چرخ دنده چیست؟
چرخ دنده وسیله‌ای مکانیکی است که حرکت گردشی و توان را از یک قسمت دستگاه به قسمت دیگر آن انتقال می‌دهد. به عبارتی چرخ دنده‌ها چرخ‌های دندانه‌داری هستند که در ماشین‌ها برای انتقال حرکت از یک محور به محور دیگر بکار گرفته می‌شوند. اولین چرخ دنده را چرخ دنده محرک و دومین چرخ دنده را چرخ دنده پیرو می‌نامند.
در وسط هر چرخ دنده یک محور فلزی قرار دارد. این محور به یک منبع نیرو همچون موتور الکتریکی متصل می‌شود. هنگامی که محور می‌چرخد چرخ دنده اول نیز می‌چرخد و باعث می‌شود چرخ دنده دوم در جهت مخالف حرکت کند. این عمل به محور چرخ دنده دوم قدرت می‌دهد تا کار مفید و مورد نیازمان را انجام دهد.
چرخ دنده‌های محرک و پیرو، خلاف جهت هم چرخش می‌کنند. اگر این چرخ دنده‌ها هم اندازه باشند، سرعت چرخش آنها یکسان خواهد بود. اما معمولاً محور باید با سرعتی کمتر یا بیشتر از موتور محرک آن حرکت کند و برای دستیابی به این حالت باید از چرخ دنده‌هایی با اندازه‌های مختلف استفاده شود.
اگر چرخ دنده محرک کوچکتر از چرخ دنده پیرو باشد، محور دوم با سرعت کمتری به چرخش در می‌آید و عکس این مطلب نیز صادق است. اگر بخواهیم جهت چرخش محورها یکسان باشد، باید یک چرخ دنده سوم به نام چرخ میانی یا هرزگرد را بین چرخ دنده‌های محرک و پیرو قرار دهیم. از چرخ دنده‌ها برای تغییر جهت حرکت محورها نیز استفاده می‌کنند. موتور اتومبیل به مجموعه‌ای از چرخ دنده‌ها (جعبه دنده) مجهز است تا بتواند با سرعت‌های مختلف به حرکت در آید.
دندانه‌های چرخ دنده را با دقت بسیار می‌سازند تا به نرمی با هم درگیر شوند و سایش، خوردگی، ارتعاش و سر و صدا به حداقل برسد.
منابع
- کتاب Kingfisher Science Encyclopedia. تالیف Catherine Headlam. ترجمه محمود سالک. نشر Kingfisher Books. سال 1991.