصلی خالی شدن ولیعصر از سایه سار چنارها چیست؟ دکتر حسین آخانی، گیاه شناس و استاد دانشگاه تهران به این پرسش، پاسخ گفته و همچنین به رویکردی پرداخته که بخش مهم تری از مشکلات محیط زیست کشور از آن ناشی می شود. این موضوع به این دلیل اهمیت دارد که از شهرهای دیگری همچون مشهد هم خبر از زرد شدن زودهنگام درختان می رسد.

برخی از اساتید و کارشناسان سرطان رنگی را عاملی برای زرد شدگی و در نهایت مرگ چنارهای خیابان ولیعصر می دانند. شما با این گفته موافق هستید؟

در شرایط فعلی کلان شهر تهران که رودخانه ها، روددره ها، قنات ها و خاک در آن از دست رفته و همه چیز به بتن تبدیل شده است، چنارها چه بخواهیم و چه نخواهیم همگی مریض شده و از بین می روند. در این موضوع هیچ شکی نیست. حال اینکه گروهی از اساتید سرطان رنگی یا قارچ را عاملی برای از دست رفتن چنارهای خیابان ولیعصر در نظر بگیرند، ریشه آن به تنش های مبتنی بر بتنی شدن شهر تهران بر می گردد. در این شرایط چنارها ضعیف شده و مستعد ابتلا به انواع بیماری ها هستند.

شما در گفته های خود از آلودگی خودروها به عنوان عامل دیگر زرد شدگی چنارها نام برده اید. چگونه این امر می تواند به مرگ این درختان منجر شود؟ آیا می توان از یک عامل به تنهایی مثل این آلودگی در این باره به عنوان موضوع اصلی سخن گفت؟

آلاینده هایی که از اگزوز خودروها نشات می گیرد، ساقه، برگ و تنه چنارهای خیابان ولیعصر را آلوده کرده و جلوی انجام فعالیت های حیاتی را از این درخت می گیرد. این آلاینده ها همچنین با آبیاری به خاک هم نفوذ کرده و ریشه چنارها را تحت تاثیر خود قرار می دهند. بلندمرتبه سازی هایی که در خیابان ولیعصر انجام شده نیز در کنار این عوامل سبب می شود، نور کافی به چنارها نرسد و امید به احیای چنارها از بین برود.

بنابراین در شرایط کنونی و با این شیوه مدیریت شهری، شما نابودی تمام چنارهای خیابان را حتمی می دانید؟ یعنی به جز این تغییر رویکرد، راه دیگری برای نجات موقت نیست؟

چنارهای خیابان ولیعصر همگی محکوم به مرگ هستند. تنها کاری که ما می توانیم انجام دهیم این است که کمی طول عمر آنها را بیشتر کنیم. متاسفانه در مدیریت شهر تهران و به تبع آن خیابان ولیعصر مهندسی بتنی حاکم شده است، همین امر رویشگاه چنارها را با چالش جدی مواجه کرده و مرگ زودهنگام آنها را رقم زده است.

اگر اینطور است، به نظر شما چرا با وجود گفته ها و نظرات کارشناسان، مسئولان اقدام عاجلی در این زمینه انجام نمی دهند؟

متاسفانه بعد از دستیابی ایران به منابع نفتی، دولتمردان نیازی به نیروی متخصص در مسئولیت های کشور احساس نمی کنند. افراد شایسته همیشه حرف های سخت می زنند، زیر حرف زور مدیران بالا دست نمی روند و خرابکاری و بی نظمی را نمی توانند تحمل کنند. در نتیجه، چنین افرادی از گردونه تصمیم گیری خارج شده و همین امر سبب می شود سیستم مدیریت فضای سبز در تهران همچنان از نقشه کهنه ای پیروی کند که کریم ساعی 80 سال پیش از آمریکا و فرانسه به ایران آورده است. همین امر نشان می دهد ما در این 80 سال هیچ پیشرفتی در مدیریت فضای شهری نداشته و در سندروم نفت خواری گرفتار شده ایم.

برای نجات چنارها چه نسخه ای را تجویز می کنید؟ اگر قرار باشد، از همین امروز اقدامی برای نجات چنارهای تهران و دیگر درختان شهری انجام شود، که روزگاری به این درختان شهرت داشت، چه باید کرد؟

شهرداری باید اشتباهات خود را در این زمینه پذیرفته و فضای طبیعی چنارها را بار دیگر به وضعیت مشابه زمانی که در خیابان ولیعصر کاشته شدند، برگرداند. جز این، راهکاری برای نجات درختان چنار این خیابان نیست. این درخت در خاک هایی که قابلیت زهکشی بالا داشته و بافت آن دارای تخلخل همراه با شن و ماسه است، در حاشیه رودخانه ها و جوی ها بالای یکصد سال، رشد می کند. زمانی که چنارها در تهران و به ویژه در خیابان ولیعصر کاشته شد، فضای شهری تهران طبیعت سازگار با این درخت را داشت. در آن دوره از تجریش آب قنات را رها می کردند. این آب در یک جویبار شبه طبیعی راه افتاده، از کنار این چنارها جریان پیدا می کرد و بواسطه شیب تهران به پایین شهر و چنارهای انتهای خیابان ولیعصر می رسید. در حال حاضر این مسیر کاملاً تغییر پیدا کرده و جوی های بتنی جای آبراهه قبلی را گرفته است. طبیعی است در این وضعیت چنار که یک گیاه کاملاً رودخانه ای بوده و در حاشیه جویبار رشد می کند، دچار تنش های جدی شده و نتواند رشد کند.

وضعیت چنارهای خیابان ولیعصر مشابه مثلی است که در آن انسانی را در زیرزمین نمور و بدون تهویه هوا گذاشته اید و این فرد به انواع بیماری ها دچار شده است. حالا در این وضع مرطوب و آلوده قصد دارید با مسکن و غذا این فرد را سالم نگه دارید. طبیعی است که فرد درمان نمی شود، بنابراین ابتدا باید این فرد را از زیرزمین بیرون آورده و به جایی منتقل کنید که بتواند بدرستی تنفس و حرکت کند و بعد برای آن درمان را آغاز کنید.

منابع

مصاحبه علمی «دلایل زردی و مرگ چنارهای تهران» توسط هیئت تحریریه خبر پورتال یو سی (شما می توانید) با استناد به گزارش فاطمه باباخانی، تدوین و نگارش شده است.