چرخ دنده چیست؟

چرخ دنده وسیله ای مکانیکی است که حرکت گردشی و توان را از یک قسمت دستگاه به قسمت دیگر آن انتقال می دهد. به عبارتی چرخ دنده ها چرخ های دندانه داری هستند که در ماشین ها برای انتقال حرکت از یک محور به محور دیگر بکار گرفته می شوند. اولین چرخ دنده را چرخ دنده محرک و دومین چرخ دنده را چرخ دنده پیرو می نامند.

در وسط هر چرخ دنده یک محور فلزی قرار دارد. این محور به یک منبع نیرو همچون موتور الکتریکی متصل می شود. هنگامی که محور می چرخد چرخ دنده اول نیز می چرخد و باعث می شود چرخ دنده دوم در جهت مخالف حرکت کند. این عمل به محور چرخ دنده دوم قدرت می دهد تا کار مفید و مورد نیازمان را انجام دهد.

چرخ دنده های محرک و پیرو، خلاف جهت هم چرخش می کنند. اگر این چرخ دنده ها هم اندازه باشند، سرعت چرخش آنها یکسان خواهد بود. اما معمولاً محور باید با سرعتی کمتر یا بیشتر از موتور محرک آن حرکت کند و برای دستیابی به این حالت باید از چرخ دنده هایی با اندازه های مختلف استفاده شود.

اگر چرخ دنده محرک کوچکتر از چرخ دنده پیرو باشد، محور دوم با سرعت کمتری به چرخش در می آید و عکس این مطلب نیز صادق است. اگر بخواهیم جهت چرخش محورها یکسان باشد، باید یک چرخ دنده سوم به نام چرخ میانی یا هرزگرد را بین چرخ دنده های محرک و پیرو قرار دهیم. از چرخ دنده ها برای تغییر جهت حرکت محورها نیز استفاده می کنند. موتور اتومبیل به مجموعه ای از چرخ دنده ها (جعبه دنده) مجهز است تا بتواند با سرعت های مختلف به حرکت در آید.

دندانه های چرخ دنده را با دقت بسیار می سازند تا به نرمی با هم درگیر شوند و سایش، خوردگی، ارتعاش و سر و صدا به حداقل برسد.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «چرخ دنده چیست؟»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری، ترجمه و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا کتاب Kingfisher Science Encyclopedia، تالیف Catherine Headlam ترجمه محمود سالک از نشر Kingfisher Books، منتشر شده در ۱۹۹۱ با شابک ۹۷۸۰۸۶۲۷۲۸۵۳۳ به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.