اختلال وسواس فکری عملی در کودکان
وسواس فکری عملی یا همان OCD نوعی از اختلالات اضطرابی است که می‌تواند تمام گروه‌های سنی از جمله کودکان را درگیر کند. این افراد معمولاً به رفتار یا افکار غیرطبیعی خود، آگاه هستند و رضایتی از این رفتارها ندارند، اما مرتباً به تکرار افکار یا رفتار خود به همراه پریشانی و اضطراب ادامه می‌دهند. همانطور که از نام بیماری مشخص است، این بیماری شامل دو بخش وسواس فکری و وسواس عملی است.
در حقیقت در این افراد الگوهای تکرار شونده از افکار وسواسی همراه با ترس، اضطراب و نگرانی‌های ناخواسته وجود دارد. شایع‌ترین نوع وسواس فکری، مربوط به تمیزی و برقراری نظم وسواس‌گونه است. در این نوع اختلال، کودک کاملاً درگیر افکار ناخوشایند وسواسی است و مرتباً خود را آزار می‌دهد.
ویژگی‌ها
وسواس فکری شامل ویژگی‌های منحصر به فردی از جمله موارد زیر است:
- افکار وسواسی وقت قابل توجهی از فرد می‌گیرد.
- این افکار با احساس نارضایتی و ناراحتی همراه است.
- این افکار خارج از کنترل فرد بوده و ممکن است علیرغم میل باطنی شخص، بارها و بارها تکرار شوند.
- افکار وسواسی معمولاً در کودکان مخفیانه است و معمولاً کودک اجازه نمی‌دهد اطرافیان از این موضوع اطلاعی داشته باشند.
- این کودکان معمولاً در سکوت همراه با رنج به سر می‌برند.
از جمله افکار وسواسی شایع در کودکان شامل موارد زیر است:
- ترس از مرگ یا مریضی خود و یا اطرافیان
- ترس از قرار گرفتن در محیط کثیف
- ترس از عدم نظم در کارها
در ادامه افکار وسواسی، رفتار وسواسی نیز وجود دارد که می‌تواند در نتیجه تخلیه افکار این افراد باشد. این رفتارها به صورت مکرر بوده و ممکن است زمان زیادی از فرد گرفته و زندگی طبیعی کودک را مختل کند.
از جمله رفتارهای وسواسی عبارتند از:
- شستشوی مرتب دست‌ها
- تمیز نمودن محل اطراف به صورت مکرر
- تکرار کلمات یا متن موسیقی یا صداها
- تکرار سوال‌ها و یا شمردن اعداد
- قرار دادن اشیاء با نظم و ترتیب خاص و مرتب نمودن مکرر آنها
- وسواس تقارن در اشیاء
- وسواس مربوط به کمال‌گرایی یا وسواس دینی
نحوه تشخیص وسواس فکری عملی در کودکان
معمولاً این اختلال اضطرابی می‌تواند توسط روانپزشک تشخیص داده شود. پزشک می‌تواند با حرکات مداوم و تکرار شونده به همراه پریشانی و اضطراب این اختلال را تشخیص دهد.
شرح برخی از علائم می‌تواند در تشخیص بیماری وسواسی فکری عملی در کودکان موثر باشد:
- انجام تکالیف: کودکان مبتلا به OCD معمولاً زمانی زیادی را برای انجام تکالیف صرف می‌کنند. این کودکان معمولاً یک مسئله را چندین بار پاک و حل می‌کنند و ممکن است یک خط را چندین بار بخوانند.
- شستن دست‌ها: این کودکان معمولاً در حدی دست‌های خود را می‌شویند که دچار ترک پوستی می‌شوند.
- مصرف مواد مخدر: گاهی اوقات این افراد بخصوص در سنین نوجوانی برای کنترل و حفظ آرامش خود، به مصرف مواد مخدر روی می‌آورند.
- اختلال خواب: از آنجایی که رفتار وسواس‌گونه در بسیاری از اتفاقات روزمره در افراد مبتلا به OCD نمایان است، این افراد قبل از خواب معمولاً باید روال خاصی را طی کنند. همین امر منجر به ایجاد افکار پریشان و وسواس‌گونه در هنگام خواب شده و برای این بیماران اختلال خواب ایجاد می‌کند.
علل ایجاد وسواس در کودکان چیست؟
تاکنون هیچ علت قطعی و مشخصی برای بروز وسواس فکری عملی در کودکان مشخص نشده است. اما بعضی علت‌ها خطر بروز بیماری را افزایش می‌دهند. از جمله:
- زمینه ارثی: در بسیاری از موارد مشاهده شده است که اگر فردی در خانواده بخصوص پدر یا مادر مبتلا به وسواس فکری عملی باشد، احتمال بروز این اختلال در کودک بیشتر است. البته بیشتر مطالعات نشان داده است که الگوبرداری از رفتار پدر و مادر پس از تولد در این زمینه اثرگذار است.
- اختلال اضطرابی پس از حادثه: در بسیاری از موارد پس از تروما یا حادثه و در پی آن بروز اختلال اضطرابی پس از حادثه یا همان PTSD در کودکان، احتمال بروز وسواس فکری عملی در آنها وجود دارد.
درمان وسواس فکری عملی در کودکان
شدت بیماری در کودکان تعیین کننده نوع درمان آنها است. هدف اول در درمان بهبود علائم رفتاری و افزایش کیفیت زندگی این کودکان است، بنابراین با توجه به سن کودک، میزان درگیری و علائم این کودکان درمان متفاوت است.
اصلی‌ترین روش درمان در این کودکان درمان شناختی رفتاری و درمان خانواده است که توسط متخصص روانپزشک صورت می‌پذیرد. کودک در طول درمان با روش‌های کنترل ترس‌ها و هیجانات خود آشنا شده و می‌تواند توانایی خود را در حل بهتر مسائل و افزایش کیفیت زندگی ارتقا دهد. علاوه بر این با برقراری روش‌های رفتاری صحیح، کودک قدم به قدم آموزش می‌بیند. رفتارهای وسواس‌گونه خود را کاهش داده و به مرور آنها را به حداقل رسانده و یا ترک کند. برای مثال در صورتی که کودک مرتباً تکالیف خود را پاک می‌کند و از ابتدا می‌نویسد، با مشخص نمودن حداکثر مجاز برای پاک کردن تکالیف می‌توان این رفتار را کنترل کرد.
علاوه بر خود کودک، مشاوره والدین نیز در طول درمان می‌تواند سرعت روند بهبودی را چند برابر افزایش دهد. والدین می‌توانند با ایجاد بستری آرام و امن فضا را برای آموزش‌های ارائه شده از سمت روانپزشک فراهم نموده و کیفیت زندگی کودک خود را افزایش دهند.
قدم بعدی در صورت صلاحدید پزشک تجویز دارو است. از آنجایی که کاهش سطح سروتونین در مغز کودکان می‌تواند علت بروز وسواس باشد، بنابراین داروهای افزایش دهنده سروتونین می‌تواند در این زمینه برای کودکان تاثیر بسزایی داشته باشد.
منابع
- دکتر آیدا یاردوست (داروساز). مجله سلام سلامت
