مشکلات گوارشی بیماران در حین درمان سرطان
درمان سرطان های مختلف ممکن است از طریق جراحی، شیمی درمانی، هورمون درمانی، پرتو درمانی، درمان های بیولوژیک و ایمونوتراپی یا مجموعه ای از چند روش ذکر شده صورت پذیرد. احتمال بروز عوارض جانبی از این درمان ها به عوامل مختلفی از جمله عضو تحت درمان، نوع و طول مدت درمان و یا مقدار داروی شیمی درمانی یا میزان دوز اشعه استفاده شده برای درمان بوسیله رادیوتراپی، بستگی دارد.
انتخاب روش درمانی در انواع سرطان ها متفاوت است و با توجه به میزان پیشرفت و نوع درمان انجام شده، علائم متفاوت است. بطور مثال ممکن است شروع درمان سرطان انتهای روده بزرگ (رکتوم) با استفاده همزمان از شیمی درمانی و رادیوتراپی باشد، بنابراین مشکلات گوارشی این گروه از بیماران با بیمارانی که در ابتدا برای این مشکل تحت جراحی قرار گرفته باشند و پس از آن هم درمان های تکمیلی رادیوتراپی و شیمی درمانی را دریافت کنند، متفاوت است. در واقع حتی یک شیوه یکسان درمان برای یک سرطان مشابه هم ممکن است در دو فرد مختلف با عوارض جانبی متفاوتی همراه باشد.
احتمالاً در فیلم های سینمایی یا در روزنامه ها به داستان افراد بر خورده اید که در حین شیمی درمانی دچار تهوع و استفراغ شده اند. خب یکی از علائم اصلی که در سیستم گوارشی بیماران سرطانی اتفاق می افتد، تهوع و استفراغ و اسهال ناشی از درمان های شیمی درمانی و رادیوتراپی است. در این مقاله شما می توانید با این عارضه شایع آشنا شوید.
احتمال ایجاد حالت تهوع و کم اشتهایی برای بیمارانی که قسمت فوقانی دستگاه گوارش آنها شامل منطقه معده و پانکراس (لوزالمعده) تحت رادیوتراپی قرار دارد، به نسبت بیمارانی که منطقه انتهایی دستگاه گوارش آنها مانند رکتوم تحت درمان با اشعه قرار می گیرد، خیلی بیشتر است.
در بسیاری از درمان ها امکان حذف روده باریک در مسیر اشعه وجود ندارد. به عنوان مثال گاهی لازم است برای بیماری که ضایعه ای سرطانی در ناحیه شکم خود دارد، محوطه شکم رادیوتراپی شود و در این حالت آسیب ناشی از اشعه به روده ها که در داخل شکم پراکنده هستند، می تواند باعث بروز اسهال شود. همچنین اگر یک ضایعه استخوانی در ستون فقرات کمری یا قسمت انتهای ستون فقرات سینه ای وجود داشته باشد، باعث می شود تا اشعه در مسیر عبور خود، روده باریک را نیز تحت تاثیر قرار دهد و التهاب ایجاد کند که این التهاب علائمی مثل دل پیچه، دل درد و اسهال را می تواند به همراه داشته باشد و در واقع یکی از شایع ترین مشکلات بیمارانی که در محوطه شکم رادیوتراپی می شوند، اسهال است. مشکل اسهال بیماران در حین درمان، به تعداد جلسات و مقدار اشعه دریافتی نیز بستگی دارد. هرچه میزان اشعه ای که بافت مورد نظر در محوطه شکم دریافت می کند بیشتر باشد، بخصوص زمانی که روده کوچک یا روده بزرگ در محوطه تابش اشعه باشد، احتمال بروز اسهال بیشتر است. در این موارد پزشک متخصص رادیوتراپی و انکولوژی حداکثر میزان مجاز اشعه و میزان تحمل روده را در نظر دارد و با توجه به آن درمان را آغاز می کند.
عوارض جانبی شیمی درمانی
از عوامل دیگر ایجاد مشکلات گوارشی مثل اسهال، می توان به عوارض داروهای شیمی درمانی اشاره کرد. عوارض اصلی دسته ای از داروهای شیمی درمانی که موثرترین داروها برای درمان بیماری هایی چون سرطان های روده بزرگ یا معده و لوزالمعده و… شناخته شده اند، اسهال است. یبوست یکی دیگر از مشکلات گوارشی است که بیماران در حین درمان به آن دچار می شوند.
همچنین بی اشتهایی هم یکی از مشکلات شایعی است که هنگام درمان بیماران سرطانی پیش می آید که ناشی از عوامل متعددی مثل ماهیت خود بیماری یا درمان هایی که انجام می شود، است. گاهی داروها باعث بی اشتهایی بیمار می شود و بیمار به سمت لاغر شدن و کاهش وزن پیش می رود. از آنجایی که ادامه درمان در مورد بیماری های سرطانی بسیار اهمیت دارد، لازم است همزمان شیوه هایی برای تغذیه مناسب بیمار و کمک های تغذیه ای به او نیز آغاز شود. در این موارد هم متخصص درمان و سرطان شناس فرد و هم متخصصان تغذیه می توانند کمک کننده باشند.
تقدم و تاخر هم مهم است.
این را هم باید بدانید که تقدم و تاخر انتخاب روش درمانی در بروز عوارض و مشکلات گوارشی نیز موثر است. در بیماری های محوطه شکم، اگر قبل از جراحی، رادیوتراپی یا شیمی درمانی آغاز شود، احتمال بروز اسهال پس از درمان کمتر است، زیرا پس از جراحی، جای توده برداشته شده را روده می گیرد و در چنین شرایطی التهاب مخاط روده، باعث اسهال می شود. همانطور که قبلاً اشاره شد انتخاب روش درمان همزمان شیمی درمانی و رادیوتراپی باعث بروز مشکلاتی از قبیل یبوست، تهوع و نیز استفراغ یا اسهال می شود که باید در کنار درمان برای بیماری سرطان، داروهای مورد نظر برای رفع این مشکلات هم توسط پزشک معالج تجویز شود.
مشکلات بلع
در صورتی که رادیوتراپی به علت توده های ناحیه قفسه سینه یا به علت توده های ثانویه (متاستاز) که در آن منطقه وجود دارد یا استفاده از داروهای شیمی درمانی در مری التهاب ایجاد می شود، در این حالت بیماران دچار بلع دردناک می شوند یا حتی احساس سوزش سردل پیدا می کنند و این درد و سوزش هنگام غذا خوردن باعث فرستادن سیگنال هایی به مغز می شود که بیمار کمتر تمایل به خوردن غذا داشته باشد که این باعث کاهش وزن بیشتر بیمار می شود.
بعضی از انواع سرطان خود عامل بی اشتهایی می شود مثل بیمارانی که سرطان لوزالمعده دارند یا بیماران سرطان معده یا بیماران با متاستاز کبدی که از بی اشتهایی شکایت دارند و عموماً هم دچار کاهش وزن می شوند، مشکلات گوارشی عموماً با دارو درمانی قابل کنترل است. در مورد بی اشتهایی اگر بیمار نتواند مکمل های تغذیه ای را مصرف کند به صورت تغذیه وریدی از قبیل سرم های پروتئینی و سرم های چربی دار تجویز می شود. میزان بروز عوارض در بیماران یکسان نیست و ممکن است فقط تعدادی از بیماران به این مشکلات گرفتار شوند که در آن صورت مدیریت درمان مخصوص خود را می طلبد.
اهمیت تغذیه
تغذیه در بیماران مبتلا به سرطان اهمیت فراوانی دارد. بیمارانی که کالری و پروتئین کافی در رژیم غذایی خود دریافت کنند، می توانند با عوارض جانبی درمان بهتر مقابله کنند و حتی دوز بالای داروها را به خوبی تحمل کنند. وقتی بیمار تغذیه مناسب نداشته باشد، قطعاً قدرت دفاعی بدن او پایین می آید و البته قطعاً می دانید که هسته اصلی مبارزه با سرطان قدرت دفاعی بدن است. هرچه قدرت دفاعی بدن کاهش پیدا کند، غلبه سلول های سرطانی بر سلول های سالم بیشتر می شود.
اگر بیمار انرژی لازم را برای تحمل داروهای شیمی درمانی و درمان رادیوتراپی نداشته باشد، درمان او متوقف می شود. در این حالت احتمال شعله ور شدن بیماری یا مقاومت سلول های سرطانی کسب نتیجه مورد انتظار را دور از دسترس می کند؛ بنابراین در صورت ضعف و کاهش وزن بیمار، از پودرهای مکمل تغذیه ای استفاده می شود و با سرم های تغذیه ای متعدد قدرت دفاعی بدن را بالا می برند تا سعی شود دوره درمان به اتمام برسد. در حین درمان سرطان اگر بیمار به مشکلات تغذیه ای دچار شد، باید با پزشک آنکولوژیست خود مشورت کند که با توجه به مشکلی که هر بیمار دارد، نوع تغذیه او مشخص و درمان های مناسب برای وی تجویز شود. در این موارد هم می توان از متخصصان تغذیه که در خصوص بیماری های سرطانی و عوارض شیوه های درمانی اطلاعات کافی دارند، کمک گرفت.
اما بطورکلی توصیه اکید می شود بیماران سرطانی حتماً از مواد مغذی در حین درمان استفاده کنند. استفاده همزمان از پروتئین های گیاهی در کنار پروتئین های حیوانی به این گروه از بیماران توصیه می شود. استفاده مناسب از غلات و حبوبات هم می تواند سهم خوبی در افزایش پروتئین دریافتی بدن داشته باشد. سبزی های تازه منابع غنی ویتامین ها هستند و استفاده از این مواد باعث می شود تا بیمار وضعیت تغذیه ای بهتری داشته باشد و دچار کمبود ویتامین نشود.
سلامتی شما آرزوی ما است.
منابع
مقاله علمی و آموزشی «مشکلات گوارشی بیماران در حین درمان سرطان»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. در این راستا مقاله فرزاد همت خواه در مجله تندرستی همشهری، به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.
