طبقه بندی صنعت توریسم

توریسم واژه ای است متشکل از دو بخش تور (Tour) یعنی سفر، سیاحت، مسافرت یا گردش کردن و ایسم (Ism) که پسوندی است مصطلح به معنای مکتب با طرز تفکر خاص. گردشگری یا توریسم واژه ای فرانسوی است که از ریشه تور گرفته شده است. تور در زبان فرانسه به معنای حرکت دورانی، عمل پیمودن، طی کردن، سیر کردن و گردش نمودن است. معادل فارسی توریسم را گردشگری و معادل عربی آن، سیاحت می باشد.

در واقع توریسم یعنی مکتبی که پایه فکری آن سیاحت و جهانگردی است و توریست کسی است که به مسافرت و جهانگردی می پردازد. بر اساس تعریف بین المللی، توریست کسی است که به منظور تفریح، بازدید از نقاط دیدنی، معالجه، تجارت، ورزش و زیارت به کشور دیگری سفر کند، مشروط بر اینکه مدت اقامت او از 24 ساعت کمتر و از 6 ماه بیشتر نباشد و در فاصله ای کمتر از 70 کیلومتر انجام نگیرد.

گردشگری به مجموعه فعالیتی اطلاق می شود که در جریان مسافرت یک گردشگر اتفاق می افتد، این فرآیند شامل هر فعالیتی از قبیل برنامه ریزی سفر، مسافرت به مقصد، اقامت، بازگشت و حتی یادآوری خاطرات آن نیز می شود. همچنین فعالیتی را که گردشگر به عنوان بخشی از سفر انجام می دهد، نظیر خرید کالاهای مختلف و تعامل میان میزبان و مهمان را نیز در بر می گیرد.

نکته: ایران طبق آمار سازمان جهانی جهانگردی دارای رتبه پنجم جاذبه های طبیعی و رتبه دهم جاذبه های باستانی و تاریخی است.

توریسم دارای انواع مختلفی بوده که بر اساس عوامل متعدد می توان تقسیم بندی هایی را برای آن قائل شد. مهم ترین آنها عبارتند از:

• از نظر زمانی: فعالیت های گردشگر را به کوتاه مدت (کمتر از یک روز)، میان مدت (یک تا سه روز) و بلندمدت (بیش از سه روز) از یکدیگر تفکیک می کند.
• از نظر مکانی: گردشگری را به صورت فعالیت های گردشگری در حوزه نزدیک، حوزه میانی و حوزه خارج یا دور تقسیم بندی می کند.
• از نظر تابعیت: گردشگران به دو گروه گردشگران خارجی یا بین المللی و گردشگران داخلی تقسیم می گردند.
• از نظر انگیزه سفر: بر اساس آن گردشگری با انگیزه های استراحتی، تفریحی، درمانی، زیارتی، فرهنگی، اقتصادی، ورزشی و… از یکدیگر تفکیک می شوند.
• از نظر فصل گردشگری: موسم گردشگری را بر اساس فصول مختلف سال طبقه بندی می کند. در این طبقه بندی دو فصل تابستان و زمستان از اهمیت بالاتری نسبت به فصول بهار و پاییز برخوردار می باشند.
• از نظر شکل و سازماندهی سفر: سفرهای انفرادی، گروهی، خانوادگی و… که ترکیب گردشگری را تعیین می کند.
• از نظر وسیله نقلیه مورد استفاده: بر اساس نوع وسیله نقلیه مورد استفاده برای انجام سفر طبقه بندی می شود.
• از لحاظ نوع و محل اقامت: گردشگران را بر اساس نوع و محل اقامت، از نظر کیفی و کمی طبقه بندی می کند. مانند گردشگران مقیم در هتل ها، مهمان پذیرها، خانه های ویلایی یا پانسیون های خانگی، کمپین ها و….

در این مقاله شما می توانید با انواع گردشگری آشنا شوید.

1) گردشگری تندرستی (توریسم سلامت)

گردشگری سلامت یکی از پُر اهمیت ترین و درآمدزاترین گونه های گردشگری و بهترین جایگاه درآمدی برای کشورهای متکی به درآمدهای نفتی است. توریسم سلامت یکی از انواع توریسم است که به بخش های زیر تقسیم می شود:

• توریسم تندرستی (Wellness Tourism): مسافرت به دهکده های سلامت و چشمه های آب معدنی بدون دخالت پزشک می باشد. در این نوع سفر توریست برای رهایی از تنش های زندگی روزمره و تجدید قوا بدون مداخله و نظارت پزشکی راهی سفر می شود. معمولاً این توریست ها بیماری جسمی مشخصی ندارند و بیشتر در پی بهره مندی از طبیعت شفابخش مناطق دیگر هستند.
• توریسم درمانی (Curative Tourism): مسافرت توریست به منظور استفاده از منابع درمانی طبیعی (آب های معدنی، نمک، لجن و…) است که معمولاً برای درمان برخی بیماری ها یا گذران دوران نقاهت تحت نظارت و مداخله پزشکی صورت می گیرد.
• توریسم پزشکی (Medical Tourism): مسافرت به منظور درمان بیماری و انجام جراحی زیر نظر پزشکان در مراکز درمانی که علاوه بر معالجه، پیگیری بیمار را شامل می شود. بیمارستان ها در سراسر جهان با استفاده از پزشکان درجه یک و تکنولوژی پیشرفته و قیمت های ارزان به دنبال جذب بیماران جدید هستند.

2) گردشگری فرهنگی (Cultural Tourism)

گردشگری فرهنگی، بخش مهمی از تقاضای جهانی گردشگری را تشکیل می دهد. طبق آمار سازمان جهانی گردشگری 37 درصد گردشگری بین المللی با انگیزه فرهنگی انجام می شود و این تقاضا در حال افزایش است. گردشگری فرهنگی عبارت است از مسافرت افراد از محل سکونت خود به مکان هایی که جاذبه های فرهنگی دارند.

از جمله ویژگی های گردشگران فرهنگی می توان به سطح بالای تحصیلات، بالا بودن میانگین سنی و شاغل بودن آنان اشاره کرد. گردشگران فرهنگی مایل به آشنایی با فرهنگ مناطق مختلف، خواهان کاوش در چشم اندازهای فرهنگی جوامع انسانی و درک آنها هستند. در این نوع گردشگری به جذابیت های فرهنگی از قبیل موزه ها، نمایشگاه ها، ارکسترها، نمایشنامه ها، هنرهای دستی و معماری توجه می شود (در ایران علاوه بر موارد فوق، آئین های سنتی نظیر تعزیه، مراسم چهارشنبه سوری، جشن های مذهبی زرتشتی و اسلامی، عزاداری هایی مانند محرم و… نیز مورد توجه می باشند).

3) گردشگری هنری (Art Tourism)

گردشگری هنری در پی شناخت هنرهای ملل دیگر و آگاهی از آنان است. ایرانیان از هزاران سال پیش در زمینه انواع هنرها مانند سفالگری، معرق کاری، کاشی کاری، قالیبافی، نمدمالی، نقاشی، خوشنویسی، مینیاتور و… دارای ابداعات و آثار با ارزشی بوده اند که خوشبختانه بسیاری از آنها باقی مانده اند و از جاذبه های ایران برای گردشگران هستند.

4) گردشگری تاریخی (Recreation Tourism)

این گونه از گردشگری که گردشگری میراث نیز نامیده می شود و به بازدید از موزه ها، مکان ها و ابنیه تاریخی می پردازد، امروزه بخش عمده ای از گردشگری را به خود اختصاص داده است. ایران به دلیل دارا بودن هزاران ابنیه با ارزش تاریخی در این زمینه می تواند بسیار موفق باشد.

5) گردشگری تفریح و تفرج (Historical Tourism)

در صنعت گردشگری مسافرت برای تفریح در کانون توجه است. در کشورها یا مکان هایی که پذیرای گردشگران هستند، کسانی مسافر تفریحی محسوب می شوند که در مقصد به تفریح و تفرج می پردازند، از اماکن دیدنی بازدید می کنند، سوغات می خرند، عکس می گیرند و سرانجام اینکه برای دوره های کوتاه مدت در آن مکان ها اقامت می گزینند.

در این نوع گردشگری، گردشگری ساحلی بسیار مورد توجه است. کشورهایی همچون اسپانیا، ایتالیا، ترکیه، یونان و آمریکا توانسته اند بیشترین جاذبه ها را فراهم آورند. بیشتر تلاش بازاریاب ها و پژوهشگران صرف درک این گروه می شود. با توجه به اینکه ایران کشور گرمی است و هزاران کیلومتر مرز آبی با دریای خزر در شمال و خلیج فارس و دریای عمان در جنوب دارد در این زمینه کشوری با توانایی های بالقوه است.

6) گردشگری دریایی (Maritime Tourism)

گردشگری که از ساحل دور می شود و به وسط دریا و اقیانوس منوط می شود و از دهه 1980 در حال گسترش است. کشتی های بزرگ اقیانوس پیما که گردشگران را پذیرا می شوند و انواع تفریحات را برای آنها فراهم می کنند در حال گسترش هستند. سایر تفریحات دریایی، مثل غواصی، صید، شکار و مشارکت در پژوهش ها (به عنوان گردشگر) در حال گسترش می باشند ولی این شاخه از گردشگری دریایی نسبت به شاخه ساحل دریا درصد بسیار کوچکی از گردشگران را جذب می کند.

7) گردشگری طبیعت گردی (Ecotourism)

اکوتوریسم نوعی توریسم طبیعی و پایدار است که با مشارکت گردانندگان بومی و بهره گیری از پتانسیل های بومی و طبیعی گردشگری میسر می شود. نوعی از گردشگری که در آن مسافرت به مناطق طبیعی (که به نسبت بدون آسیب مانده) با اهداف مطالعاتی و بهره بصری از مناظر و رستنی های طبیعت و حیات وحش و با توجه به جنبه های فرهنگی هم در گذشته و هم در حال صورت می پذیرد.

گستره فضایی این الگو، محیط طبیعی مثل ساحل، جنگل، کوه، کویر، غار و نظیر اینها است. این الگوی گردشگری در برگیرنده گونه های متفاوتی از گردشگری شامل گردشگری زیست محیطی، گردشگری دریایی، گردشگری ورزشی، گردشگری صید و شکار، جمع آوری گیاهان و حیوانات و نظیر اینها است. درآمد این نوع گردشگری اغلب جهت حفاظت از محیط و یا امور تحقیقاتی هزینه می شود و تنها تعداد کمی از کشورها نظیر کنیا بخشی از درآمدهای بدست آمده را صرف امور دیگری می نمایند.

هر گونه برنامه ریزی و سیاستگذاری در حوزه اکوتوریسم باید واجد شرایطی باشد که در وهله اول موجب توسعه اقتصادی جوامع باشد و دیگر تضاد میان منابع مورد استفاده گردشگران و زندگی ساکنان بومی را به حداقل برساند و چگونگی توسعه گردشگری در این بخش نباید تعارضی با ویژگی های اجتماعی، زیست محیطی و فرهنگی جوامع محلی داشته باشد. ایران در این زمینه نیز دارای قابلیت ها و جاذبه های فراوانی است و از سوی رئیس سازمان جهانی گردشگری به عنوان یکی از 5 کشور دارای بیشترین تنوع زیستی و جانوری در دنیا نام برده شده است.

8) گردشگری تجاری و بازرگانی (Business Tourism)

در سفرهایی که با هدف بازرگانی و تجارت انجام می شود. مسافر در گردهمایی ها، کنفرانس ها، نمایشگاه ها، شوراها، برنامه های مذهبی، تبلیغی و کارهای حرفه ای یا تخصصی شرکت می کند. یکی از مهم ترین پدیده های قابل مشاهده در سفرهای بازرگانی سفر چند منظوره است. کشورهایی همچون آمریکا، آلمان، ژاپن و انگلیس بیشترین مسافران تجاری را به خود جلب می نمایند.

حتی در آمریکا 25 درصد مسافران را این نوع گردشگران تشکیل می دهند. به دلیل وضعیت اقتصادی ایران و نیز اوضاع سیاسی سفرهای تجاری بیشتر از داخل به خارج از کشور می باشد.

9) گردشگری شهری (Urban Tourism)

نواحی شهری به علت آنکه جاذبه های تاریخی و فرهنگی بسیار دارند غالباً مقاصد گردشگری مهمی محسوب می شوند. شهرها معمولاً جاذبه های متنوع و بزرگی شامل موزه ها، بناهای یادبود، سالن های تئاتر، استادیوم های ورزشی، پارک ها، شهربازی، مراکز خرید، مناطقی با معماری تاریخی و مکان هایی مربوط به حوادث مهم یا افراد مشهور را دارا هستند که خود گردشگران بسیاری را جذب می کند.

10) گردشگری روستایی (Rural Tourism)

در گردشگری روستایی منابع فرهنگی، طبیعی و تاریخی نواحی روستایی به عنوان کالای فرهنگی گردشگری قابل عرضه هستند. گردشگری روستایی موجب رشد اقتصادی، ایجاد تنوع و ثبات در اشتغال، پویایی تجارت و صنایع، گسترش فرصت هایی برای رشد درآمد به صورت فعالیت های چندگانه، ایجاد بازارهای جدید برای محصولات کشاورزی و گسترش مبنای یک اقتصاد منطقه ای می شود. در واقع این نوع گردشگری شباهتی هم به گردشگری بومی دارد.

در ایران اگر شرایط و امکانات آن فراهم شود گردشگری روستایی می تواند از جمله موارد مهم درآمدزای جهانگردی به حساب آید. ایران دارای روستاهای بکر و سنتی است که برخی از آنها با معماری خاصی که دارند می توانند شهرت جهانی کسب کنند نظیر ماسوله در گیلان، ابیانه در کاشان، زیارت در گرگان و….

11) گردشگری قومی و عشایری (Nomadic Tourism)

این نوع گردشگری به منظور مشاهده سبک زندگی افراد بومی و اقوام انجام می شود. هدف گردشگری قومی شناخت اقوام مختلف و شرکت در تجربه های آنها است. تماشای مراسم سنتی، جشن ها، آئین ها از جمله جذابیت های این نوع گردشگری است و برخی نیز جهت درک بهتری از موقعیت خود و یا دنیای معاصر به این گونه سفرها روی می آورند.

در ایران به دلیل وجود اقوام مختلف لُر، کرد، ترک، بلوچ، عرب، ترکمن و خصوصیاتی که هر کدام از آنها دارند واجد جذابیت های فراوانی برای هر ناظر و گردشگر بیرونی است. بسیاری از گردشگران علاقه دارند تا از نزدیک به تماشای زندگی سنتی و قومی بپردازند. ایران در این زمینه به طرز چشمگیری غنی است و می تواند موفق به جذب هزاران گردشگر، محقق و انسان شناس از سراسر جهان شود.

12) گردشگری مذهبی (Religious Tourism)

این نوع گردشگری افرادی را شامل می شود که به منظور دیدار از اماکن مقدس یا انجام دادن امور مذهبی مسافرت می کنند. میلیون ها مسلمان به عریستان سفر می کنند، مسیحیان به واتیکان یا کلیساهای مقدس، بودائیان به بنارس و برهمائیان به لهاسا سفر می کنند و شاید بتوان گفت در ایران این نوع گردشگری بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده است.

13) گردشگری ورزشی (Sports Tourism)

شمار زیادی از میهمانان کشورهای مختلف اشخاصی هستند که با قصد ورزش و تمرین یا شرکت در مسابقات ورزشی، تماشای مسابقه تیم ها یا بازیکنان مورد علاقه شان، یا گذراندن اردوهای ورزشی به سفر رفته اند. ورزش برای عده ای از مسافران جنبه تفریحی و تفننی دارد مثل کسانی که به دلیل علاقه به موج سواری، قایقرانی، کوهنوردی و اسکی بازی و یا تماشای مسابقات ورزشی به کشوری سفر می کنند و برای عده ای جنبه حرفه ای دارد مثل تیم ها یا بازیکنانی که برای برگزاری یک مسابقه ورزشی یا گذراندن اردوی تمرینی عازم کشورهای دیگر می شوند.

14) گردشگری ماجراجویانه (Adventure Tourism)

در هر جامعه کسانی هستند که به انجام دادن کارهای متهورانه و مخاطره آمیز علاقه وافر دارند. برخی از این افراد با اقدام به مسافرت های ماجراجویانه به این نیاز درونی خود پاسخ می دهند. چنین گردشگرانی می خواهند از راه های جدید یا غیر عادی، مهارت ها و توانایی های جسمی خود را در مواجهه با سختی ها و دشواری ها بیازمایند. لذا نوعی از گردشگری برای آنان لذت بخش و جذاب است که توام با هیجان بیشتر باشد.

در واقع این گونه سفرها حس کنجکاوی خطرپذیری و قوای جسمانی انسان ها را مورد آزمایش قرار می دهند. ایران به دلیل برخورداری از تقریباً همه انواع شرایط اقلیمی و طبیعی (کوهستان های سر به فلک کشیده، رودخانه های خروشان، جنگل های انبوه در شمال کشور، غارها و آبشارها) از توانایی های مناسبی در این زمینه برخوردار است.

15) گردشگری فضا (Space Tourism)

گردشگری مسافرت به فضا که در سال های اخیر آغاز شده است و تاکنون تعدادی از افراد با هزینه خودشان از طریق سایت هایی در آمریکا و روسیه به فضا رفته اند و مدتی را در آنجا به همراه فضانوردان حضور داشته اند. به نظر می رسد با توجه به اینکه این گردشگران هزینه های گزافی را می پردازند، این خود می تواند به عنوان حمایت مالی گسترش تحقیقات فضایی موثر باشد و در سال های آتی رشد شتابنده ای به خود گیرد.

16) گردشگری الکترونیکی (Electronic Tourism)

عصر جدید، را برخی عصر الکترونیک نام نهاده اند. گسترش و رواج امکانات و وسائل الکترونیکی نظیر تلویزیون ها، ماهواره و اینترنت موجب شده است تا مردم هرچه بیشتر و به راحتی با دیگر نقاط دنیا ارتباط برقرار کنند و همچنین دیگر نقاط را مورد شناسایی قرار دهند. تقریباً تمامی شرکت های گردشگردی، هواپیمایی ها، آژانس های مسافرتی، اماکن تفریحی، تاریخی و… در نقاط مختلف دنیا دارای وب سایت، پست الکترونیک و برخی از آنها دارای شبکه های تلویزیونی و ماهواره ای می باشند و بدین طریق خود را به مردم مناطق مختلف دنیا معرفی می نمایند.

17) گردشگری کشاورزی (Agritourism)

گردشگری کشاورزی عملی برای جذب گردشگران به یک منطقه، در اصل برای اهداف کشاورزی است. گردشگری کشاورزی با جذب گردشگران به مناطق روستایی باعث ایجاد شکلی از آرامش روحی و روانی در آنها شده که به دنبال روند رو به رشد نوعی گردشگری است که هم آموزشی و هم تفریحی است. همچنین این نوع از گردشگری گزینه دیگری برای تنوع فعالیت های کشاورزان و کارآفرینانی است که مایل به فعالیت های کشاورزی، مهمان نوازی در مزرعه خویش بوده و این امر فعالیت های اقتصادی بیشتری را در مناطق روستایی به ارمغان می آورد.

18) گردشگری مجازی (Virtual Tourism)

گردشگری مجازی عبارت است از حضور مجازی و غیر فیزیکی گردشگر در مکان های توریستی که این حضور مجازی با بهره مندی از قدرت رسانه های نوین مبتنی بر فناوری اطلاعات میسر می شود. گردشگری مجازی، یعنی معرفی ظرفیت ها و قابلیت های صنعت توریسم، از طریق ابزارهای هوشمندانه و فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) که ظرفیتی فرصت آفرین و تا حد زیادی ارزش آفرین می باشد.

19) گردشگری آموزشی و علمی و گردهمایی (Educational Tourism)

برنامه هایی است که افراد با رفتن به خارج از کشورشان برای ادامه تحصیل یا گذراندن دوره های آموزشی به اجرا در می آورند و در طی دوره اقامت خود برای تحصیل و گذراندن دوره های آموزشی به دانشگاه یا آموزشگاه می روند. فرد در اجرای چنین برنامه ای فرصت هایی را بدست می آورد تا از منابعی که احتمالاً در جایی دیگر وجود ندارد، استفاده کند مثل کلاس های آشپزی با حضور سرآشپزهای نام آور.

20) گردشگری بیابانی (Desert Tourism)

گردشگری بیابانی برای آن دسته از گردشگران که علاقه به سفر به نواحی خشک و گرمسیر را دارند و یا رویای سفر بر کوهان شتر را در سر می پرورانند و یا قصد تحقیق در مورد خاک، موجودات زنده و آب و هوای نواحی بیابان را دارند اهمیت دارد. ایران با دارا بودن دو صحرای بزرگ لوت و دشت کویر از این لحاظ نیز برای گردشگری جذاب است.

21) گردشگری کاری (Work Tourism)

مقصود از این نوع گردشگری تفریح یا استراحت نیست بلکه انجام بخشی از کار توام با مسافرت است. از مشخصات بارز این گردشگری شرکت در کنفرانس ها، گردهمایی ها، سمینارهای علمی، تحقیقاتی و تخصصی است.

22) گردشگری سیاه (Dark Tourism)

گردشگری سیاه به سفرهایی گفته می شود که برای بازدید از شهرها و مناطقی که گرفتار مصیبت شده اند می روند. مناطقی که بلایای طبیعی مانند زلزله، سیل، سونامی و… یا جنگ، حملات تروریستی و… یا قتل، غارت، مرگ های بیشمار و کشتار جمعی در آنها رخ داده است. حتی دیدن مناطقی که به دلایل کاملاً غیر طبیعی، حس ترس و هیجان و کنجکاوی گردشگران را تحریک می کنند نیز، در رده گردشگری سیاه قرار می گیرند.

در پایان در ایران جذب گردشگرانی که با انگیزه های فرهنگی، آشنایی با آداب و رسوم جوامع روستایی و اقوام، بازدید از آثار تاریخی، طبیعت گردی و انجام فعالیت های ورزشی مثل کوهنوردی اقدام به سفر می کنند، میسر می باشد. بنابراین ایران برنامه های عمده خود را در این نوع گردشگران می تواند متمرکز کند.

منابع

مقاله علمی و آموزشی «طبقه بندی صنعت توریسم»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد.