با زندگی ملخ ها آشنا شوید

ملخ ها از شگفتی های آفرینش هستند. موجوداتی شش پا که مثل سایر حشرات چشمان مرکب، یک جفت شاخک و بدنی سه قسمت و بند بند دارند. اما آنچه آنها را از سایر خویشاوندان شان متمایز می کند یکی، داشتن آرواره های به نسبت قوی تری است که با آن می توانند حتی چوب درختان را بجوند و دیگر، توانایی پرواز و مهاجرت طولانی در برخی از گونه های آنها است که در دنیای حشرات کم نظیر است.

ملخ ها انواع گوناگون با ظاهری متنوع دارند. هر چند که طرح و رنگ بدن برخی از آنها زیبا و تماشایی است، اما در عین حال، تغییر رنگ در برخی از انواع ملخ ها می تواند نشانه ای نگران کننده باشد آنجا که به دنبال تغییر رنگ، قرار است مهاجرتی اتفاق بیفتد با جمعیتی زیاد. اگرچه ملخ های تک و انفرادی که در چمنزارها و مراتع مشغول تغذیه و زندگی هستند خطری را متوجه جمعیت گیاهان نمی کنند، اما دسته های پُر جمعیت ملخ های مهاجر که به آستانه طغیان هم رسیده باشند، تبدیل به آفتی خطرناک برای باغ و مرتع و مزرعه می شوند. مشاهده توده ابر مانند ملخ های در حال پرواز، می تواند نشانه ای از شروع یک دردسر بزرگ باشد.

در این مقاله شما می توانید با دنیا و زندگی ملخ ها آشنا شوید.

زیست شناسی ملخ

ملخ ها در رده حشرات (Insecta) و راسته راست بالان (Orthoptera) طبقه بندی می شوند. این حشرات مانند سایر هم رده ای هایشان دارای سه جفت اندام های حرکتی بند بند بوده و بدن آنها دارای سه قسمت مشخص سر، سینه و شکم است. ملخ ها با داشتن آرواره های قوی و قطعات دهانی جونده، هر نوع گیاه سبز و حتی گاهی گیاه خشک را در سر راه خود می خورند و می توانند در مدت نسبتاً کوتاهی یک باغ یا مزرعه یا مرتع را به دشتی خشک و بیابانی بدون علف تبدیل کنند.

در واقع برایشان فرقی نمی کند آنچه در دسترس شان است، یک درخت است یا بوته ای کوچک. اگر گرسنه باشند از هر آنچه بر سر راه شان باشد، چیزی باقی نمی گذارند. این موضوع بخصوص در مواجهه با گونه های مهاجر و در زمان طغیان آنها می تواند به دردسری بزرگ تبدیل شود. ملخ ها علاوه بر اینکه مانند بیشتر حشرات می توانند پرواز کنند، برای جابجایی، از جهیدن هم بهره می برند. آنها اینکار را بوسیله پاهای عقبی خود انجام می دهند. گونه های ملخ مهاجر مانند ملخ های آسیایی و ملخ های صحرایی در دوران زندگی خود دارای دو مرحله انفرادی و گروهی (مهاجر) هستند.

ملخ ها به چه زبانی با هم حرف می زنند؟

ملخ ها می توانند بیش از 50 نوع صدای مختلف تولید کنند. برای اینکار، حشره ساق پای دندانه دار خود را بر کناره های بال سخت خود می ساید. جالب اینکه صداهایی که ملخ ها ایجاد می کنند، بنابر قواعد بسیار منظمی به جمله ها و واژه ها تقسیم می شوند. هر یک از این صداها با حرکت مخصوصی از پای دندان دار جانور پدید می آیند. ملخ می تواند با تغییر نیرو یا با تغییر تعداد دندانه های پای خود که بر بالش می ساید، صداهای متنوعی ایجاد کند.

معمولاً ملخ های نر و ماده در میان علفزارها آواز سر می دهند. در این میان آواز ملخ نر برای پیدا کردن جفت است و آواز ماده ها پاسخ به درخواست او. هر نری برای یافتن جفت، آواز نوع خود را می خواند. هرگاه آواز عاشقانه او به گوش ماده ای برسد، آن ملخ ماده از یک لحظه که صدای نر به گوش نرسد، استفاده کرده و به او جواب می دهد.

انواع مختلف ملخ

ملخ ها انواع گوناگونی دارند. ملخ آسیایی، ملخ ایتالیایی، ملخ مراکشی، ملخ سبز شاخک بلند و ملخ صحرایی (دریایی) از انواع مهم آنها هستند. از بین این ملخ ها، ملخ های آسیایی و صحرایی به دلیل توانایی مهاجرت، بیش از دیگر انواع، توجه ها را به سوی خود جلب می کنند؛ چرا که این پدیده باعث گسترده تر شدن دامنه خسارت آنها در مناطق وسیعی غیر از نقاط کانونی تجمع آنها در شرایط عادی می شود.

ملخ مراکشی (Dociostaurus Maroccanus)

یکی از مهم ترین گونه های ملخ های زیان آور در ایران و بسیاری از مناطق جهان است. طول بدن ملخ ماده بین 20 تا 38 و نر بین 16 تا 28 میلیمتر است. بدن آنها به رنگ خاکی مایل به زرد و دارای لکه های خاکستری است. بال های عقبی شان بی رنگ و شفاف بوده و ساق پای جفت سوم آنها به رنگ زرد کاهی است.

ملخ های مراکشی روی پیش سینه (Prothorax) خود علامتی شبیه x به رنگ کرم دارند که نشانه خوبی برای تشخیص این گونه، از سایر ملخ ها است. انتشار این حشره در نقاط خشک و نیمه خشک شامل کشورهای مراکش، تونس، الجزایر، اسپانیا، پرتغال، جنوب فرانسه، جنوب ایتالیا، شبه جزیره بالکان، قبرس و خاورمیانه می شود و از این مناطق به عنوان کانون ملخ مراکشی نام برده می شود. این نوع ملخ اولین بار از مراکش گزارش شده است.

ملخ ایتالیایی (Calliptamus Italicus)

تقریباً در اکثر کشورهای اروپایی، آفریقای شمالی و خاورمیانه دیده می شود. حشره نر بین 16 تا 25 میلیمتر و حشره ماده 20 تا 36 میلیمتر طول دارد. رنگ آن متغیر و از زرد تا قهوه ای متمایل به خاکستری یا قهوه ای سیاه تغییر می کند. رنگ این ملخ گاهی یکنواخت است، ولی غالباً لکه های کوچک خاکستری یا قهوه ای روی بدن آن دیده می شود.

برخلاف ملخ صحرایی و مراکشی، مهاجرت آنها در مسافت های کوتاه است، بطوریکه تنها در بعضی از سال ها به دلیل تغییرات جوی و خشک شدن پوشش گیاهی در کانون های دائمی، به مزارع مجاور که زراعت آبی دارند، حمله می کنند و خسارت می زنند. ملخ ایتالیایی در ایران به ملخ بومی نیز مشهور است. این ملخ تقریباً در تمام مناطقی که ملخ مراکشی وجود دارد، شایع است.

ملخ آسیایی (Locusta Migratoria)

که به آن ملخ مهاجر هم گفته می شود، اندازه طول بدنش بین 42 تا 52 میلیمتر در نرها و 54 تا 72 میلیمتر در ماده ها متغیر است. در مرحله انفرادی از نظر رنگ آمیزی عموماً سبز یا قهوه ای بوده و درجات متفاوتی از نقاط سیاه، زرد یا قهوه ای روی بدن آنها دیده می شود. در جمعیت های طبیعی، بسته به تنوع فصلی و میزان رطوبت جو در هر فصل، درصدهای مختلفی از اشکال سبز رنگ یا قهوه ای رنگ وجود دارد. اشکال سبز رنگ در فصل مرطوب غالب بوده و ملخ های قهوه ای رنگ در فصل خشک بسیار معمول هستند. در مرحله اجتماعی حشرات بالغ به رنگ زرد خالص همراه با لکه های بسیار تیره دیده می شوند. در این نوع ملخ ها بال ها کاملاً شفاف و بدون رنگ هستند.

ملخ صحرایی (Schistocerca Gregaria)

این ملخ ها از خانواده ملخ های شاخک کوتاه هستند و جثه نسبتاً بزرگتری نسبت به سایر ملخ ها دارند. بدن آنها قوی و طول شان بطور متوسط به 45 تا 55 میلیمتر می رسد. بال آنها شفاف و دارای لکه های تیره است، اما زمانی که شرایط برای جفت گیری آنها آماده می شود، رنگ شان به زرد روشن تغییر می کند. ملخ های ماده بعد از انجام عمل جفت گیری در یک مدت کوتاه شروع به تخم گذاری می کنند.

خسارت ملخ صحرایی برای کشاورزی ایران، بخصوص در استان های جنوبی سابقه طولانی دارد. از گذشته های دور دسته های این نوع ملخ که مبدا شکل گیری آنها کشورهای آفریقایی، عربستان و حتی گاهی هند و پاکستان بوده است، هر چند سال یکبار باغ ها و مزرعه های این مناطق را مورد تهدید جدی قرار می داده اند.

زیست شناسی این ملخ ها نوعی از پدیده چند شکلی ظاهری (Polyphenism) را در دنیای زنده به نمایش می گذارد. یعنی زندگی آنها دارای دو مرحله است؛ زندگی انفرادی و زندگی گروهی در زمان خشکسالی که در مرحله دوم برای مهاجرت آماده می شوند.

رفتار و ویژگی های ظاهری این ملخ ها از رنگ بدن آنها در هر مرحله از زندگی متفاوت است و از روی همین نشانه ها است که می توان به نزدیک بودن زمان مهاجرت آنها پی برد. به عنوان مثال، در شروع مرحله مهاجرت، ملخ ها به هم نزدیک شده و به شکل اجتماعات نسبتاً پُر تعدادی ظاهر می شوند و درست در همین هنگام، تغییر رنگ بدن آنها نشان از قریب الوقوع بودن یک اتفاق مهم دارد.

رنگ ملخ های نابالغ در دوره زندگی انفرادی، سبز و در سن های بالاتر، قهوه ای است تا ملخ بتواند در بین گیاهان پنهان شود، اما با شروع مرحله مهاجرت و هنگام جمع شدن ملخ ها در کنار هم، بدن پوره ها (بچه ملخ) به رنگ صورتی و ملخ های بالغ به رنگ زرد همراه با لکه های مشخص سیاه روی آن دیده می شود. از جمله تفاوت های رفتاری در دو مرحله زندگی می توان به زمان پرواز ملخ ها اشاره کرد. ملخ ها در مرحله انفرادی فقط شب ها پرواز می کنند، در صورتی که در مرحله گروهی در تمام طول روز پرواز اتفاق می افتد تا اجتماع ملخ ها برای شروع مهاجرت شکل بگیرد.

یکی از نکته های جالب در زندگی این ملخ ها، نتیجه پژوهش هایی است که نشان داده اند پوره ها و ملخ های بالغ ظرف چند ساعت می توانند از مرحله انفرادی به مرحله گروهی تغییر وضعیت دهند. این در حالی است که عکس این ماجرا یعنی جدا شدن ملخ ها از گروه و پیگیری زندگی فردی در آنها فرآیندی طولانی است که یکی، دو نسل زمان می برد!

پرواز بر فراز خلیج فارس

حتماً می دانید ملخ صحرایی برای اینکه بتواند از سمت عربستان خود را به سواحل جنوبی ایران برساند، باید از فراز خلیج فارس گذر کند. به همین دلیل از آن به عنوان ملخ دریایی هم یاد می شود. نحوه گذشتن این نوع ملخ ها از بالای خلیج فارس خود موضوع جالب توجهی است. در واقع نوعی فداکاری به نفع حفظ جمعیت را می توان در رفتار مهاجرتی این ملخ ها دید. آنجا که در طول مسیر و هنگامی که دسته بزرگ ملخ ها به آسمان خلیج فارس می رسند، زمانی را که باید برای استراحت فرود بیایند، در زیر پای خود خشکی نمی بینند. با این حال ناگزیر از تجدید قوا برای ادامه حرکت به مقصد هستند. اینجا است که گروهی از ملخ ها با نشستن روی آب، با بدن های خود سطحی برای فرود آمدن سایر همنوعان خود فراهم می کنند.

ملخ های خسته بر پشت دوستان خود می نشینند و بعد از استراحتی کوتاه دوباره برای ادامه حرکت به پرواز در می آیند، اما چه بر سر ملخ های فداکار آمده است؟ آنها اکنون به دلیل تحمل فشار ناشی از وزن ملخ هایی که روی آنها نشسته بودند، در آب غرق شده و جان شان را از دست داده اند. این گونه است که ملخ ها مسیر طولانی پرواز بر فراز دریاها را تا رسیدن به مقصد طی می کنند.

حشرات موجودات عجیب و غریبی هستند. اغلب جثه ای کوچک اما تاثیری بزرگ بر زندگی سایر جانداران دارند. آنها با دارا بودن بیش از یک میلیون گونه، لقب بزرگترین جمعیت زنده روی زمین را از آن خود کرده اند و بیشترین تنوع را در گروه بندپایان و چه بسا در بین همه گروه های جانوری دارند. جالب اینکه نقش هایشان نیز مثل جمعیت و تنوع شان فراوان است. نقش هایی که درباره آنها زیاد شنیده اید، از گرده افشانی گل ها تا غذای پرندگان در زنجیره های غذایی بوم سازگان زمین که آنها را دوست داشتنی می کند و البته تا نقش نامطلوب آنها در حمله به مزرعه ها و باغ ها و تغذیه از آنچه ما برای تامین غذا می کاریم و تبدیل شدن به رقیبان غذایی ما که آنها را به دشمنانی محکوم به نابودی تبدیل می سازد. این نقش منفی شان، ما را به عمل متقابل با آنها وا می دارد تا از غذای خود محافظت کنیم. اما نکته ای که نباید از نظر دور داشت این است که حشرات تنها زمانی می توانند برای مزرعه ها و باغ های ما دردسر جدی و خسارت عمده ایجاد کنند که با جمعیت زیاد ظاهر شوند.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «با زندگی ملخ ها آشنا شوید»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله مهدی میرزایی در مجله دانشمند، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.